Morgunblaðið - 02.12.1989, Blaðsíða 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 1989
Þar sem leik-
menn stj óma
Ljósm./Kjartan Jónsson
Eþíópía er þróunarland. Yfirvöld hafa ekki bolmagn til að veita öll-
um börnum skólagöngu. An aðstoðar kirkna og kristniboðsfélaga,
væru menntamál þjóðarinnar víða bágborin. Kennarar verða að út-
búa öll kennslugögn sín sjálfir. Hér getur að líta sýnishorn úr skóla,
sem rekinn er fyrir íslenskt fé. Hann er í Konsó í S-Eþíópíu.
TEXTI: SR. KJARTAN
JÓNSSON KRISTNIBOÐI
Fyrir nokkrum árum sótti ég ráð-
stefnu í Afríku. Þangað komu
kirkjuleiðtogar víða að úr álfunni.
Mér er sérstaklega minnisstæður
hópurinn, sem kom frá Eþíópíu.
Hann lét ekki mikið yfir sér, en var
lifandi vitni um, að kirkja Krists vex
um víða veröld. Ekkert fær stöðvað
hana. Samferðamaður minn kannað-
ist við einn þeirra. Það var maður
e.t.v. um fertugt með mjög hærusko-
tið hár. Hann hafði starfað sem
æskulýðsfulltrúi í kirkju sinni þegar
byltingin var gerð í Eþíópíu. Þótt
kirkja og kristindómur væru yfir-
völdum þyrnir í augum, hætti hann
ekki starfi sínu. Hann var hand-
tekinn og sat í fangelsi í fjögur ár.
Hann var íjölskyldumaður. Fyrir
þessum manni var kristindómurinn
annað og meira en bara kenning.
Annar maður í hópi Eþíópíu-
manna var Indverji. Hann hafði
starfað í Eþíópíu í tæp 30 ár sem
kristniboði á vegum lútherskrar
kirkju á Suðvestur-Indlandi. Þetta
land er í hugum okkar Evrópumanna
fyrst og fremst kristniboðskapur, en
þar hefur kristniboð verið rekið
lengi. Þar er nú lifandi kirkja í
vexti. Hún hefur tekið skipun höf-
undar kirkjunnar alvarlega um að
fara út um allan heim og gjöra alla
menn að lærisveinum. En kristin-
dómurinn er ekki nýr i Eþíópíu.
Fomar rætur
Koptíska kirkjan í Eþíópíu er ein
af elstu kirkjum heimsins. Sagt er
frá því í 8. kapítula Postulasögunn-
ar, að háttsettur eþíópskur hirðmað-
ur, sennilega æðsti ráðgjafi þjóð-
höfðingjans, hafi snúist til kristinnar
trúar. Svo virðist sem hann hafi
verið gyðingtrúar, því að hann las í
Gamla-testamentinu. Það þykir full-
sannað, að gyðingleg áhrif hafi bo-
rist til landsins mörgum öldum fyrir
Krists burð frá Suður-Arabíu. Kon-
ungur getur varla hafa verið nei-
kvæður gagnvart trú gyðinga, fyrst
hann hafði gyðingtrúarmann sem
nánasta ráðgjafa.
Keisaraættin í Eþíópíu, sem er
e.t.v. um 3.000 ára gömul, telur sig
vera afkomendur Davíðs konungs.
Sagan af því er rakin í bókinni „Ke-
bra Nagast“ (Dýrð konunganna).
r i
Ljósm./Kjartan Jónsson
70.000 manns eru um hvern
lækni í Eþíópíu. An aðstoðar er-
lendis frá, væri staða heilbrigðis-
mála mun verri. Kirkjur og
kristniboðsfélög hafa reist mörg
sjúkrahús og sjúkraskýli. Þau
hafa einnig menntað innlent
starfsfólk. Frá sjúkrahúsi Mek-
ane Yesus-kirkjunnar í Gidole í
Þar segir, að mikill orðstír hafi farið
af Salómó konungi (syni Davíðs),
speki hans og byggingu hans á
musterinu í Jerúsalem. Hann hafði
látið þau boð út ganga, að menn
færðu honum efni í bygginguna og
skyldi hann greiða fyrir með gulli
og silfri. Fór drottningin af Saba
þá af stað með fríðu föruneyti ásamt
79 úlföldum auk fjölmargra múidýra
og asna hlöðnum dýrmætum gjöfum.
Dvaldi hún í Jerúsalem í góðu yfir-
læti í hálft ár. Dáði hún mjög visku
Salómons. Sagði hún skilið við sól-
dýrkun landa sinna og tók trú gyð-
inga. Er hún sneri heim var hún
með barni Salómons. Gerðu þau með
sér samkomulag um að gyðingtrúar-
menn skyldu fara til Jerúsalem á
hverju ári til að taka þátt í hátíðum
gyðinga. Gaf Salómon þeim borgina
Gaza og bústað í Jerúsalem nálægt
musterinu, þar sem þeir gætu dvalið
á þessum ferðum. Varð það hefð,
að Eþíópar ferðuðust til Jerúsalem,
ef ófriður hindraði það ekki.
(Eþíópski hirðmaðurinn, sem sagt
er frá í 8. kafla Postulasögunnar,
var að fara til Gaza, borgar Eþíópa).-
Drottning fæddi son á heimleiðinni
og var hann látinn heita Davíð í
höfuð afa síns. Hann var síðar
smurður til konungs með hinni helgu
olíu gyðinglega konungdæmisins, er
hann fór til Jerúsalem á fund föður
síns. Mælti Salómon svo fyrir, að
þaðan í frá skyldu ættmenn þeirra
einir fara með ríkisstjórn í Eþíópíu.
Sendi hann síðan elstu syni allra
helstu embættismanna sinna með
honum til að þeir yrðu ráðgjafar
hans. Þeir áttu erfitt með að yfir-
gefa sáttmálsörkina (mesta helgi-
dóm gyðinga) og rændu henni því
og tóku með sér. Er Salómon komst
að þessu gaf hann út ströng fyrir-
mæli um, að þjóð sín fengi aldrei
að vita sannléikann um þetta. Þess
vegna vita gyðingar ekki enn þann
dag í dag, hvað varð í raun og veru
um sáttmálsörk þeirra, segir í bók-
inni.
í öllum koptískum kirkjum er
líkan af sáttmálsörkinni (tabot). Hún
er einn mesti helgidómur þeirra.
Koptískir menn telja sjálfa sáttmáls-
örkina vera í Síonskirkjunni í Axum
og hvílir mikil helgi yfir þeirri kirkju.
Líkanið af sáttmálsörkinni er borið
af prestum fremst í helgigöngum á
hátíðisdögum. Brauðið er haft ofan
á því við altarisgöngu.
Kristnitakan
Koptíska kirkjan í Eþíópíu er
sennilega elsta þjóðkirkja í heimi,
um 1.650 ára. Þótt eþíópski hirð-
maðurinn hafí orðið kristinn á fyrstu
dögum kristninnar, náði kristin trú
ekki að festa rætur fyrr en á 4. öld.
Sýrienskur þræll, Frumentíus að
nafni, dvaldi við hirð konungs. Hann
var kristinn. Er tímar liðu voru hon-
um gefin mikil völd og greiddi hann
götu kristindómsins. Aþanasíus
kirkjufaðir gerði hann síðan að bisk-
upi yfir-Eþíópíu og vígði hann í Alex-
andríu. Frá þeim tíma hefur þjóð-
kirkja verið í Eþíópíu. Erkibiskup
hennar hefur ávallt haft patríarkann
í Alexandríu sem yfirmann. Aðeins
útlendingar, egypskir munkar, komu
til greina í þetta embætti. Það var
ekki fyrr en-Heile Selasse, keisari,
sagði hana úr lögum við egypsku
kirkjuna, að innfæddur maður var
kosinn patríarki.
Koptíska kirkjan í Eþíópíu hefur
orðið fyrir varanlegum áhrifum frá
Egyptalandi, en einnig frá Sýrlandi.
Hún hefur mótast af langvarandi
átökum við múhameðstrúarmenn,
heiðna nágranna og gyðingtrúar-
menn.
Á 5. öld settust sýrlenskir munkar
að í Eþíópíu og reistu klaustur. Eru
þeir taldir hafa þýtt Biblíuna á hið
forna mál „geez“, sem ekki er leng-
ur notað. Er þetta ein af 6 elstu
biblíuþýðingum, sem vitað er um.
Munkar hafa ritað ótal mörg hand-
rit. Frá þeim eru margir dýrgripir
komnir. Mörg þúsund þeirra hafa
verið flutt til Evrópu, flest ófijálsri
hendi. Getur sum þeirra að líta á
helstu söfnum álfunnar.
Koptíska kirkjan í Eþíópíu hefur
í tímanna rá_s öðlast mjög þjóðlegt
yfirbragð. Hun tilheyrir þeim flokki
kristninnar, sem kallaðir eru eins-
eðlismenn (monofysistar). Hún held-
ur því fram, að Jesús hafi ekki ver-
ið sannur maður, heldur aðeins guð-
legs eðlis. Kirkjan hefur aðeins eitt
játningarrit, Níkeujátninguna. Átt-
hymd kirkjuhús, sem mörg eru lítil,
gefur að líta í flestum bæjum lands-
ins. Helgi- og föstudagar eru ótal
margir. Prestar eru margir og flest-
ir illa menntaðir. Maríudýrkun er
mikil og í skjóli fáfræði hefur alls
konar hjátrú náð að blómstra. í ald-
anna rás hefur kirkjan eignast mikl-
ar jarðeignir og ásamt yfírstéttinni
verið sökuð um að kúga aiþýðuna.
Var þetta mjög í hámælum haft af
gagnrýnendum hennar fyrir byltingu
kommúnista árið 1974. Eftir bylt-
inguna voru jarðeignir hennar þjóð-
nýttar og forréttindi hennar afnum-
in. Hún stundar ekki kristniboð.
Þó að þessi kirkja hafi á vissan
hátt staðnað í aldanna rás, hafa trú-
arvakningar átt sér stað sums staðar
á síðari árum og prestaskólar hafa
verið reistir. Hefur það verið mjög
til bóta, að prestar geti lesið Biblí-
una á máli, sem þeir skilja, am-
harísku.
Kirkjan stendur nú á tímamótum.
Spurningin er, hvort henni takist að
laga sig að breyttum aðstæðum.
Kristniboð
Fyrsti kristniboði mótmælenda í
Eþíópíu var Þjóðveijinn Peter Heyl-
ing. Hann kom þangað árið 1635,
en leið píslarvættisdauða í Kairó
1652. Það liðu næstum 200 ár, þar
til þráðurinn var tekinn upp áð nýju.
Það var með komu þýska land-
könnuðarins og kristniboðans Lud-
wig Krapf árið 1837. Hann lagði
stund á kennslu í Shoa-fylki. Þar
hitti hánn Orómó-menn (Galla.
Heimkynni þeirra eru í sunnanverðu
landinu) og fann sig kallaðan til að
starfa á meðal þeirra. En árið 1842
neituðu yfirvöld að framlengja land-
vistarleyfið, svo að hann varð að
yfirgefa landið. Fór hann þá til
Kenýu og hugðist komast til þeirra
þaðan. En sú leið lokaðist og hann
varð fyrsti kristniboði mótmælenda
þess lands.
Þeir kristniboðar, sem hófu störf
á ofanverðri 19. öld, hugðust fyrst
og fremst ná til Órómó-manna. En
það var ekki fyrr en í byijun þessar-
ar aldar, að það tókst. Hefur kristni-
boð verið stundað óslitið á meðai
þeirra síðan, að undanskildum árum
Italastríðsins 1935-1941. Illa gekk
í upphafi og örfáir höfðu tekið hina
nýju trú, er kristniboðarnir urðu að
yfirgefa landið vegna stríðsins. En
þá gerðist hið undarlega, trúarvakn-
ing braust út.
Sprengjum okkur
inn í framtíðina
eftinStefán
Guðbergsson
Blönduvirkjun
Er gerð Blönduvirkjunar hófst
hafði ekki verið unnið við jarð-
gangagerð á íslandi frá því að
Oddsskarðsgöngum var lokið. Áður
höfðu Strákagöng verið gerð og
nokkur jarðgöng í tengslum við
virkjanir, svo sem í Búrfelli, við
Sogið og við Laxá.
Reynslan af áðumefndum fram-
kvæmdum var á þann veg að menn
töldu að jarðgangagerð í íslensku
bergi væri bæði dýr og mjög illfram-
kvæmanleg.
Við Blönduvirkjun var gert ráð
fyrir umfangsmikilli jarðganga-
gerð. Til viðmiðunar má geta þess
að sé heildarmagn af útgröfnu bergi
við Blöndu borið saman við veggöng
eins og í Ólafsfjarðarmúla, sam-
svarar það um 4,6 km af veg-
göngum.
Allur undirbúningur við Blöndu
var markviss. Gerðar voru miklar
kröfur til væntanlegra bjóðenda,
meðal annars áttu þeir að hafa
unnið samfellt við jarðgangagerð
síðastliðin 5 ár. Að undangengnu
alþjóðlegu forvali var um 10 fyrir-
tækjum gefinn kostur á að bjóða í
verkið. Krafttak varð lægstbjóðandi
með um 67% af kostnaðaráætlun
Landsvirkjunar.
Jarðgangagerðinni við Blöndu
lauk um áramótin 87—88. Samn-
ingsverkinu var að fullu lokið í nóv-
ember 1988. Samningurinn um neð-
anjarðarmannvirkin er í dag um 1,5
milljarðar og er einn stærsti verk-
samningur sem lokið hefur verið
við hér á landi.
ÓlafsQarðarmúli
Við undirbúning á verkútboði í
Ólafsfjarðarmúla var tekið mið af
þeirri mikilvægu reynslu er fékkst
við Blönduvirkjun. Vegagerð ríkis-
ins efndi til alþjóðlegs forvals og
meðal þess sem var krafist var að
bjóðendur hefðu unnið samfellt
síðastliðin 5 ár við jarðgangagerð.
Forvalsgögnunum var skilað í jan-
úar 1987.
Tilboð í jarðgöngin voru opnuð í
maílok 1988. Tilboð bárust frá 7
Stefán Guðbergsson
fyrirtækjasamsteypum. Krafttak
átti lægsta tilboðið, að upphæð 521
milijón, eða tæp 80% af kostnaðará-
ætlun sem var 655 milljónir.
Samningurinn um jarðganga-
gerðina var undirritaður af þáver-
andi samgöngumálaráðherra, Mat-
thíasi Á. Mathiesen, í júlí 1988. í
ágúst 1988 hófst síðan vinna við
aðstöðusköpun.
Formlega hófst sprengivinnan
11. október 1988 með því að núver-
andi samgöngumálaráðherra,
Steingrímur J. Sigfússon, hleypti
af fyrsta skotinu.
Verkframkvæmdin í
Ólafsfl arðarmúla
Göngin í Ólafsfjarðarmúla eru
með einni akrein. Þau eru 5 metra
breið og útskot eru á u.þ.b. 160 m
bili. Göngin eru unnin á hefðbund-
inn hátt og notuð einungis full-
komnasta og nýjasta gerð tækja.
Notaður er þriggja arma borvagn,
hjólaskóflur og sérbyggðir stórir
bílar.
Til að styrkja bergið eru eftir
aðstæðum ýmist notaðir bergboltar
eða steypu er sprautað á bergið,
Bergboltunum má líkja við langa
múrbolta. Þeir eru 3—4 metrar á
lengd. Eftir að þeim hefur verið
komið fyrir í holunum eru þeir þand-
ir út og síðan dælt inn í þá steypu.
Þegar steypa er notuð til styrkingar
er henni sprautað á bergið með
sérbyggðum sprautusteypubíl.
Saman við steypuna er blandað
stáltrefjum, trefjarnar eru 35 mmm
langar með krókum á báðum end-
um.