Morgunblaðið - 14.06.1989, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. JÚNÍ 1989
21
Reuter
Konur úr hópl Meskheta með börn sín í flóttamannabúðum skammt frá borginni Fergana í Úzbekístan.
Að minnsta kosti 90 manns hafa fallið í óeirðunum í landinu, aðallega meskhetar.
Blóðug þjóðernisátök í Asíuhluta Sovétríkjanna:
Tugþúsundir meskheta
fluttar frá Uzbekístan
Moskvu. Reuter.
FRÉTTAMENN í Tashkent, höfuðborg Úzbekístan, segja að 17.000
meskhetar verði fluttir frá Úzbekístan til Rússlands og annarra sov-
éskra lýðvelda en sovéska sjónvarpið skýrði frá því á mánudag að
flugvélaskortur hefði seinkað fyrirhuguðum brottflutningum. Vitað
er með vissu um 90 manns, flesta meskheta, sem hafa fallið í Ferg-
ana-dal í suð-austurhluta Úzbekístan og víðar í landinu frá því í
síðustu viku og nær þúsund hafa særst, að sögn sovésks talsmanns.
Heimildir úr röðum múslima í Moskvu telja að 159 hafi týnt lífi.1
Sumir heimildarmenn segja að þjóðernisdeilurnar hafi aðeins verið
upphaf róstanna; atvinnuleysi og versnandi lífskjör hafi kynt undir
óánægju folks.
Æstur múgur Úzbeka hefur ráð-
ist inn á heimili meskheta og mis-
þyrmt þeim eða drepið þá og nauðg-
að konum; stundum verið tuttugu
um sömu konuna, að sögn sjónar-
votta. Einnig hefur verið kveikt í
íbúðarhúsum og verksmiðjum. Ráð-
ist hefur verið á lögreglustöðvar
enda þótt mörg þúsund lögreglu-
menn og 11.000 KGB-herliðar, er
lúta stjórn innanríkisráðuneytisins,
hafi reynt að stilla til friðar. Meira
en tíu þúsund meskhetar hafast við
í flóttamannabúðum skammt frá
Fergana-borg. Á mánudag bárust
fregnir af átökum í borginni Na-
mangan þar sem Úzbekar réðust
enn á meskheta en kyrrt virtist hins
vegar í gær. Skotvopnum hefur
verið beitt en yfirvöld hafa gert
upptækar um 5.500 byssur í eigu
almennings, þar á meðal fjölda
veiðivopna.
Talsmaður stjórnvalda segir að
rúmlega 550 menn séu í varðhaldi,
sakaðir um aðild að óeirðunum.
Blaðamaður sovésku , Novostíj-
fréttastofunnar heldur því fram að
unglingar hafi verið neyddir til að
taka þátt í óeirðunum og sagt að
ella yrði lagður eldur að heimilum
þeirra. „Óeirðaseggirnir vilja að
þeir taki þátt í blóðsúthellingum svo
að ekki verði aftur snúið,“ sagði
hann. Ýmiss konar orðrómur er á
kreiki um það hveijir standi að
baki átökunum. Míkhaíl Gorbatsjov
Sovétforseti sagði á fréttamanna-
fundi í Bonn, höfuðborg Vestur-
Þýskalands, að bókstafstrúarmenn
múslima hefðu verið að „sýna
klærnar" en langflestir íbúar Úz-
bekístan eru múslimar af ýmsum
trúfélögum. Aðrir segja að glæpa-
mannaflokkar vilji umbótastefnu
Gorbatsjovs feiga en jafnframt er
bent á að atvinnuleysi sé mikið í
landinu og Úzbekar telji meskheta
stela vinnu frá þeim fyrrnefndu.
Úzbekístan hefur nær 20 milljón-
ir íbúa og er því þriðja fjölmenn-
asta lýðveldi Sovétríkjanna. Úz-
bekar eru um 70% en þar búa einn-
ig Rússar og fleiri þjóðir auk 160
þúsund meskheta. Meskhetar eru
múslimar og skyldir Tyrkjum en
fluttust á sautjándu öld til Georgíu,
þar sem flestir íbúar eru kristnir.
Þaðan lét Stalín flytja þá nauðung-
arflutningum til Úzbekístan á
stríðsárunum en ástæður þeirrar
ráðstöfunar eru ekki ljósar. Mesk-
hetar hafa beðið um leyfi til að
snúa aftur til Georgíu en því hefur
verið hafnað af georgískum ráða-
mönnum.
Palme málið:
Vitni saksóknara
breytir framburði
—Lisbet Palme á að bera vitni í dag
Stokkhólmi. Frá Claes von Hofsten fréttaritara Morgunblaðsins og Reuter.
EITT helsta vitni saksóknarans í réttarhöldunum yfir Christer Pett-
ersson, sem ákærður er fyrir morðið á Olof Palme, hefúr nú breytt
fyrri framburði sínum og segir að Pettersson hafi komið heim um
miðnættið, en ekki klukkustundu síðar, kvöldið sem Palme var myrt-
ur. Lisbet Palme krafðist þess í gær að fá að bera vitni fyrir luktum
dyrum, en slíkt er mjög óvanalegt í Svíþjóð.
Við réttarhöldin í gær, sagði Ulf
Spinnars, sem stundum bjó hjá
Pettersson, að lögreglan hefði boðið
sér 50 milljónir sænskra króna (430
millj. ísl.kr.) f verðlaun ef hann vitn-
aði gegn manninum Sem er ákærð-
ur fyrir morðið á Palme. Spinnars
sem hefur viðurkennt að vera eitur-
lyfjaneytandi og áfengissjúklingur
sagði fyrr við yfirheyrslur lögregl-
unnar að Pettersson hefði ekki kom-
ið heim fyrr en klukkan eitt eftir
miðnætti, nóttina eftir að Palme var
myrtur. Við vitnaleiðslur í gær
sagði hann hins vegar að Pettersson
hefði komið heim nálægt miðnætti
en Palme var skotinn klukkan
23.21. Þessa nótt beið Spinnars í
íbúð Petterssons eftir að hann kæmi
heim með eiturlyf. Spinnars vildi
ekki staðfesta kenningu saksóknar-
ans um það að Pettersson hefði
haft ástæðu til að myrða Palme og
sagði að þeir hefðu aldrei rætt sam-
an um stjómmál. Hann bætti því
við að hann hefði aldrei séð vopn í
íbúð Petterssons.
Lisbet, ekkja Palme, sem á að
bera vitni í dag, fór í gær fram á
það við réttinn að hvorki hinn
ákærði né fréttamenn fengju að
heyra framburð sinn. Hún krafðist
þess að ekki yrði útvarpað frá rétt-
arhöldunum og engar myndir tekn-
ar á meðan að hún bæri vitni. Auk
þess fór hún fram á að vitnisburður
sinn yrði ekki hljóðritaður. Veijend-
ur Petterssons mótmæltu þessum
tilmælum, og sögðu þau stríða gegn
hinni almennu reglu um opin réttar-
höld. Fordæmi eru fyrir því að hinn
ákærði sé ekki viðstaddur vitna-
leiðslur en hingað til hafa áheyrend-
ur fengið leyfi til að vera viðstadd-
ir réttarhöld nema að að þau vörð-
uðu ríkisleyndarmál. Dómari mun
taka afstöðu til óska frú Palme í
dag.
Þingkosningarnar í Póllandi:
Forystumenn kommún-
ista hætta við framboð
Varsjá. Reuter.
ENGINN þeirra 33 forystumanna pólskra kommúnista og bandamanna
þeirra, sem ekki náðu lq'öri í fyrri umferð þingkosninganna í síðustu
viku, verða í framboði í síðari umferð kosninganna á sunnudag. Pólska
stjórnin tók þessa ákvörðun eftir að Mieczyslaw Rakowski forsætisráð-
herra, Alfred Miodowicz, leiðtogi hinna opinberu verkalýðssamtaka,
og Roman Malinowski, leiðtogi Smábændaflokksins, höfðu lýst þvi yfir
að þeir gæfú ekki kost á sér.
Aðeins tveir af 35 manna lands-
lista kommúnistaflokksins og banda-
manna þeirra náðu kjöri til neðri
deildar þingsins í fyrri umferð kosn-
inganna. Talsmaður pólsku stjómar-
innar, Zbyslaw Rykowski, sagði að
enginn þeirra sem ekki náðu kjöri
yrðu í framboði í síðari umferðinni.
Þetta þýðir að margir þeirra, sem
áttu stóran þátt í því að koma á lýð-
ræðisumbótum í landinu, verða ekki
á nýja þinginu.
Rykowski sagði að 66 menn hefðu
verið valdir til að keppa um lausu
sætin til að neðri deildin yrði fullskip-
uð. Nöfn þeirra voru ekki kunngerð
í gær, fimm dögum fyrir síðari um-
ferð kosninganna.
Mikil óvissa hefur ríkt um framboð
kommúnistaflokksins eftir afhroð
hans í fyrri umferðinni. Ekki hefur
bætt úr skák að talsmaður Wojciech
Jaruzelski hershöfðingja hefur sagt
að hann hafi ekki enn ákveðið hvort
hann gefi kost á sér í embætti for-
seta.
Þýska orrustuskipið Bismarck
fundið vestur af Frakklandi
Liggur á réttum kili á 4.000 metra dýpi
Woods Hole, Massachusetts. Reuter.
ÞÝSKA herskipið Bismarck, sem
Bretar sökktu í afdrifaríkri orr-
ustu um yfirráðin á Norður-Atl-
antshafi, er fúndið þar sem það
liggur á réttum kili á sjávarbotni
1.000 km vestur af borginni Brest
í Frakklandi. Það var bandariskur
rannsóknarleiðangur, sem skipið
fann, sá sami og fann Titanic fyrir
þremur árum.
Smíði Bismarcks hófst árið 1936
og henni lauk snemma árs 1941. Það
var 42.000 lestir óhlaðið, 275 metra
langt, 40 metrar þar sem það var
breiðast og búið átta 15 þumlunga
fallbyssum. Það náði 30 hnúta hraða
og brynvömin á síðum og fallbyssu-
turnum var úr 30 sm þykku, sér-
hertu stáli. Átti þetta öflugasta her-
skip Þriðja ríkisins að gegna lykil-
hlutverki í þeim áætlunum Hitlers
að einangra Bretland. Það lagði upp
frá Gdansk í Póllandi 18. maí 1941
en aðeins tíu dögum síðar, 28. maí,
lagðist það í sína votu gröf vestur
af Frakklandi ásamt 2.300 manns.
Aðeins 100 sjóliðar komust af.
Viðureignin milli Bismarcks og
breska sjóhersins er ein af frægustu
sjóorrustum sögunnar og Bretar hafa
lofsungið sigurinn allt fram á þennan
dag i söngvum, bókum og kvikmynd-
um. Þá hafa Þjóðveijar líka skrifað
mikið um þessa fyrstu og síðustu för
bryndrekans.
Þremur dögum eftir að Bismarck
lét úr höfn sást til þess úr breskum
könnunarflugvélum og glumdu þá
viðvörunarbjöllurnar í öllum tiltæk-
um, breskum herskipum. Beitiskipið
Prinz Eugen var í för með Bismarck
en skipherra þess síðarnefnda, Ernst
Lindemann, og Giinther Lutjens
aðmírál, sem var yfir leiðangrinum,
tókst að laumast út Eyrarsund í
mikilli þoku. Sást nú ekkert til þeirra
í tvo daga en 23. maí sáust þau loks
úti af Vestfjörðurn, í hafinu milli
Grænlands og íslands. Snemma
næsta morguns hófst orrustan, sem
átti eftir að standa með litlum hléum
í fimm daga.
Bresku orrustuskipin Hood, sem
margir litu á sem stolt breska flot-
ans, og Prince of Wales hófu skot-
hríðina í næstum 24 km fjarlægð
vestsuðvestur af íslandi en þýsku
skipin unnu fyrstu lotuna. Fall-
byssukúla frá Bismarck lenti í skot-
færageymslu Hoods og í einni mik-
illi sprengingu hvarf það af yfirborði
sjávar. Prince of Wales laskaðist
einnig verulega en tókst að komast
burt.
Bretar eltust áfram við Bismarck
en 25. maí misstu þeir sjónar á því.
Daginn eftir sást hins vegar til þess
úr könnunarflugvélum suðvestur í
hafi frá írlandi og þá hófst lokaorr-
ustan. Tóku mörg bresk þátt í henni,
meðal annars flugmóðurskipið Ark
Royal, orrustuskipin King George V
og Rodney og beitiskipin Norfolk og
Dorsetshire. Með öllum þessum her-
afla var ráðist á Bismarck, sem var
eins og sært dýr þegar hér var kom-
ið, og að síðustu var því sökkt með
tveimur tundurskeytum frá Dorsets-
hire. Prinz Eugen tókst að komast
undan til Brest.
Robert Ballard, sem stýrði banda-
ríska leiðangrinum, segir, að notaður
hafí verið fjarstýrður dvergkafbátur
við að kanna skipið en myndir, sem
teknar voru af því, verða sýndar á
blaðamannafundi í Washington 22.
júní nk. Skipið er á réttum kili á
4.000 metra dýpi og er ekki búist
við, að reynt verði að bjarga neinu
úr því.