Morgunblaðið - 20.01.1990, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JANUAR 1990
23
f gamla
in
aflanna í landinu. í nokkra ára-
tugi hafa umræður af þessu tagi
skotið upp kolli með nokkrum hlé-
um. Undirleikurinn er gamalt stef
með nýjum tilbrigðum.
Stundum hafa menn gengið úr
Alþýðuf lokknum til liðs við Sósíal-
istaflokkinn eða Alþýðubandalag-
ið á grundvelli samfylkingarhug-
sjóna. En þess eru líka dæmi að
menn hafa komið úr Alþýðubanda-
laginu og gengið á ný til liðs við
Alþýðuflokkinn á grundvelii sömu
hugsjóna.
Hannibal Valdimarsson klauf
Alþýðuf lokkinn á sínum tíma með
samfylkingarhugsjónina að vopni.
Þá var stofnað út úr Alþýðu-
flokknum Málfundafélag jafnað-
armanna. Það var einskonar
stökkpallur yfir til Sósíalista-
flokksins og upp úr því samstarfi
varð Alþýðubandalagið til. Það var
mikil átakasaga sem öll var færð
í búning stórra hugsjóna og kröfu
nýs tíma.
Síðar þurftu sömu menn að
komast úr Alþýðubandalaginu yfir
í Alþýðuflokkinn aftur. Þá vora
stofnuð Samtök fijálslyndra og
vinstri manna. Hugsjón þeirra var
sú sama, að vera samfylkingarafl
vinstri hreyfingarinnar í landinu.
En sú fylking var aldrei sundur-
lausari og veikari en einmitt á
meðan sú hugsjón reis hæst í orð-
skrúðinu.
Innanmeinin eru undirrótin
Nú hefur Alþýðubandalagið í
Reykjavík verið klofið í tvær fylk-
ingar. Nokkrir hugsjónamenn hafa
stofnað félag undir heitinu Birting
í þeim tilgangi að mynda farveg
fyrir samfylkingu vinstri aflanna.
Allt er.þetta með sama sniði og
áður og röksemdafærslan sú hin
sama. Vandræðagangurinn er sá
að viðurkenna ekki innlimun
ríkjanna þriggja í Sovétríkin. Út-
sendingar útvarpsstöðvanna vora
truflaðar í rúm 30 ár en talið er
Þorsteinn Pálsson
„En það hefur hins veg-
ar vakið athygli margra
þeirra sem fylgst hafa
með þessari umræðu að
fjölmiðlar skuli ekki
hafa varpað fram
spurningum um hugs-
anlegt vanhæfi annarra
stjórnenda bankastofti-
ana. Ýmislegt bendir þó
til þess að stærri álita-
efni geti verið uppi í
þeim efiíum en þetta
mál sem hér hefur verið
vikið að.“
sami og áður og hugsjónatalið jafn
innantómt.
Jafnan er það svo að það eru
innanmein af ýmsu tagi sem eru
undirrót þessara endurteknu sam-
fylkingaatburða. Nú era það
tvenns konar vandræði í Alþýðu-
flokki og Alþýðubandalagi sem
að 56 milljónir manna hafi að með-
altali hlustað á þær á viku um
miðjan þennan áratug. Starfsmenn
gátu til skamms tíma ekki ferðast
setja atburðarás af þessu tagi af
stað enn einu sinni.
Alþýðuflokkurinn hefur fyrir
einhvem klaufaskap lokast inni í
stjórnarsamstarfi þar sem hann
hefur orðið að fórna grundvallar-
atriðum í málatilbúnaði sínum
undangengin ár. Fijálslyndir
stuðningsmenn Alþýðuflokksins
era því að snúa við honum baki.
En í stað þess að snúa sér til
þeirra aftur leita forystumennimir
í vandræðum sínum að gamla úr-
ræðinu um samfylkingu vinstri
aflanna.
Vandi Alþýðubandalagsins er
af öðrum toga. Sósíalisminn hefur
endanlega verið kveðinn í kútinn.
Sú hugmyndafræði er búin að
vera. Að vísu hefur pólitískt til-
gangsleysi hijáð Alþýðubandalag-
ið um nokkra hríð en um leið og
múrarnir féllu í Austur-Evrópu
stóð Alþýðubandalagið frammi
fyrir kjósendum í nýju fötum keis-
arans. Við það eru forystumenn-
irnir feimnir. Og ráðvillt leitar hin
nýja forysta í Alþýðubandaiaginu
til gamla ráðsins um samfylkingu
vinstri aflanna.
Samfylkingarmenn
með reynslu
Svo stendur á um þessar mund-
ir að formenn A-flokkanna hafa
báðir verið í Alþýðubandalaginu
en ekki samtímis. Þeir hafa báðir
verið frambjóðendur fyrir Samtök
fijálslyndra og vinstri manna. Það
má því segja að þeir hafi langa
og mikla reynslu af samfylkingar-
starfi og vera má að það komi að
góðu haldi að þessu sinni.
Það samfýlkingartal sem nú fer
fram snýst fyrst og fremst um
framboð til sveitarstjórnakosn-
inga. En um leið er verið að hóta
fólkinu í landinu með áframhald-
andi vinstra samstarfi að loknum
næstu kosningum. Það er sérstakt
athugunarefni fyrir fijálslynt fólk
sem veitt hefur Alþýðuflokki og
Framsóknarflokki brautargengi í
kosningum. Nú sem fyrr hlýtur
samfylkingartal vinstri manna að
efla samstoðu fijálslyndra borg-
aralegra afla í þjóðfélaginu.
Höfundur erformaður
Sjálfstæðisflokksins.
til ríkja sem þeir fluttu fréttir til
en þeir fylgdust þó náið með og
rannsóknadeild RFE/RL þykir hafa
eitt besta gagnasafn heims um
nútímasögu kommúnistaríkjanna.
Útsendingamar eru ekki lengur
truflaðar og RFE hefur opnað
skrifstofur í Búdapest og Varsjá.
Útvarpsstjóri Útvarps Moskvu
heimsótti höfuðstöðvarnar í
Múnchen þegar hann var þar á
ferð fyrir jólin. Það hefði verið
óhugsandi fyrir fáeinum árum þeg-
ar Radio Liberty var eitur í beinum
þeirra sem eitthvað máttu sín í
Sovétríkjunum og það gat haft al-
varlegar afleiðingar að vera grip-
inn við að hlusta á fréttirnar á bak
við brakið og brestina í útvarps-
tækjunum.
FVéttaflutningur innlendra fjöl-
miðla á hlustunarsvæði RFE/RL
hefur gjörbreyst og stöðvarnar eru
ekki lengur einar um „sannleik-
ann“. Það hefur haft nokkur áhrif
á dagskrárgerðina. Nú er meira
um hringborðsumræður en áður og
þau málefni tekin fyrir sem hlust-
endur hafa óskað eftir upplýsingum
um, til dæmis hvernig best sé að
setja á fót lítið einkafyrirtæki í
Póllandi eða hefja útgáfu vikublaðs
í Búlgaríu. Fréttaflutningur af at-
burðum í nágrannaríkjunum heldur
áfram og áhersla er lögð á hluti
sem verða útundan í fréttum ríkis-
stöðvanna. Þeir era enn þó nokkr-
ir, sérstaklega í Sovétríkjunum.
Starfsmennirnir 1.740 era enn á
varðbergi og ólíklegt þykir að
bandaríska þingið ákveði að spara
174 milljónir dollara á ári (10,4
milljarða ísl. kr.) með því að leggja
stöðvamar niður þótt kommúiiism-
inn virðist að falli kominn.
Radio Free Europe hefiir fært út kvíarnar og hér sést starfsmaður
útvarpsins í Búdapest.
Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs
ákveðin á þriðjudag
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs verða ákveðin af dómne&id
ráðsins í Helsingfors næstkomandi þriðjudag og afhent i lok febrúar
í tengslum við þing Norðurlandaráðs í Reykjavík. Af hálfú Islands
eru tilnefiidar ljóðabókin Dagur af degi eftir Matthías Johannessen
og Gunnlaðar saga eftir Svövu Jakobsdóttur. Verðlaunin nema
150.000 dönskum krónum.
Fulltrúar íslands í dómnefnd era
Jóhann Hjálmarsson og Sveinn
Einarsson. Jóhann segir að sjaldan
hafi verið lagðar fram jafn merkar
bækur frá íslandi. „Ljóðabók Matt-
híasar Johannessen, Dagur af degi,
er ein af beztu bókum hans,
kannski sú bezta, dæmi um kosti
hans sem skálds og líka nýja
áfanga í skáldskap. I Gunnlaðar
sögu sækir Svava Jakobsdóttir líkt
og Matthías efnivið í fornar bók-
menntir og beinir um leið ljósi að
samtímaefnum sem mönnum eru
ofarlega í huga, stíllinn vitni um
athyglisverða þróun í skáldsagna-
gerð hennar.
Báðar þessar bækur eru sprottn-
ar úr menningararfi okkar og höf-
undar þeirra horfast djarflega í
augu við samtímann og á nýstár-
legan hátt. Þau eru bæði, Matthías
og Svava, hvort með sínum hætti,
glæsilegir fulltrúar íslenzkra bók-
mennta og um leið norrænna," seg-
ir Jóhann.
Tvær bækur frá hveiju Norður-
landanna, að Færeyjum og Græn-
landi undanskildu, en ein frá Söm-
um era lagðar fram og er óvenju
mikið um ljóðabækur að þessu
sinni. „Það, sem setur svip sinn á
tilnefningar að þessu sinni, er að
ljóðabækur eru mjög áberandi. Auk
bókar Matthíasar má nefna bók
Henriks Nordbrandt frá Dan-
mörku, Vandspejlet, ljóðabók
Svíans Tómasar Tranströmer För
levande och döda og bók Solveigar
von Schoultz frá Finnlandi, Ett
sátt att rákna tiden. Þetta era að
mínu mati helztu ljóðabækurnar, .
en fleiri ljóðabækur eru reyndar ~
lagðar fram.
Henrik Nordbrandt er ekki neinn
öldungur, innan við fimmtugt, en
hann hefur samt verið kallaður
höfuðskáld Dana nú og það með
nokkrum rétti. Verk eftir Tomas
Tranströmer hefur ekki verið lagt
fram áður, en hann er án efa með-
al mestu ljóðskálda Svía á þessari
öld, mikils metinn og kunnur víða,
meðal annars í Bandaríkjunum.
Solveig von Schultz er eins konar
þjóðskáld í Finnlandi og yrkir í
nútímalegum stíl í anda brautryðj-
enda í finnskri ljóðlist.
Meðal athyglisverðra prósaverka >
má nefna Præludier eftir Danann
Peer Hultberg, sem eru endurminn-
ingar óvenjulegs drengs, tilveran
séð með augum hans. Þessi dreng-
ur ólst upp í Póllandi og er enginn
annar en Frederic Chopin. Rosa
Liksom er finnsk og höfðar sér-
staklega til yngri kynslóðarinnar
með smáþáttum sínum, stuttum
sögum eða frásögnum. I Station
Gagarin segir hún frá undirheimum
Sovétríkjanna. Frá Noregi má
nefna viðamikla skáldsögu eftir Torí
Aage Bringsværd. Þetta er söguleg
skáldsaga og óvenjuleg sem slík,“
segir Jóhann Hjálmarsson að lok-
um.
Gjald fyrir bankaábyrgðir vegna
virðisaukaskatts:
Gjaldið er lágt ef
reynir á ábyrgðina
- segir Tryggvi Pálsson bankastjóri
„ÞAÐ MÁ ef til vill segja að gjaldið sé hátt ef ekki reynir á ábyrgð-
ina en of lágt ef reynir á hana,“ segir Tryggvi Pálsson banka-
stjóri íslandsbanka um gjaldtöku bankanna fyrir að veita ábyrgðir
vegna greiðslufrests í tolli. Fjármálaráðherra ritaði samtökum inn-
flytjenda bréf þar sem fram kom það álit, að bankarnir þyrftu
ekki að taka nema hverfandi gjald fyrir þessa þjónustu til traustra
fyrirtækja. Stefán Pálsson bankastjóri Búnaðarbankans segir fúll-
trúa bankanna hafa tjáð ráðuneytismönnum á fúndi að bankamir
treystu sér ekki til að víkja frá gjaldtökunni.
Tryggvi segir að ef banki gang-
ist í ábyrgð, þá þurfi hann að vera
viðbúinn því að ábyrgðin sé inn-
leyst og eðlilegt sé að hann fái að
taka gjald fyrir þá þjónustu sem
veitt er.
„Gjalddtakan er auðvitað háð
áhættunni og á sama hátt og farið
er að taka misháa vexti eftir trausti
lántakenda þá er í undirbúningi
hjá íslandsbanka að taka misháa
þóknun fyrir veittar ábyrgðir.
Staðan í augnablikinu er sú að
menn staldra við og bíða endanlegs
úrskurðar um hvort reglur sem
kynntar hafa verið um gjaldfrest
og ábyrgðarkröfu verða fram-
kvæmdar í óbreyttri mynd,“ segir
Tryggvi.
Stefán Pálsson segir að fulltrúar
bankanna hafi verið á fundi í fjár-
málaráðuneytinu um síðustu helgi
um ábyrgðirnar og gjaldtöku
vegna þeirra. Þar hafi þeir lýst því
yfir að bankamir treystu sér ekki
til að víkja frá ábyrgðarþóknun,
hins vegar yrði hvert fyrirtæki
metið fyrir sig varðandi kröfur um
tryggingar fyrir ábyrgðinni.
Hann segir bankana verða að
taka gjald, þar sem ábyrgðimar
séu fortakslausar, í reglum segi
að greiða skuli eftir 15 daga, þar
af leiðandi verði bankarnir að hafa
tryggingu.
Stefán segir að svo virðist sem
mörg fyrirtæki muni ekki nýta sér
ábyrgðirnar ög þar með greiðslu-
frestinn. „Mér sýnist að sterkari
innflytjendur muni fara í sína við-
skiptabanka og óska eftir fyrir-
greiðslu um lán og staðgreiða virð-
isaukaskattinn í tolli," segir hann.
Báðir nefndu þeir Stefán og
Tryggvi að gjaldtakan væri enn-
fremur nauðsynleg vegna þess að
reglur um bankana segja að þeir
skuli leggja til hliðar eigið fé til
jafns við ábyrgðimar, rétt eins og
um hveija aðra lánafyrirgreiðslu
sé að ræða.
Eins og fram kom í Morgun-
blaðinu í gær, taka bankamir 1%
til 1,25% gjald fyrir að veita
ábyrgðirnar.