Morgunblaðið - 07.05.1989, Blaðsíða 2

2 "C
oor TAM V TTTTr» AnTTT/T/TTP riIlTA TqVTir>5JOW:
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. MAI 1989
JAFNRETTISBARATTA
I
RAUÐUM
SOKKUM
BJÖRG
EINARSDÓTTIR
SÚKAÚTGEFAHDI
„Mér finnst nú eftir ó að
verkalýðshreyfingin og
stjórnmólaflokkarnir hafi verið líkust
nótttröllum sem ekki skynjuðu sinn
vitjunartíma og létu þessi umskipti
<1
oð mestu from hjó sér fara.
Aðspurð segir Björg að varast
skuli að þakka Rauðsokkahreyfing-
unni allar breytingar, sem voru
gerðar í þágu kvenna. Ekki megi
vanmeta störf eldri kvennasamtaka
og minnast verði endurnýjunar
þeirra þegar kom fram á 8. áratug-
inn. „Starf rauðsokka kom til þar
sem skarst í odda með lagalegum
réttindum og viðteknum viðhorfum
almennings. Áherslan var á breytt-
viðhorf og vilja til að nýta þann
rétt sem lögin veittu. Segja má að
Rauðsokkahreyfíngin hafí stuðlað
að athafnafrelsi kvenna og að þrá
þeirra til mennta braust fram og
leitaði í farveg. Mér finnst nú eftir
á að verkalýðshreyfingin og stjóm-
málaflokkamir hafi verið líkust
nátttröllum sem ekki skynjuðu sinn
vitjunartíma og létu þessi umskipti
að mestu fram hjá sér fara.
Vissulega sáu ýmsir í rauðsokk-
um samstilltan hóp sem þeir gjarn-
an vildu notfæra sér sínum málefn-
um til framdráttar og aðrir sem
Krafturinn og atorkan
höfðaði til mín
„Ég fann hljómgrunn fyrir mínar eigin skoðanir og áhugamál í
Rauðsokkahreyfingunni. í mér bjó rík þörf fyrir að starfa sem
einstaklingur en ekki ótilgreindur hluti tegundarinnar kona,“ segir
Björg Einarsdóttir bókaútgefandi. Hún var að mestu útivinnandi frá
árinu 1958 og segist hafa mætt töluverðri gagnrýni fyrir að vinna
úti, gift kona og móðir. „Krafturinn og atorkan við að taka markvisst
á málunum, sem einkenndi Rauðsokkahreyfinguna, höfðaði mjög til
mín. Ég hef alltaf litið á kvennabaráttu sem mannréttindamál, jafnt
fyrir konur og karla og enn frekar tækifæri fyrir þá til að nálgast
börn sín. í hreyfingunni fengum við margs konar þjálfún, hugmyndir
og þekking miðlaðist og þar var fjöldi dugmikilla kvenna sem ég tel
að nú sjái víða stað í þjóðfélaginu.“
Björg talar um nýja tíma, konur
hafi ekki viljað una hlutskipti
sínu. „Allir gátu sameinast um þau
markmið sem Rauðsokkahreyfingin
setti sér í upphafi. Það voru ekki
markmiðin sem fólk gagnrýndi, því
éþau höfðu svipaðan
grunntón og hjá fyrri
samtökum um kven-
réttindi, heldur voru
það aðferðimar sem
beitt var. Þær voru
nýstárlegar, farið var
beint í málin, ef til
vill með dálitlum hávaða, og aðgerð-
irnar voru lýsandi. Brugðið var upp
mynd af ríkjandi aðstæðum og það
kom við fólk. Áslátturinn var oftar
á tilfinningar fólks en rökræna
hugsun.
Okkar stefna var að hver ein-
staklingur ætti að geta séð sjálfum
sér farborða og eiga þess kost, því
forsenda sjálfstæðrar tilveru og
jafnréttis einstaklinga væri efna-
hagslegt sjálfstæði. Meðal þess sem
við tókum í gegn, var tungutak
fólks, túlkun íjölmiðla, fyrirvinnu-
hugtakið, skatta- og skólamál og
fóstureyðingalöggjöfin. Við reynd-
um að vekja vitund kvenna í nýju
ljósi á nýjum tíma og unnum að
því að losa um viðjar hugans.
reyndu að etja konum saman til að
sundra samstöðu þeirra. Rauð-
sokkahreyfingin var þverpólitísk
allt fram á sumar 1974 en þá var
markmiðum hennar breytt í þá átt
að hún yrði ekki slitin úr samhengi
við stéttabaráttu og skyldi háð með
sömu vopnum. Ýmsar konur hættu
þá í hreyfingunni en hún klofnaði
ekki, eins og oft er haldið fram,
því engin ný hreyfing kom þá til
skjalanna."
Björg hætti í Rauðsokkahreyf-
ingunni, þegar stefnumálum hennar
var breytt 1974. Hún hafði þá
ásamt þremur konum öðrum verið
eitt ár í miðstöð hreyfingarinnar.
Björg segist ekki hafa viljað hætta
afskiptum af kvenréttindamálum
og hún gekk í Kvenréttindafélag
íslands og varð varaformaður þess
í nokkur ár. Hún átti sæti í stjórn
Hvatar, félags sjálfstæðiskvenna, í
allmörg ár og var formaður þess
um skeið. Nú er Björg í hópi fimm
kvenna sem starfrækja bókaforlag-
ið Bókrúnu, en það einbeitir sér að
útgáfu bóka er fjalla um konur og
viðfangsefni þeirra.
VILBORG
HARÐARDÓTTIR
SKtttasTiftm
„Það var körlum engin
vitundarvakning að starfa í
Rauðsokkabreyfingunni og mér finnst
sem þeir hafi dempað niður
eldmóðinn hjó okkur.
Baráttumál
okkar sígild
„Ætlunin með Rauðsokkahreyfingunni var að koma af stað
vitundarvakningu og það tókst okkur,“ segir Vilborg
Harðardóttir, blaðamaður, skólastjóri og einn af stofnendum
Rauðsokkahreyfingarinnar. „Við beindum spjótum okkar
aðallega að launamisréttinu, skorti á dagheimilisplássum og
fóstureyðingalöggjöfinni. Þó að vissulega hafí nokkuð áunnist
í þessum málaflokkum, þá eru tveir þeir fyrrnefiidu sígild
mál, því miður. En breytingamár sem gerðar voru á
fóstureyðingalöggjöfinni 1975 má að stórum hlutaþakka
Rauðsokkahreyfingunni."
Vilborg segir að árunum
1968-1970 hafi hún varla
hitt konur, svo að ekki hafi borið
á góma óánægju með stöðuna í
vinnu og heima fyrir. Það hafí
hlotið að koma að því að hreyfmg-
in yrði stofnuð. Hún
&hafí verið hluti af
hreyfingunni sem
reis upp ’68 þó að
rauðsokkumar hafi
ekki verið eins ung-
ar.
„Þetta var
skemmtilegasti tími ævinnar, ég
hef aldrei læri eins mikið. Við
skiptum okkur af öllu og öllum
og til þess urðum við að vita hvað
lá að baki. Þá þurftum við oft að
koma fram í nafni hreyfingarinn-
ar og standa fyrir máli okkar og
það var ómetanlegt. Við vorum
hver annarri styrkur, það var
gott að vinna með svona samstillt-
um hóp. Konurnar, sem störfuðu
í Rauðsokkahreyfingunni, breytt-
ust og þroskuðust svo mikið. I
byijun vorum við sammála um
að rétt væri að hafa karla með í
hreyfingunni en nú er ég ekki
viss um að það hafi verið rétt.
Það var þeim engin vitundarvakn-
ing að starfa í Rauðsokkahreyf-
ingunni og mér finnst sem þeir
hafi dempað niður eldmóðinn hjá
okkur.
Hreyfingin hérlendis var í
mörgu frábrugðin þeim erlendu.
Við börðumst aðallega í atvinnu-
og verkalýðsmálum á meðan t.d.
danskar rauðsokkur voru meira í
sjálfsskoðuninni. Mér fannst að
sú hlið hefði mátt vera meira áber-
andi hjá okkur, við ræddum t.d.
ekki viðkvæm persónuleg mál.
En það var miklu meiri slagkraft-
ur í kjarabaráttunni hjá okkur.
Barátta okkar fannst mér ná
hámarki 1974-1975. Þá héldum
við ráðstefnu á Skógum þar sem
samþykkt var að taka virkari þátt
í stéttabaráttunni. í janúar 1975
héldum við síðan láglaunaráð-
stefnu, sem skipti sköpum. Þar
komu fram konur, sem margar
höfðu aldrei komið fram opin-
berlega, og þama myndast mikil
samstaða. Eftir stefnubreyting-
una á ráðstefnunni á Skógum
gengu fáeinar konur úr hreyfing-
unni en þær fylltu vart tuginn."
Vilborg var lengst af í Rauð-
sokkahreyfingunni, hætti um
1979 en segist hafa fylgst með
henni allt til loka. „Vissulega var
Rauðsokkahreyfingin bam síns
tíma. Hún var aldrei félag heldur
hreyfing, sem fékk miklu áorkað.
Allt hefur sinn tíma og ég sé ekki
eftir henni, þó að margar konur
hafi gert það. En hún var sjálf-
dauð þegar Kvennaframboð og
-listi komu til sögunnar. Það er
skrýtið að hugsa sér hreyfinguna
sem hluta af sögunni og því ákaf-
lega erfitt að gera sér grein fyrir
vægi hennar þar.“
RAUflSOKKUR - BLASflKKUR
Rauðsokkaheitið er ekki íslenskt að uppmna, að sögn I væri tákn hennar. Rauðsokkanafnið mun vera andsvar við I hópi kvenna um bókmenntir í stað hinna venjulegu spila-
Helgu Siguijónsdóttur kennara en hún er nú að skrá j Blásokkunum, orði, sem var notað í niðrandi merkingu um I og kjaftaklúbba. Maður að nafni Benjamin Stillingfleet sótti
sögu Rauðsokkahreyfingarinnar. Það er fengið frá dönskum konur er áhuga höfðu á bókmenntum og listum. Blásokkuhei- nokkra fundi, ávallt kiæddur bláum ullarsokkum í stað hinna
kvenréttindakonum en þær tóku sitt nafn upp eftir banda- | tið er rúmlega tveggja alda gamalt, en um miðja átjándu hefðbundnu svörtu silkisokka. Hlaut þessi tilraun nafn sitt
rískum rauðsokkum. Helga sagði að nafnið hefði m.a. verið „öldjjpfðj J^lhsabett1Montagu tilraun til að kpma áfót umræðu-_ _ | .. .af SOkkuiTLStÍILÍOgflfets OgJiélst,.þdað hópurinnJegðist af,.,
vaTiðTiTáð vélqááfRýgirá'báfáftuhnirpáf séfn íáuÁur íitur T