Morgunblaðið - 14.02.1990, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 1990
ici i ,\.y
Oddur Fnðnksson,
ísafírði - Kveðjuorð
Fæddur 26. september 1917
Dáinn 1. febrúar 1990
Látinn er á ísafirði Oddur Frið-
riksson, fósturbróðir minn og
frændi í föðurætt okkar beggja.
Hann fæddist í Fremri-Breiðadal í
Önundarfirði, sonur hjónanna Guð-
bjargar Guðmundsdóttur, f. 1880,
d. 1960, og Friðriks Guðmundsson-
ar bónda og smiðs, f. 1875, d. 1960.
Oddur var á öðru ári er móðir
hans veiktist af spönsku veikinni.
Hún gekk þá með tólfta barn þeirra
hjóna af þrettán, sem þau eignuð-
ust, og öll komust til fullorðinsára
nema ein dóttir sem dó mánaðar
gömul.
Þá voru búandi á Ytri-Veðrará
móðurforeldrar mínir, Guðrún Ingi-
björg Jónsdóttir, f. 1867, d. 1948,
og Jón Guðmundsson, f. 1864, d.
1938. Árið 1917 lést eitt barna
þeirra, sonurinn Oddur 23 ára, úr
bráðaberklum, vestur í New York.
Hann var þá stýrimaður á flutn-
ingaskipi sem sigldi milli Kúbu og
New York með sykur. Ekki barst
fregnin af láti hans fyrr en mörgum
mánuðum síðar. Saga er til alls.
Nokkru eftir að drengurinn á
Breiðadal fæddist dreymdi Friðrik
föður hans, að hann er staddur úti
á bæjarhlaði og heim túnið kemur
ókunnur maður. Hann tekur upp
, póstkort og réttir Friðrik, sem tók
við því og leit á bakhliðina. Þar
stóð Oddur. Lengri var draumurinn
ekki, en drengurinn fékk nafnið.
En ekki ber allt upp á sama daginn.
Þegar Guðbjörg móðir Odds litla
veiktist kom Friðrik með hann til
Guðrúnar á Veðrará og bað hana
að hafa drenginn á meðan Guðbjörg
væri sjúk. Ekki þarf að orðlengja
það að drengurinn var aldrei sóttur
og honum ekki skilað.
Um sama leyti kom í fóstur til
afa og ömmu Jón Franklín hálf-
bróðir minn, en faðir hans lést þetta
ár. Sex árum síðar bættust í búið
systir mín og ég, eins og tveggja
ára, þegar móðir okkar veiktist al-
varlega.
Trúlega hefur það verið nokkuð
verk fyrir þessi rosknu hjón að
halda utan um þetta lið. Það var
ekki vikist undan þegar á bjátaði.
En eitt er víst að ekki skorti okkur
andlegt né líkamlegt fóður. Og öll
áttum við okkar heimilisfang hjá
þeim þar til afi lést 1938.
Oddur var greindur piltur, skap-
góður og dagfarsprúður. Lagði
aldrei slæmt til nokkurs manns í
orði eða verki. Hann var góður fóst-
ursonur og bróðir.
Friðrik í Breiðadal var mikill
listamaður af Guðs náð, hvort held-
ur var á tré eða járn. Það var ekki
ónýtt fyrir það sveitarfélag sem
átti slíkan mann. Ef stykki brotn-
aði í vél eða tæki vafðist það ekki
fyrir honum að slá til járnbút og
smíða nýtt. Það hafa sagt mér
menn sem muna Friðrik eftir að
hann var fluttur til Flateyrar og fór
að starfa við hlið annarra járn-
smiða, að ekki hefði þurft nema að
líta á hlutinn til að þekkja hand-
bragð Friðriks, svo nett var það.
Hann var annálaður rokkasmiður
og bárust honum pantanir viðs veg-
ar að. Voru þeir eftirsottir fyrir
traustleika og fagurlega renndir og
stundum skreyttir með beinhnúð-
um. Þeir eru víða til enn og þykja
merkisgripir.
Þegar byijað var að kemba ull í
lopa keyptu nokkrir bændur vestan
fjarðarins innflutta spunavél. Frið-
rik skrapp yfír á bæi og skoðaði
gripinn, fór heim og smíðaði spuna-
vél með fimmtán snældum og út-
búnaði til að ijölga snældunum svo
hægt væri að tvinna á hana líka.
Þarna þurfti mikið hugvit til. Hann
hafði sína vél minni og léttari en
fyrirmyndin var, svo hægt væri að
flytja hana á milli bæja. En hús-
pláss var víða takmarkað. Bændur
á norðurströndinni sameinuðust um
kaup á vélinni. Það er mikill skaði
skeður ef þessi gripur er endanlega
glataður.
Snemma beygist krókurinn til
þess sem verða vill, var stundum
sagt. Svo var um Odd að hann fékk
í vöggugjöf snilligáfu föður síns og
margt af afkomendum þeirra
Breiðadalshjóna er mikið hagleiks-
fólk.
Mér þykir ekki ótrúlegt að um
svipað leyti og Oddur fór að ganga
hafi hann verið kominn með hníf
og spýtu milli handa. Margar voru
bílagerðirnar hans ’ og þá oft
smíðaðar eftir myndum. Ýmiskonar
útbúnaður var, pallur á hjömm,
hægt að opna vélarhúsið o.fl. Ekki
vantaði hugvitið, hann smíðaði
bílskúr fyrir bílana og bjó til galdra-
lás fyrir, sem hann bauð öðmm
drengjum að reyna að opna. Allt
vakti þetta mikla aðdáun annarra
drengja.
Þegar Oddur var um fermingu
smíðaði faðir hans sér nýjan og
fullkomnari rennibekk og gaf Oddi
þann gamla. Þá stóð þannig á að
nýbúið var að reisa viðbyggingu við
bæinn heima. Var þá þegar afréttað
pláss handa Oddi, fyrir rennibekk-
inn á annan veginn og hefilbekkinn
á hinn.
Og Oddur tók til að renna, úr
tré, jámi og kopar. Ég man t.d.
eftir ótal litlum módelum af bátavél-
um sem hann renndi. Hugurinn
snérist snemma um vélar. Kleinu-
jám úr glampandi kopar gaf hann
ömmu. Renndu blómsúlurnar hans
fóru víða og þannig mætti lengi
telja.
Ég var stödd á ísafirði fyrir
nokkrum ámm. Nærri heilan dag
sátum við á skrifstofu Odds og rifj-
uðum upp ýmislegt frá æsku- og
bernskuárum okkar, mér til mikillar
ánægju og fróðleiks. Hann fræddi
mig um margt sem ég kunni ekki
deili á og hann mundi betur, þar
sem hann var fimm ámm eldri en
ég.
Hann minntist þess að eftir að
hann fékk rennihekkinn eyddi hann
við hann öllum stundum sem hann
gat við komið. Hann orðaði það
svo: „Hún amma skildi mig svo
vel, þó ég væri stundum latur við
útivinnuna. Og alltaf var passað
upp á að ég hefði gott ljós í smíða-
kompunni minni. Ekki var um ann-
að ljós að ræða en olíulampa. Þetta
var nú á þeim ámm sem allt þurfti
að spara. — En olían á lampann
minn var aldrei talin eftir,“ sagði
Oddur.
Þegar Oddur fór að fara að heim-
an vann hann við vömbflaakstur
hjá Ásgeiri Guðnasyni kaupmanni
á Flateyri og við vélaviðgerðir, því
Ásgeir rak jafnframt útgerð. Síðar
varð hann vélgæslumaður við íshús-
ið á staðnum.
Árið 1941 gekk Oddur að eiga
stúlku frá Flateyri, Álfheiði Guð-
jónsdóttur, greinda, reglusama
myndarkonu. Þau voru ráðdeildar-
fólk og komu sér strax upp hús-
næði í viðbyggingu við hús foreldra
Odds, Guðbjargar og Friðriks.
Nokkrum árum seinna fluttu þau
til ísafjarðar.og þar fæddust dæt-
urnar þijár, Lára 1946, Kristín
1948 og Guðný 1956. Hafa þær
allar menntast vel, em nú giftar
konur og eiga börn.
Þegar til Isafjarðar kom fór Odd-
ur í rafvirkjanám hjá Þórði Finn-
bogasyni og starfaði hjá honum og
síðar með Júlíusi Helgasyni í Neista,
þar til hann setti upp eigið verk-
stæði. Hann starfaði alla tíð við
vélfræði. Strax og ratsjártæki og
önnur mælitæki komu í skip varð
það hans sérgrein.
Mér er það minnisstætt að gaman
var að fylgjast með útvarpsfréttum
á þeim ámm sem bresku togararn-
ir vom enn á veiðum hér við land
og voru komnir með ratsjártæki.
Þá var ísafjarðarhöfn ein tekju-.
hæsta höfn landsins og fylgdi með
í fréttum að það væri vegna bresku
togaranna, sem sæktu til Odds Frið-
rikssonar vegna hæfni hans í við-
gerðum og stillingu á tækjum
þeirra, sem oft biluðu í vondum
veðmm og ísingu og þurftu þá að
liggja inni meðan á viðgerð stóð.
Upphaflega fór Oddur ásamt
öðmm til Englands til að kynna sér
og læra á tækin. Síðar fór hann
ásamt konu sinni bæði til Englands
og Noregs í boði framleiðenda.
Sögu sagði Oddur mér í þessu
fyrrnefnda spjalli okkar, sögu sem
35
ég þekkti ekki og sem bæði vakti
hjá honum ljúfar minningar og
gladdi mig mjög að heyra.
Sumarið sem hann varð sextán
ára um haustið var verið að leggja
akveg á Bakkahlíðina inn í fírði.
Afi lagði til hest og kerru og Odd
með sem kúsk. Um haustið kom
greiðslan fyrir, landsávísun upp á
áttatíu krónur.
Þá stóð þannig á að á Flateyri
átti að halda mótorvélanámskeið á
næstu vikum. Og þátttökugjaldið
þar var áttatíu krónur. Nú kölluðu
afi og amma Odd á sinn fund, sögðu
honum frá peningunum og buðu
honum að fara á námskeiðið með
því fororði að hann skryppi út á
Flateyri og hitti foreldra sína og
bæði þau um fæði og húsnæði á
meðan á námskeiðinu stæði. Hann
fór og það var auðsótt mál. Þá
voru peningarnir hans. Pilturinn var
rétt nýorðinn sextán ára þegar
námskeiðið byijaði, en námið sem
hann var að fara í gaf réttindi mið-
að við átján ára aldur. Og inngöngu
fékk hann.
Oddur sagði að það hefði verið
álit afa og ömmu að honum myndi
nýtast námið þótt réttindin kæmu
síðar, en nú væru peningamir fyrir
hendi. Og það gekk eftir.
Oddur örðaði það svo að þetta
hefði glöggt sýnt fórnfýsi þeirra og
skilning á því hvar hæfileikar hans
lágu. Ekki var það algengt að átta-
tíu króna ávísun bærist inn á heimil-
ið og sjálfsagt nóg brúk fyrir pen-
ingana heima, voru hans orð.
Að lokum sagði Oddur við mig
að ég mætti hafa það eftir sér hvar
sem væri og koma því á framfæri,
að betri fósturforeldra hefði hann
ekki getað eignast en afa sinn og
ömmu á Veðrará, sem hann kallaði
ætíð svo eins og við hin börnin. Og
með þessum aðgerðum hefðu þau
í raun verið að leggja grundvöllinn
að lífsstarfí hans.
Það húmar hægt að kveldi
og hljóðnar lifs á vegi
er verða skugga skil.
Og vinir kveðja og hverfa,
en klökkvi, auðn og tregi
er angurs undirspil.
(Ók. höf.)
Oddi bið ég blessunar á Guðs
vegum. Heiðu, dætrum þeirra og
öðrum vandamönnum sendi ég sam-
úðarkveðjur.
Guðrún 1. Jónsdóttir
frá Ytri-Veðrará
Guðríður Einarsdótt-
ir, Pjaaten - Minning
Fædd 24. júní 1905
Dáin 6. febrúar 1990
Guðríður lést að morgni 6. febrú-
ar sl. og verður jarðsungin í Osló
í dag, 14. febrúar 1990.
Guðríður móðursystir mín, var
dóttir hjónanna Einars Einarssonar
hreppstjóra og fyrri konu hans,
Kristínar Sigurðardóttur I Vestri-
Garðsauka í Hvolhreppi í Rangár-
vallasýslu. Guðríður var yngst sex
barna þeirra hjóna. Þegar hún var
nokkurra mánaða gömul dó móðir
hennar. Henni var þá komið til fóst-
urs hjá móðurömmu sinni og afa,
Guðríði Þorsteinsdóttur og Sigurði
Sighvatssyni á Þórunúpi í Hvol-
hreppi, og dvaldi hún hjá þeim á
meðan þau lifðu.
Þijú elstu systkini Guðríðar dóu
í bernsku, en hin tvö sem upp kom-
ust voru Sigurður og Sigríður, móð-
ir undirritaðrar, en þau eru nú
bæði látin. Seinni kona Einars, föð-
ur Guðríðar, var Þorgerður Jóns-
dóttir frá Hemru í Skaftártungu í
Vestur-Skaftafellssýslu og eignuð-
ust þau tvö börn, Jón og Kristínu,
sem ein lifir þeirra systkina.
Guðríður fór ung til Noregs og
lærði til mjólkurfræðings. Á meðan
hún var við nám kynntist hún eigin-
manni sínum, Christian Pjaaten frá
Valdres, sem einnig var mjólkur-
fræðingur. Þau bjuggu í nokkur ár
hér á Islandi, en árið 1935 fluttu
þau til Oslóar. Þau unnu bæði sem
mjólkurfræðingar hjá Fælles Mei-
eriet, og hélt Guðríður áfram að
vinna þar eftir að maður hennar
dó 1961.
Þau eignuðust einn son, Torgny
Kolbein, sem fæddur er 1936. Hann
er lögfræðingur að mennt, en starf-
ar sem deildarstjóri hjá norska flug-
félaginu Braathen Safe. Eiginkona
hans er Áase, f. Gulbrandsen, og
eiga þau tvo uppkomna sonu,
Christian og Sverre. Christian og
kona hans Siv eiga eina dóttur,
Stine, sem fæddist í fyrra.
Kynni mín af þessari móðursyst-
ur minni byijuðu með frásögnum
móður minnar af systur sinni, svo
og lestri bréfa Guðríðar. Ég sá þessi
skyldmenni mín í fyrsta sinn vorið
1960 þegar þau mæðginin komu í
stutta heimsókn hingað til íslands.
Man ég ennþá þegar þau stóðu í
dyragættinni heima hjá okkur; hún
lítil og hnellin, stuttklippt og brún-
hærð, með sólskinsbros sem lýsti
upp allt andlitið, og mólituð, tindr-
andi augu. Við hlið hennar stóð
sonur hennar lágvaxinn, ljóshærður
og bláeygður.
Sumarið 1962 fór ég til Noregs
og dvaldi á heimili Frænku í eitt
ár (en Frænka var gælunafn sem
við systkinabörn hennar gáfum
henni). Pjaaten, eiginmaður hennar,
var þá látinn og Torgny búinn að
stofna sitt eigið heimili. Á þessu
ári kynntist ég þessari frænku
mihni og hetju bernsku minnar vel,
og skildi þá virðingu sem móðir
mín hafði borið fyrir henni.
Viðhorf Frænku til vinnu og fólks
var það sem mér fannst einkum
einkenna lífsspeki hennar. Ekkert
verk var svo lítilfjörlegt, að ekki
ætti að inna það sem best af hendi.
Hún var hamhleypa til allra verka,
og öll vinna vannst henni undra létt.
Frænka var alla tíð mjög sjálf-
stæður einstaklingur og var sjálfri
sér næg. Hún hafði sterka siðferðis-
vitund; lagði mikla áherslu á heiðar-
leika í samskiptum við fólk, og
ætlaðist til hins sama af öðrum.
Hún var aldrei hnýsin, kunni listina
að hlusta; ráð gaf hún aldrei, nema
ef um var beðið. Hún hafði fastmót-
aðar skoðanir á stjórnmálum og
félagsmálum almennt, sagði sína
meiningu afdráttarlaust ef spurð,
en hrópaði þær lítið á torgi. Hún
var hógvær og’raunsæ; lítið gefin
fyrir óþarfa vangaveltur um lífið
og tilveruna, og sýndi fólki í
lífsgæðakapphlaupinu litla þolin-
mæði.
Hún átti auðvelt með að umgang-
ast fólk á öllum aldri. Á meðan ég
dvaldi hjá henni eignaðist hún
lífsíðarvini úr mínum aldurshópi.
Má þar sérstaklega nefna Haugo-
systkinin, ættingja Pjaatens heitins
frá Valdres. Var oft glatt á hjalla
þegar hópurinn hittist á Kaldbakks-
lyngen á föstudagskvöldum. Síðar
nutu hin systkinabörn hennar öll
gestrisni hennar um lengri eða
skemmri tíma. Öll eigum við ofan-
nefnd það sameiginlegt að eignast
í Frænku dýrmætan vin sem okkur
þótti innilega vænt um og bárum
virðingu fyrir. Öll höfum við fylgst
vel með hennar högum í gegnum
tíðina, og ekki var það skyldurækn-
in sem rak okkur til.
Frænka var mjög heilsuhraust
þangað til hún fékk hjartaáfall þeg-
ar hún var um sjötugt. Fyrir fjórum
árum fékk hún svo annað áfall og
var lengi mjög veik. Hún náði sér
aftur nokkurn veginn, en var mátt-
laus öðru megin og gat ekki tjáð
sig eftir það.
Ég sá hana síðast sumarið 1988.
Hún var þá sjúklingur á hjúkrun-
ardeild. Mér verða ógleymanlegar
móttökur hennar þar. Hún sat í
hjólastólnum sínum á ganginum og
var búin að heilsa Torgny, þegar
hún kom auga á mig. Hún rétti út
heilbrigða handlegginn í áttina til
mín, og þetta heillandi bros hennar
geislaði á móti mér. Ég spjallaði
lengi við hana á íslensku, og var
auðséð og fundið að hún hafði engu
gleymt. Hún hafði grennst mikið
og þama sá ég í fyrsta inn, hversu
lík í útliti þau alsystkinin höfðu
verið. Frænka var bara ljósari á hár
og augnlit en hin tvö höfðu verið.
Sumt fólk er svo andlega ríkt,
að það virðist endalaust geta gefíð
öðrum af sér. Þannig var þessi sér-
stæða kona. Vinátta verður ekki
mæld í þeim klukkustundum sem
vinir eyða saman, heldur í því hvort
einlægni fylgir samskiptum. Ég
þakka henni auðæfín sem vinátta
hennar gaf mér.
Hrafnhildur Wilde
BLÓM OG LISTMUNIR
Kransar, krossar,
kistuskreytingar.
Samúðar skreytingar.
Opið til kl. 10 kvöld
og hélgar.
Þekking og góð þjónusta.
BLÓM OG LISTMUNIR
Kringlunni 6 s. 687075