Morgunblaðið - 18.01.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 1990
Sjónvarpstœki
i
Sjónvarps-
myndavélar
Hljómtœkja-
samstϚur
Ferðaviðtœki
Útvarpsvekjarar
Gœðatœki fyrir
þig og þína!
SMITH&
NORLAND
Nóatúni 4 - Sími 28300
Áskriftarsiminn er 83033
Sverð og vog
_________Bækur______________
Gylfi Knudsen
Ármannsbók. Aftnælisrit
helgað Ármanni Snævarr.
Sögufélag. Reykjavík 1989.
367 bls.
Nokkuð hefur færst í vöxt hin
síðari ár að safnað er saman vísind-
alegum ritgerðum ýmissa manna
og gerð bók úr efniviðnum, sem
gefin er út sem nokkurs konar
afmælisgjöf á stórafmælum manna,
oftast atkvæðamikilla fræði- og
vísindamanna. Reyndar geta slík
afmælisrit verið með öðrum hætti,
t.d. úrval ritgerða eftir afmælis-
bamið, greinar um það, viðtöl eða
blanda af þessu öllu saman. Venju-
lega er í slíku riti „tabula gratulat-
oria“, sem er nafnaskrá þeirra sem
heiðra vilja afmælisbarnið með því
að gerast áskrifendur að ritinu. Þá
er oft í slíkum ritum skrá um rit-
verk afmælisbarnsins. Þessi fallegi
og gagnlegi siður virðist ekki jafn-
tíðkaður í öllum fræðigreinum hér-
lendis. Það er einkum í íslenskum
fræðum, sagnfræði, hagfræði og
lögfræði, að menn ráðast í slíka
afmælisviðhöfn.
Þessi siður er ekki nýr af nálinni
hér á Iandi þótt hans fari ekki að
gæta að marki, fyrr en undir miðja
þessa öld. Fyrsta íslenska ritið af
þessu tæi er talið „Þrjár ritgjörðir“
tileinkaðar Páli Melsteð á áttræðis-
afmæli hans 1892. Kunnastur var
Páll sem sagnfræðingur og kennari
við Lærða skólann, en einkum þó
sem sérstakur öðlingur og göfug-
menni. En próf hafði hann aðeins
í lögfræði, hið minna lagapróf,
svonefnt danskt próf. Hinir „latn-
esku júristar" töldu hans líka au-
virðilega „danska kúska“. Ekki
reyndust „kúskarnir" þó ver en
þeir sem fullkomnari prófin höfðu.
Nokkru síðar en 1905 var skáldjöf-
urinn sr. Matthfas Jochumsson
heiðraður á sjötugsafmæli sínu
með riti nokkru. Af lögfræðingum
næst á eftir Páli hlotnaðist Einari
Arnórssyni afmælisrit á sextugsaf-
mæli sínu 1940. Þá Ólafi Lárussyni
sjötugum 1955. Af lögfræðingum,
sem notið hafa slíks heiðurs á
síðari árum, minnist undirritaður
Auðar Auðuns og Ólafs Jóhannes-
sonar. Geta má þess til gamans að
einum manni var ,júblað“ í tvígang
með afmælisriti. Það var auðvitað
Sigurður Nordaþ sem hlaut bæði
„Nordælu“ og „Á góðu dægri“.
Það var vel til fundið þegar dr.
jur. Ármann Snævarr, fyrrv. há-
skólarektor og hæstaréttardómari,
varð sjötugur 18. september sl. að
ráðast í útgáfu veglegs afmælisrits
honum til heiðurs svo atkvæðamik-
ill sem hann hefur verið í fræðunum
og brennandi í andanum. Ármann
er þjóðkunnur maður sem lagt
hefur gjörva hönd á margt í fræð-
um, félagsmálum og embættisstörf-
um. Meginstörf hans hafa þó verið
lagakennsla og dómstorf í Hæsta-
rétti. Nokkrir gamlir nemendur og
vinir Ármanns gengust fyrir útgáfu
ritsins en Sögufélagið gefur það út.
Ármann Snævarr
í ritinu eru 18 ritgerðir eftir jafn-
marga höfunda auk ritaskrár af-
mælisbarnsins og æviágrips þess,
nafnaskrár (tab. grat.) og kveðja
frá nokkrum samtökum. Af ritgerð-
unum eru 9 eftir íslendinga og 9
eftir fræðimenn annars staðar á
Norðurlöndum. Er það vel við
hæfi, þegar litið er til þess, hve
hagvanur Ármann er í norrænu
lögfræðingasamfélagi, ef svo má
að orði komast, og góðkunnur
meðal norrænna lagamanna. Þessar
erlendu ritgerðir eru eftir ýmsa af
fremstu lögfræðingum Norður-
landa.
Ritgerðirnar í bókinni eru allar
um lögfræðileg efni en engu að
síður mjög fjölbreytilegar. Fyrsta
ritgerðin er um „framiljebegreppet“
í Svíþjóð nú á tímum en sú síðasta
um vígsakir hér á landi á 14. öld.
Gefur það nokkra hugmynd um
hið fjölskrúðuga efni. Til frekari
glöggvunar má nefna að í bókinni
eru ritgerðir um efni úr skaðabóta-
rétti, samningarétti, þjóðarétti,
réttarfari, skattarétti, gjaldþrota-
rétti, sjórétti, sifjarétti, réttarheim-
speki, lagaskilarétti, réttarsögu og
félagsmálarétti. Auðvitað eru rit-
gerðirnar misjafnar að gæðum eins
og gengur og er ekkert við því að
ségja. I sumum er meira færst í
fang en öðrum en engin getur þó
beinlínis talist léleg. Ef eitthvað er
virðist hér meira af bitastæðu efni
en venjulegast er í slíkum ritum.
Þá er í ýmsum ritgerðanna fjallað
um efni, sem er ofarlega á baugi
um þessar mundir.
Sá, sem hér heldur á penna,
hefur ekki bréf upp á það að gagn-
rýna þessar ritgerðir fræðilega,
enda engan veginn fær um það.
Það er hlutverk annarra á öðrum
vettvangi að sinna þeirri skyldu,
sem reyndar er illa rækt hér á
landi. Eg tel hins vegar rétt að
gefa lesendum blaðsins örlitla inn-
sýn í efni bókarinnar, svo að þeir
fái einhveija hugmynd um heilabrot
lögfræðinga nú um stundir. Þá frá-
sögn mína verður að skoða sem
einhvers konar leiðslubókmenntir.
Verður byijað á hinum erlendu
höfundum.
Að framan var drepið á grein um
fjölskylduhugtakið í Svíþjóð, sem
svenskir elta nú um krákustíga
velferðarkerfisins. Um það ritar
Anders Angell, prófessor við Upp-
salaháskóla. Johannes Andenæs,
fyrrv. prófessor við háskólann í
Ósló, á hér ritgerð um vitnaleiðslur
barna í sakamálum. Edward And-
Helgi Þorgils Friðjónsson Hallgrímur Helgason
Andlitsmyndir
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í vestari gangi Kjarvalsstaða
hafa þeir kumpánar Hallgrímur
Helgason og Helgi Þorgils Frið-
jónsson komið fyrir all sérstæðri
sýningu. Sérstæðri fyrir þá sök,
að slík vinnubrögð í málverki hafa
ekki sést frá þeirra hendi opin-
berlega áður.
En málarar eru nú vanir að
geta komið mönnum á óvart, því
að margir þeirra bua yfir fjöl-
hæfni, sem þeir þó í mörgum til-
fellum fara leynt með og þá eink-
um ef að þeir vilja mála í sam-
ræmi við list dagsins eða réttara
það sem er þeirra bjargfasta trú,
að sé list dagsins. Ekki er þó um
neitt hliðarspor að ræða hjá hinum
framsæknu ungu málurum, held-
ur gæti ég best trúað, að þessar
innhverfu myndir afhjúpi meira
af þeirra eigin sjálfi en margt
það, sem helst hefur þótt kenni-
mark þeirra fram að þessu og er
sennilega vænlegra til að vekja
athygli djúptþenkjandi fræðinga.
Upprunaleg list og staðbundin
telst innhverf, en alþjóðleg viðhorf
úthverf og þó er það svo að ekki
er mögulegt að vera alþjóðlegur
nema að vera innhverfur um leið.
Það sem og vakti sérstaka
athygli mína á sýningunni var,
að það eru einmitt myndir af nán-
ustu vinum og ættingjum, sem
hafa yfir sér heimslegasta yfir-
bragð og eru afdráttarlausastar í
útfærslu. Vísa ég máli mínu til
áréttingar til mynda Hallgríms
af Helga Þorgils (7), sjálfsmynd
(15), mynd af móður hans (16),
tengdamóður (17), eiginkonu (18)
og ömmu (20).
Myndir Hallgríms eru einfaldar
í tækni, og þær einkennir hrein
og klár áferð ásamt því, að þær
eru í senn nútímalegar sem sígild-
ar í útfærslu. Það er eitthvað fínt
og vatnstært við þær, formin heil
og hnitmiðuð, og ég minnist ekki
að hafa séð jafn hrein og mynd-
ræn vinnubrögð frá hendi þessa
listamanns í annan tíma.
Hvað Helga Þorgils snertir, er
svipaða sögu að segja af myndum
hans, nema að þær eru litríkari
og sígildari í útfærslu. Elstu
andlit hans af Ingólfi Arnarssyni
(3) og Gunnari Harðarsyni (4)
(1986) eru nokkuð sér á báti og
formið lausara. En nýjustu mynd-
ir hans bera örygginu vitni svo
sem sjálfsmyndin (6), myndin af
Hallgrími (8), Tuma Magnússyni
(9), Eggerti Péturssyni (11) og
eiginkonunni (12).
Þessi sýning kom mér nokkuð
á óvart og þótti mér uppörvandi
að skoða hana vegna hinna þró-
uðu og einlægu vinnubragða, en
þó er sá ljóður á henni, að sýning-
arskrá vantar og númerin við hlið
myndanna eru alltof lítil.
Framsækni og
metnaður
Því verður ekki á móti mælt,
að það er margt og mikið að
geijast í myndum Margrétar Jóns-
dóttur og að athafnir hennar ein-
kenni mikill metnaður og dirfska.
Ekki eru margir mánuðir liðnir
frá því að hún sýndi með föður
sínum, myndhöggvaranum Jóni
Benediktssyni, í FÍM-salnum og
nú er hún mætt aftur til leiks og
með sýningu á stórum dúkum í
vestri sal Kjarvalsstaða. Hún var
einnig með stóra dúka á fyrri
sýningunni, en munurinn er sá,
að þeir nutu sín alls ekki í hinum •
þröngu verslunarhúsakynnum á
Garðastræti. Hins vegar eru
Kjarvalsstaðir eins og sniðnir
fyrir þessa tegund myndlistar, er
byggist á yfirstærðum og ábúðar-.
miklum formum. Það verður
deginum ljósara, um leið og inn
í salinn kemur, að hér er um að
ræða langsamlegast öflugasta
framtak Margrétar Jónsdóttur til
þessa og að hér er á ferð lista-
kona í rífandi framsókn.
Þó ekki endilega fyrir það, að
yfir myndunum sé tiltakanlega
persónulegur blær, því að maður
kennir sterkan skyldleika við
ýmsa þætti nýja málverksins
svonefnda. Þannig sækja sumir
myndþættirnir jafnvel skyldleika
til frumstæðrar listar og galdra-
trúar eins og t.d. hinn ástþrungni
vöxtur úr tijábolum og útferð úr
munni og mannslimum, en það
gerir einmitt fjölmargt í nýbylgj-
unni ekki síður en í öðrum tegund-
um núlista aldarinnar.
Það eru ófreskar kynjaverur,
sem reika um svið myndheims
listakonunnar, og að því er virðist
eru þær í flestum tilvikum karl-
kyns, svo að karlpeningurinn sýn-
ist henni jafn mikil uppspretta
myndefna og kvenkynið hefur
verið karlmálurunum um aldir.
Kannski er hér kominn enn einn
angi jafnréttis og kvenfrelsis!
Um sumt virðist Margrét og
vera að feta í fótspor ýmissa stór-
tækra málara nýja málverksins
af hinu kyninu svo sem Sigurðar
Örlygssonar, því að þótt myndirn-
Margrét Jónsdóttir
ar á sýningunni séu einungis
fimmtán að tölu, þá fylla þær
salinn algjörlega. En sem lista-
menn eru þau þó gjörólík að
upplagi. Það eru myndirnar á
endaveggjunum, sem vekja strax
athygli skoðandans fyrir markviss
og heilsteypt vinnubrögð, en þær
nefnast hvor um sig „Still Iife“
(nr. 4 og 5) og „Af moldu ertu
kominn og að moldu skalt þú
aftur verða“ (nr. 11 og 12).
Einkum eru það hinar síðast-
töldu, er mér þótti til um og
standa fullkomlega fyrir sínu eftir
endurteknar skoðanir, en hins
vegar kenni ég einhveija áferð á
hinum myndunum, sem ég er
ennþá ekki alveg sáttur við.
Auðvitað eru myndirnar á sýn-
ingunni æði misjafnar, enda ekki
við öðru að búast, er lagt er í slík
vinnubrögð, en það má finna fjári
góða hluti í þeim flestum, þótt
formið eigi það til að gerast
nokkuð klunnalegt á köflum og
að endar virðast ekki alltaf ná
saman varðandi rismikla og sam-
fellda heild.
Einkennilegt að söfnin skuli
ekki taka við sér í þessu tilviki
og kannski er hér lifandi komin
hin margumrædda karlremba,
því að slíkt framtak og slík
dirfska kallar á umbun og uppörv-
un.