Morgunblaðið - 21.10.1990, Qupperneq 16

16 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1990
H
SVAVAR
GUÐNASON
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Yfirlitssýning er engin venju-
lega einkasýning, heldur hef
ur slík sýning mun þyngra vægi.
Orðið „yfírlit" í heitinu gefur til
kynna að á slíkri sýningu eigi að
vera heildarmynd af öllu því sem
viðkomandi listamaður hefur gert,
og að henni sé kpmið til skila á
þann hátt, að fulikomins heiðar-
leika og jafnvægis sé gætt í því
vali þeirra listaverka, sem er ætiað
að gefa það „yfírlit". Alþjóðaheitið
sem notað er yfir sýningar af þessu
tagi (retrospective) ber auk þess
með sér þá merkingu, að þar sé
að finna endurskoðun eða endur-
mat á því sem viðkomandi yfírlit
nær til.
Það eru því miklar væntingar
bundnar við slíkar sýningar, og öll
listasöfn leggja metnað sinn í að
sinna þeim _sem best. Yfírlitssýning
Listasafns íslands á verkum Svav-
ars Guðnasonar hefur verið í undir-
búningi í meira en tvö ár; safnið
hefur lagt alla sína sali undir hana,
og hefur auk þess gefíð út veglega
sýningarskrá, rúmlega tvö hundr-
uð blaðsíðna bók, sem mikil vinna
hefur verið lögð í, og er hinn eigu-
legasti gripur. Hér er því á ferð-
inni mikilvæg úttekt á verkum
Svavars Guðnasonar og einstakt
tækifæri til að setja list hans í
sögulegt og listrænt samhengi.
Einnig var haldinn fyrirlestur í
safninu um listamanninn, og var
þar fullt hús - glöggt dæmi þess
að fólk þyrstir í fræðslu um
íslenska myndlist, þó sjónvarps-
stöðvar landsins hafi illu heilli ekki
uppgötvað það enn.
Sýningin hefur nú staðið í meira
en flórar vikur, og viðtökur verið
góðar. Hinn almenni listunnandi
hefur fengið veislu við fyrir augað,
og tækifæri hefur gefíst til upprifj-
unar og nýcra kyfínæ Skólar munu
hafa fjölmennt með nemendur
sína, og sýna þannig íslenskri
myndlist meiri ræktarsemi en
hægt er að gera einungis innan
veggja skólans. En sýningu sem
þessa er ekki einungis hægt að
meta út frá aðsókn, heldur verður
að líta til þess heildarsvips sem
hún gefur af listamanninum og
ferli hans, og í því mati verður að
taka alla þætti með: myndaval,
uppsetningu, efni sýningarskrár,
framsetningu þess, heimildagildi
og fræðimennsku. Hvernig tekst
til í heildina?
Svarið verður ekki einhlítt, og
er best að orða það á þrennan
hátt: Mjög vel, vel, og ekki nógu
vel. Þessi svör þarf vitanlega öll
að rökstyðja eins og kostur er.
Það er margt sem tekst mjög
vel við þessa sýningu. Þar ber fyrst
að telja myndaval, sem er mjög
umfangsmikið (rúmlega eitt
hundrað og sextíu verk) og spann-
ar feril Svavars frá því um 1930
til þess tíma er hann lagði pensl-
ana til hliðar nærri hálfri öld síðar.
Það hefur tekist að ná saman
merkum verkum frá öllum þessum
tíma og er það ekki lítið afrek, þar
sem meirihluti þeirra er í eigu ein-
staklinga hér á landi eða safna
erlendis. Þó einhverjir kunni að
sakna einstakra mynda, þá gefur
þetta val eins gott úrval og hægt
er að ætlast til af yfirlitssýningu.
Annað mjög gott við þessa sýn-
ingu er að í sýningarskránni kem-
ur skýrt fram að staða Svavars í
hinum evrópska listaheimi var
nokkuð önnur en oft er gefið í
skyn hér á landi, t.d. varðandi hlut
hans í Cobra-hreyfingunni. Svo
vitnað sé beint í greinar í skránni:
„Svavar var augljóslega áhugalítill
um COBRA. Honum var boðið að
taka þátt í fyrstu samsýningu
COBRA-samtakanna í Amsterdam
árið 1949, en lét boðið sem vind
um eyrun þjóta.“ (bls. 89). „Þótt
Svavar tæki þátt í öllum helstu
sýningum á abstraktlist í Dan-
mörku á árunum rétt eftir stríð,
átti hann ekki verk á sýningum
Cobra-hópsins ...“ (bls. 38). Sjálfur
tók Svavar af öll tvímæli um áhuga
sinn í Cobra-hefti Louisiana Revy
1966: „Nú þegar ég er beðinn að
skrifa nokkur orð um Helhesten
og Cobra, þá er best að segja það
undir eins að Helhelsten, það er
klárinn minn. Helhesten - tímarit-
ið - rann sitt skeið öllum öðrum
fegur, en þá viðurstyggilegu
slönguókind, tímaritið Cobra,
skorti býsna mikið á að ná þeim
færleik á sprettinum." (bls. 133).
Því má vera ljóst að hann hafði
lítinn áhuga á Cobra og kom þar
lítt nærri, enda átti Svavar fyrst
verk á Cobra-sýningu 1961, tíu
árum'eftir að samtökin voru leyst
Svavar
Guðnason:
íslands lag,
1944.
upp. - Þar með er sú þjóðsaga
vonandi dauð.
Það er vel til fundið að láta úr-
klippubækur liggja frammi við
sýningarsalina, þar sem gestir geta
flett í gegnum ýmislegt sem hefur
verið ritað um listamanninn og
hans myndlist í íslensk (og jafnvel
erlend) blöð; þó er vafasamt hvaða
erindi t.d. gömul viðtöl eiga í sýn-
ingarskrána sjálfa. Þar er hins
vegar vel þegið heimildarefni í rita-
skrá, sýningarskrá, æviatriðum
listamannsins og loks myndaskrá;
ritgerð Peters Shield um samband-
ið við Dani er einnig athyglisverð
lesning.
Það er hægt að setja yfirlitssýn-
ingu upp á tvennan hátt. Algeng-
ast er að setja listaverkin í tíma-
röð, þannig að auðvelt sé að fylgja
framþróun listamannsins í gegnum
alla starfsævina; þannig var hin
mikla yfirlitssýning á verkum Vin-
cent van Gogh í Amsterdam fyrr
á þessu ári sett upp. Önnur aðferð
er að raða upp eftir efnisflokkum,
þ.e. að láta viðfangsefnin (eða
jafnvel efnin sem unnið er í) ráða
hvað er sett saman, burtséð frá
því í hvaða tímaröð verkin voru
gerð. í Listasafninu hefur þriðja
leiðin verið sköpuð: Salir 2, 3 og
4 hafa að geyma verk frá ákveðn-
um tímabilum (1935-50, 1950-60
og eftir 1960 í sömu röð), vatns-
lita- og litkrítarmyndum er komið
fyrir í kjallara, en í stærsta salinn
hafa verið valin átján verk frá ár-
unum 1941-63.
Þetta er misráðið. Uppsetningin
virðist að nokkru helgast af tak-
mörkuðum möguleikum húsnæðis-
ins, þar sem minni salirnir í safn-
inu bera illa stór verk, m.a. vegna
lítillar lofthæðar. En það eitt skýr-
ir ekki þá aðferð, sem hefur verið
valin hér. í sýningarskrá er t.d.
bent á að „Svavar ... leit ævinlega
á vatnslitamyndir sínar sem full-
komin listaverk" (bls. 49), en stað-
setning þeirra í kjallara slítur þær
úr öllu sambandi við olíuverk lista-
mannsins og setur þær skör Iægra.
Að taka síðan nokkur verk úr tíma-
Iegu samhengi og stilla þeim upp
saman (og kalla meginverk) slítur
sýninguna einfaldlega sundur. Með
þessu eru áhorfendur á vissan hátt
sviptir þeirri þróun, sem yfirlit
ætti að sýna, um leið og gefið er
í skyn, að þær ágætu myndir sem
prýða efri salina séu ekki í sama
gæðaflokki og þetta úrval. í að-
faraorðum sínum bendir Bera
Nordal réttilega á að verk Svavars
eru margbrotin og margræð, og
hrökkva undan of nákvæmum skil-
greiningum. Því er ályktun af því
tagi sem felst í slíku úrvali tæpast
vetjandi í myndrænu heildaryfírlit
verka listamannsins. Hún á hins
vegar heima í þeirri umræðu sem
slíkt yfirlit kann að vekja.
í sýningarskrá er að finna
ágæta grein frá hendi Júlíönu
Gottskálksdóttur um listþróun
Svavars Guðnasonar. Þar er ferill
hans rakinn og því lýst á hvern
hátt einkenni verka hans breytast
frá einum tíma til annars, án þess
að kveðið sé upp úr um hvert þess-
ara þrepa í listferlinum sé mikil-
vægast í listrænu tilliti. En þar sem
yfirlitssýning af þessu tagi er ein-
stakt tækifæri til að efla fræðilega
umfjöllun um myndlistina, hljóta
margir að sakna þess að list Svav-
ars eru ekki gerð meiri skil en sem
nemur almennum fróðleik. Til við-
bótar greinum Júlíönu og Peters
Shield vantar rannsóknir, þar sem
fjallað hefði verið á fræðilegan
hátt um stöðu Svavars í íslensku
listalífi: Markaði hann einhver spor
í listasögunni? Á hvem hátt? Hvar
kemur slíkt fram í verkum annarra
listamanna? Hafði Svavar mark-
tæk áhrif á listsköpum samtíðar-
manna sinna? Eða á þær kynslóðir
sem komu á eftir? - Endurmat og
endurskoðun af þessu tagi er nauð-
synlegur þáttur allra stórsýninga
á íslenskri myndlist, sem enn er
mjög fátæk af fræðilegri umfjöll-
un.
Tveggja ára undirbúningstími
hefur nýst vel til að draga saman
myndefni og heimildir, og hefði
verið fyllilega réttlætanlegt ’ að
leggja jafnframt meiri vinnu í
fræðilegu hliðina. Þó að gölluð
uppsetning dragi nokkuð úr mögu-
leikum gesta til að mynda sér eig-
in skoðanir á ferli listamannsins
er hér á ferðinni sýning, sem mik-
ill og ótvíræður fengur er að fyrir
alla listunnendur. Yfírlitssýning
Listasafns íslands á verkum Svav-
ars Guðnasonar verður sennilega
talin einn merkasti myndlistarvið-
burður þessa árs, og þar sem nú
er nokkuð langt liðið á sýningart-
ímann er rétt að nota tækifærið
hér til að hvetja fólk til að sjá
hana eigin augum.
Þjóðleikhúsið/íslenski dansflokkurinn:
Pétur og úlfiirinn
og aðrir dansar
Pétur og úlfurinn
Ballet
Ólafur Ólafsson
Verkefni: Konsert fyrir sjö, eftir
Terence Etheridge.
Fjarlægðir, eftir Ed Wubbe.
Pétur og úlfurinn, eftir Terence
Etheridge.
Leikmynd: Gunnar Bjarnason,
Armenio og Marcel Alberts. Bún-
ingar: Gunnar Bjarnason, Heidi
De Raad. Tonlist: Sergei Prokofi-
ev og tónlist frá Marokkó. Dans-
arar: Ásdís Magnúsdóttir, Einar
Sveinn Þórðarson, Flosi Ólafsson,
Guðmunda H. Jóhannesdóttir,
Guðrún Pálsdóttir, Hanya Hada-
ya, Helena Jóhannsdóttir, Helena
Jónsdóttir, Helga Bernhard, Ingi-
björg Pálsdóttir, Lára Stefáns-
dóttir, Ólafía Bjarnleifsdóttir.
Fyrsta sýning íslenska dans-
flokksins á þessu starfsári hef-
ur nú litið dagsins Ijós. Á efnis-
skránni eru þrjú mjög ólík verk.
Fyrst er Konsert fyrir sjö, klassískur
ballett í hefðbundnum stíl. Þá kemur
ballettinn Fjarlægðir, sem er í þeim
stíl er flestir kalla nútímaballett.
Loks er það Pétur og úlfurinn, frá-
sagnarballett sem aðallega höfðar
til yngstu leikhúsgestanna. Það er
ugglaust ekki hlaupið að því að velja
saman verkefni fyrir ballettflokk,
sem varla hefur svið til að dansa á
og fær alltof fáar sýningar. Mörgu
þarf að sinna og verkefnavalið ber
keim af því. Það minnir nokkuð á
sýnishorn af ýmsum blæbrigðum
listgreinarinnar. Samt sem áður var
kvöldstundin ánægjuleg.
Konsert fyrir sjö er snotur ball-
ett, sem Terence Etheridge samdi
upphaflega fyrir ballettflokk í Japan.
Það þarf að leita nokkuð langt aftur
í tímann til að fínna verkefni á efnis-
skrá íslenska dansflokksins, þar sem
hinni klassísku tækni ballettsins er
beitt. Má það teljast furðulegt í ljósi
þess, að skólun dansaranna og þjálf-
un byggist á þeim hefðbundna
grunni. Þessir endurfundir voru
ánægjulegir og túlkun dansaranna
var með ágætum. Það er nú samt
eðli hins klassíska balletts, að hann
þarf rými, bæði á sviði og í hliðar-
vængjum. Sviðið er þröngt og dans-
inn naut sín ekki til fulls. Góður
dansari getur ekkert frekar sýnt
sínar bestu hliðar á þröngu sviði en
einleikari getur leikið vel á vanstillt
hljóðfæri.
Fjarlægðir er ballett eftir Ed
Wubbe, sem var áður sýndur í Þjóð-
leikhúsinu árið 1986. Verkið lýsir
einsemd og óöryggi kvenna í fram-
andi þjóðfélagi. Fjarlægðir var einn
ballett af þremur í sýningunni Stöð-
ugum ferðalögum, en sú sýning
hlaut mjög verðskuldað lof og viður-
kenningu. Nú sem þá er ballettinn
dæmi um verk, þar sem allt gengur
upp; góð kóreógrafía, góð leikmynd
og búningar, góð lýsing og umfram
allt frábær túlkun dansaranna. Mér
er til efs að í annan tíma hafi þær