Morgunblaðið - 18.01.1990, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 1990
43
In memoriam:
Benedikt Tómas■
son dr. med. h.c.
Fæddur 9. desember 1909
Dáinn 10. janúar 1990
Vinur minn og sálufélagi um
sextíu ára skeið, Benedikt Tómas-
son læknir, lézt á Landsspítala,
nýlega orðinn áttræður, 10. janúar.
í Hávamálum segir: „betra er lifð-
um en sé ólifðum“, og víst er það
góð speki. Því má þó ekki gleyma,
að svo geta sóttir sorfið að, að lífið
verður kvöl og nauð. Benedikt þjáð-
ist um árabil af kvalafullum sjúk-
dómi, sem ég veit ekki til, að nokkru
sinni væri greindur til hlítar. Skyn-
semi sinni og skarpri hugsun hélt
Benedikt þó til æviloka. Eg talaði
síðast við hann á nýársdag, og þá
voru ályktunargáfa hans, -dóm-
greind og minni óbuguð.
Við Benedikt kynntumst fyrst
vorið 1929, þegar við tókum báðir
utanskólapróf við Menntaskólann á
Akureyri. Við vorum þrjú ár
samtímis í þeim skóla, þar af eitt
ár bekkjarbræður, og lukum saman
stúdentsprófi vorið 1932.Á háskóla-
árunum bjuggum við í nábýli á
Gamla garði um skeið. Þótt stund-
um væri að vísu langt á milli okk-
ar, vorum við oft grannar. Samband
okkar hefír aldrei rofnað, síðan við
hittumst fyrst. Við höfum verið
heimagangar hvor á annars heimili
og oft talazt daglega við í síma eða
augliti til auglitis.
Við Benedikt erum upp aldir í
ólíku umhverfi, hann í grösugum
dal, ég á grýttri eyri. Að eðlisfari
vorum við einnig um flest ólíkir.
Allt um það gat ekki hjá því farið,
að við yrðum ævilangir vinir.
Benedikt Tómasson fæddist 6.
desember 1909 í Hólum í Eyjafírði.
Foreldrar hans voru hjónin Tómas
Benediktsson, bóndi og oddviti í
Hólum, síðar á Öldu (f. 15. janúar
1883, d. 8. apríl 1980) og Sigurlína
Einarsdóttir, ljósmóðir og húsfreyja
(f. 1. september 1883, d. 13. desem-
ber 1929).
Benedikt stundaði nám við
Ménntaskólann á Akureyri og lauk
þaðan stúdentsprófi vorið 1932.
Hann nam síðan læknisfræði við
Háskóla íslands og lauk þaðan
cand. med-prófi 1938. Við fram-
haldsnám í tauga- og geðsjúk-
dómum var hann á Kleppsspítala
1940-1941. Þá breytti hann um
starfssvið og var skólastjóri Flens-
borgarskóla í Hafnarfírði 1941-
1956. Þá sneri hann aftur við blað-
inu, var skipaður skólayfirlæknir
og gegndi því starfí til 1972. Hann
tók hvað eftir annað að sér emb-
ætti landlækrris í forföllum þeirra
Sigurðar Sigurðssonar og Ólafs
Ólafssonar.
Benedikt fékkst mikið við rit-
störf. Eftir hann liggja nokkrar
Minningar-
og aftnælis-
greinar
Það eru eindregin tilmæli
ritstjóra Morgunblaðsins til
þeirra, sem rita minningar- og
afmælisgreinar í blaðið, að
reynt verði að forðast endur-
tekningar eins og kostur er,
þegar tvær eða fleiri greinar
eru skrifaðar um sama ein-
staklíng. Vilji höfundur vitna í
áður birt ljóð eða sálma verða
ekki tekin meira en tvö erindi.
Frumort ljóð eða kveðja í
bundnu máli eru ekki birtar.
Almennt verður ekki birtur
lengri texti en sem svarar einni
blaðsíðu eða fimm dálkum í
blaðinu ásamt mynd um hvern
einstakling. Ef meira mál berst
verður það látið bíða næsta eða
næstu daga.
þýðingar, kennslubækur og fjöldi
ritgerða. Mestu þrekvirkin á þessu
sviði munu þó vera Hin alþjóðlega
dánarmeinaskrá VIII (ásamt Júlíusi
Siguijónssyni), 1972, og IX 1982,
og ritstjórn hans á Heilbrigðis-
skýrslum landlæknisembættisins,
árg. 1958-1982. Rvk. 1962-1984.
Benedikt var sæmdur riddara-
krossi Hinnar íslenzku fálkaorðu
1979 og kjörinn heiðursdoktor í
læknisfræði (dr. med. h.c.) á sjötíu
og fímm ára afmæli Háskóla ís-
lands.
Benedikt var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Sigríður Guðbrands-
dóttir (f. 19. apríl 1915). Þau skildu.
Þau eignuðust tvær dætur. Þær
eru: Ragnhildur, lögfræðingur,
skrifstofustjóri á Biskupsstofu, gift
Ásgeiri Jónssyni lækni, og Þorgerð-
ur, deildarlögfræðingur í Félags-
málaráðuneyti. Síðari kona Bene-
dikts er fínnskrar ættar: Maj-Lis
Tómasson, fædd Ahlfors. Þeim varð
ekki barna auðið. Hún lifir mann
sinn. Maj-Lis, sem er hjúkrunar-
fræðingur, reyndist manni sínum
með eindæmum vel í erfiðum sjúk-
dómsraunum hans.
Benedikt Tómasson var mikill
hæfileikamaður. Hann var nám-
gjarn og minnugur, eins og náms-
ferill hans og próf bera vitni um.
Hann var röklegur í hugsun, enda
voru stærðfræði og málfræði eftir-
lætisgreinar hans. Skýrleiki og
skerpa einkenna ritverk hans öll.
Þar er enga þoku eða þvælu að
finna. Góð dómgreind var eitt höf-
uðeinkenni hans. Heilinn var, sem
sé, óvenjuvel af guði gerður.
Þessir hæfíleikar Benedikts
ásamt staðgóðri menntun úr
menntaskóla og háskóla auk þrot-
lauss lestrar og hugsunar gerðu
hann að miklum menningarmanni,
einum þeim mesta, sem ég hefi
kynnzt. Þessu til styrktar var öguð
ogtamin skapgerð, aðjafnaði alvar-
leg, en þó blandin hárbeittri og sér-
stæðri kímni, sem oft beindist gegn
grautarlegri hugsun og fímbul-
fambi.
Benedikt var mikill lestrarhestur.
Auðvitað las hann mikið um fræði-
grein sína, sálsýkisfræði, en jafn-
framt um almenna sálarfræði. Mér
virtist hann þó verða gagnrýnni á
sálfræðikenningar með aldrinum.
Honum var ljóst, að fræðilegar
kenningar — hversu skarplegar sem
þær kunna að vera — eru aðeins
áfangi á leið til algildrar þekking-
ar. Og henni verður væntanlega
aldrei náð. Hann las einnig mikið
um almenna læknisfræði, heilsu-
gæzlu og heilsufræði, ekki sízt
næringarfræði. Starfsins vegna var
honum þetta nauðsynlegt.
Áhugamál Benedikts náðu langt
út fyrir starfssvið hans. Hann var
mikill unnandi klassískrar tónlistar,
var bæði tónelskur og tónnæmur.
Hann átti gott safn af hljómplötum
og hafði yndi af að hlýða á verk
hinna mestu meistara. Hann lék
sjálfur á píanó og hafði af því mikla
ánægju. Brahms, sem mörgum þyk-
ir tormeltur, var eftirlætistónsmiður
hans. Jafnframt unni hann ljóðum
og las þau til hinztu stundar. Ég
minnist þess, að ekki alls fyrir löngu
sagði hann mér, að hann dundaði
sér við að lesa þýðingar Gríms
Thomsens á grískum og latneskum
kvæðum. Þá var hann orðinn fár-
sjúkur maður. Það var einmitt hið
klassíska — ekki aðeins hið forna,
heldur hið sígilda og það, sem ætla
má, að verði sígilt — sem átti hljóm-
grunn í hug Benedikts. Léttmeti
og lítt skiljanlegt lausablaður, sem
kemur í dag og fer á morgun, átti
ekki upp á pallborðið hjá honum.
Allt um það fylgdist hann vel með
nýjum straumum og stefnum.
Benedikt var einn þeirra manna,
sem las sömu bókina hvað eftir
annað, ef honum féll hún vel í geð.
Hann var frá barnæsku þaulkunn-
ugur fornbókmenntum vorum og
las þær aftur og aftur. Mér er nær
að halda, að hann hafí lesið Eglu
sem næst á hveiju ári. Egla var
eftirlætissaga hans, og persónan
Egill var honum sífellt íhugunar-
efni. Margar aðrar fornsögur mat
hann mikils. Erlendar, sígildar bók-
menntir voru honum einnig hug-
stæðar. Hann var víðlesinn í þeim.
Hér skal það ekki rakið nánara að
öðru leyti en því, að ég efa, að
hann hafi lesið aðra bók oftar og
vandlegar en Góða dátann Svejk í
hinni meistaralegu þýðingu bekkj-
arbróður okkar Karls Isfelds. í
þeirri bók fann hann nýja speki við
hvern lestur.
Benedikt talaði mjög fagurt ís-
lenzkt mál. Hann var uppalinn á
því málsvæði, þar sem mér finnst
íslenzkan hljóma fegurst, og ey-
firzkum framburði sínum hélt hann
óbrengluðum til dánardægurs.
Orðaforði hans var óvenjumikill að
vöxtum og málskyn hans afburða-
næmt. Hann var málræktarmaður
fram í fingurgóma og þoldi ekki
óvandað málfar. Hann las einnig
allmikið um málfræðileg efni. Hann
átti gott safn orðabóka, sem ekki
stóð ónotað uppi í skápum. Hann
t
Bróðir minn, ,
AGNAR MARKÚSSON,
er lést af slysförum 5. janúar, verður jarðsunginn frá Fossvogskap-
ellu föstudaginn 19. janúar kl. 13.30.
Fyrir hönd aðstandenda,
Óskar Markússon.
t
Eiginkona mín og móðir okkar,
PETRA KRISTINE GUÐLAUGSSON, fædd Olsen,
Gaukshólum 2,
Reykjavík,
andaðist á Landspítalanum 15. þessa mánaðar. Jarðarförin fer
fram frá Dómkirkjunni fimmtudaginn 25. janúar kl. 13.30.
Benedikt Guðlaugsson börn og aðrir að-
standendur.
fletti sí og æ uppi í orðabókum, ef
hann vildi fræðast um tilkomu og
merkingar orða og ekki sízt ef hann
velti því fyrir sér, hvernig bezt yrði
komið orðum að einhverri hugsun,
sem hann þurfti að láta í ljós.
Benedikt var í eðli sínu mikill
tilfínningamaður, þótt ekki bæri á
því í dagfari hans. Hann var maður
hógvær, hófsamur í skoðunum og
varkár í dómum. Jafnframt var
hann dulur í skapi. En hann gat
reiðzt illa, ef því var að skipta.
Þessa minnist ég helzt, ef hann
taldi, að gert væri á hlut vina hans.
Hins vegar var hann skjótur til
sátta.
Benedikt vann öll sín störf í kyrr-
þey af alúð og vandvirkni. Hann
var þjóð sinni góður þegn, sem innti
af hendi merkileg störf í hennar
þágu. Allt gerði hann af skyldu-
rækni án alls metnaðar. Með honum
er fallinn í valinn vammlaus mað-
ur, tryggur í lund, einn bezti full-
trúi fornra dygða á sinni tíð.
Við Sigríður söknum góðs vinar
og vottum Maj-Lis og öðrum vanda-
mönnum Benedikts samúð okkar
við andlát hans.
Halldór Halldórsson
Benedikt Tómasson varð skóla-
stjóri Flensborgarskólans í Hafnar-
firði haustið 1941, þá liðlega þrítug-
ur að aldri, og gegndi því starfi
formlega til ársins 1956 eða í 15
ár, en var þó í leyfi frá störfum
síðasta árið. Hann var Eyfirðingur
að uppruna, hafði lokið stúdents-
prófi við Menntaskólann á Akureyri
1932, embættisprófí í læknisfræði
við Háskóla íslands 1938 og stund-
að síðan framhaldsnám í geðlækn-
ingum. Á námsárunum hafði hann
jafnframt stundað kennslustörf,
fyrst við Menntaskólann á Akureyri
í eitt ár og síðan við Samvinnuskól-
ann í Reykjavík og sú reynsla sem
hann öðlaðist við það hefur án efa
átt þátt í að hann lagði skólastörf
fyrir sig að námi loknu í stað þess
að hefja störf sem læknir.
í Flensborgarskólanum voru lið-
lega 120 nemendur þegar Benedikt
kom þar til starfa. Skólinn var í
nýlegu húsi og rúmt um alla starf-
semi hans, að minnsta kosti ef mið-
að er við það sem síðar varð. í
ekki stærri skóla þurfti skólastjór-
inn að sjálfsögðu að kenna allmikið
og kennslugreinar Benedikts í skól-
anum voru stærðfræði og líkams-
og heilsufræði. Fyrir báðar þessar
greinar skrifaði hann, ýmist einn
eða með öðrum, kennslubækur sem
lengi voru notaðar í gagnfræðaskól-
um landsins. Ég var nemandi Bene-
dikts á sínum tíma og man sérstak-
lega eftir stærðfræðikennslu hans,
en hún endurspeglaði ákaflega vel
það yndi sem hann sjálfur hafði af
stærðfræði og rökhugsun. Enn bet-
ur man ég þó eftir svokölluðum
„fijálsum tímum“ sem hann var
með um skeið, en þær stundir not-
aði hann meðal annars til að kynna
okkur bókmenntir, þar á meðal
„atómkveðskapinn" sem svo var
kallaður og var ekki hátt skrifaður
hjá öllum á þeirri tíð. En Benedikt
kunni að meta hann enda var hann
mikill bókmenntamaður, víðlesinn
og að ég held mikill fagurkeri á því
sviði. Listaáhugi hans var þó ekki
bundinn við bókmenntirnar einar;
hann var einnig mikill tónlistarunn-
andi og á því sviði liggja eftir hann
varanleg spor í Hafnarfirði. Hann
átti mikinn þátt í að stofna Tónlist-
arfélag Hafnarfjarðar árið 1946 og
var formaður þess meðan það starf-
aði; þetta félag efndi til hljómleika
í bænum og gekkst síðan fyrir
stofnun tónlistarskóla, sem Páll Kr.
Pálsson organleikari veitti forstöðu
í byijun. Sá skóli starfar enn, en
hefíir nú um alllangt skeið verið
rekinn af bæjarfélaginu.
í skólastjóratíð Benedikts gekk
yfír sú mikla breyting á íslensku
skólahaldi sem fylgdi í kjölfar
fræðslulaganna frá 1946. Flens-
borgarskólinn var hefðbundinn
þriggja ára gagnfræðaskóli fyrir
óskólaskylda nemendur þegar
Benedikt tók við stjórn hans, en
þegar hann hvarf frá skólanum var
skólinn orðinn fjögurra vetra skóli,
þar sem fyrri árin tvö voru hluti
af skyldunáminu. Þessi breyting
leiddi ekki aðeins til þess að nem-
endum skólans fjölgaði heldur urðu
þeir að jafnaði yngri og óþroskaðri
en Flensborgarar höfðu oftast verið
áður. Ég er ekki viss um að þessi
breyting hafi í alla staði verið að
skapi Benedikts og ég held líka að
það hafi átt betur við hann sem
kennara að hafa tiltölulega þrosk-
aða nemendur sem sýndu námsefn-
inu áhuga, heldur en nemendur sem
gerðu aldrei meira en þeir komust
af með minnst og litu á skóla-
gönguna sem heldur hvimleiða
skyldu, en slíkum nemendum fjölg-
aði að sjálfsögðu í skólanum við
þetta nýja fyrirkomulag.
. Skólaárið 1955-56 fékk Benedikt
leyfi frá störfum til að kynna sér
heilsugæslu í skólum og næsta
haust tók hann við nýju embætti
sem þá var stofnað, embætti skóla-
yfirlæknis. Hann var áreiðanlega
sniðinn fyrir það starf, menntaður
læknir sem var búinn að afla sér
mikillar reynslu í skólastarfi bæði
sem stjórnandi og kennari. Ég var
ekki í aðstöðu til að fylgjast mikið
með starfí hans á þessum nýja vett-
vangi, en ég hygg að hann hafí
leyst það vel af hendi og unnið þar
gott brautryðjandastarf.
Flensborgarskólinn er núna tals-
vert annar skóli en hann var þegar
Benedikt stjórnaði honum og ég var
þar nemandi Benedikts. En skólinn
byggir þó enn á þeirri arfleifð sem
Benedikt tók við á sínum tíma,
ávaxtaði og skilaði áfram til eftir-
manna sinna. Þegar skólinn hélt
aldarafmæli sitt hátíðlegt vorið
1982 gat Benedikt því miður ekki
verið viðstaddur hátíðahöldin af
heilsufarsástæðum, en hann sendi
skólanum fallegt og hjartnæmt
skeyti í tilefni dagsins, og í sam-
tölum sem ég átti við hann um þær
mundir fann ég glögglega að hugur
hans leitaði oft til skólans, þeirrar
stofnunar sem hann hafði helgað
krafta sína í hálfan annan áratug
á bestu starfsárum ævinnar. I
Flensborgarskólanum verður minn-
ing Benedikts líka geymd og hans
minnst sem farsæls skólamanns og
góðs kennara.
Kristján B. Ólafsson
+
Eiginmaður minn,
ÓLAFUR ÁSGEIRSSON
sagnfræðingur og garðyrkjumaður,
Álfheimum 26,
lést í Landspítalanum 16. janúar.
Ragnheiður Guðjónsdóttir.
Maðurinn minn,
BENEDIKT GUÐMUNDSSON
bóndi,
Staðarbakka,
lést f sjúkrahúsinu Hvammstanga miðvikudaginn 17. janúar.
Ásdís Magnúsdóttir.