Morgunblaðið - 04.11.1990, Qupperneq 14

1__________________________ooeer H3aM3vðvi .(■ fluoAauvinug gigajhmuohom
14 -----------MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 19909
orðinn Akkillesarhæll
repúblikana
Karl Blöndal skrifar frá Bandaríkjunum
BANDARÍKJAMENN ganga að kjörborðinu á þriðjudag. Repúblikan-
ar höfðu gert sér vonir um að geta saxað á meirihluta demókrata
á þingi. Nú er hins vegar talið að demókratar muni bæta við sig í
fulltrúadeildinni og að minnsta kosti halda sínu i öldungadeildinni.
Erfið fæðing fjárlaga hefur snúið almenningsálitinu gegn George
Bush forseta og frambjóðendur repúblikana forðast nú forsetann
eins og heitan eldinn. Þegar komið var undir miðbik síðustu viku
virtist hylli forsetans vera heldur að aukast meðal almennings. Þar
kom til að Bush hefur tekist að beina kastljósi fjölmiðla að Persaflóa-
deilunni á ný með hörðum yfirlýsingum, sem gefa til kynna að átök
séu í vændum. Forsetinn hefur einnig veist að demókrötum og gagn-
rýnt „ást“ þeirra á skattlagningu. Það er hins vegar undir hælinn
lagt hvort það kemur frambjóðendum repúblikana til góða í kosning-
unum að kenna demókrötum um allt, sem þeir hafa imugust á, og
beina athyglinni frá fjárlögum og að vígbúnaði Bandarikjamanna í
söndum Saudi-Arabíu.
raman af kosningabarát-
tunni virtist svo sem kjós-
endur vildu nýtt blóð í
pólitískar stöður. Gjaldþrot spari-
og lánastofnana í ríkiseigu átti þar
stóran hlut að máli ekki síður en
fjárlagahallinn. A tíma stjórnar
Ronalds Reagans var svigrúm spar-
isjóðanna til útlána aukið. í kjölfar-
ið sigldi mikið svall, sem bæði dem-
ókratar og repúblikanar voru flækt-
ir í. Lán voru veitt hverjum sem
þiggja vildi, án þess að mikið væri
hirt um getu til endurgreiðslu. Oft-
ar en ekki var um pólitíska greiða
að ræða. Þegar kom að skuldadög-
unum hafði samdráttur í efnahags-
málum sett strik í reikninginn og
fátt var um endurgreiðslur. Afleið-
ingin var sú að sparisjóðirnir fóru
unnvörpum á hausinn. Ofan á bætt-
ist ákvörðun stjórnvalda um að
hlaupa undir bagga með svimandi
fjárupphæðum í stað þess að láta
sparisjóðina sigla sinn sjó og ekki
dró það úr fjárlagahallanum. Þessar
tilfæringar voru kjósendum lítt að
skapi og ýttu undir hugmyndir um
að stjórnkerfið væri gróðrarstía
spillingar.
Kjósendur í vigahug
Það var því enginf urða að þeir
frambjóðendur, sem gátu, lögðu
áherslu á að þeir væru utanaðkom-
andi og í forkosningum beggja
flokka fengu frambjóðendur með
langan stjórnmálaferil að baki að
kenna á tortryggni kjósenda gagn-
vart kerfinu. Fjölmiðlar gengu svo
langt að tala um byltingu að neðan
og leiddu að því getum að frambjóð-
endur í leit að endurkjöri mættu
fara að óttast um hag sinn. Repú-
blikanar hugsuðu sérgott til glóðar-
innar og vonuðust til að geta gert
meirihluta demókrata á þingi skrá-
veifu. Þeir sökuðu demókrata um
óráðsíu og lofuðu að auka ekki
skattheimtu. Þessi söngur virtist
kjósendum að skapi.
En þegar um mitt sumar mátti
greina blikur á lofti um að ekki
myndi allt ganga repúblikönum í
hag. Eitt helsta kosningaloforð
Bush fyrir tveimur árum var „engir
nýir skattar". Allt frá því að hann
tók við embætti þar til í júní á
þessu ári hélt hann fast við loforð
sitt og flíkaði því óspart í ræðum.
26. júní sneri hann hins vegar við
blaðinu og kvaðst skyndilega reiðu-
búinn til að taka aukna skattheimtu
til greina í fjárlögum fyrir næsta
ár. Margir sögðu að hann hefði
ekki átt annars kost. Hins vegar
fór kaldur hrollur um hægri sinnaða
repúblikana við þessi orð forsetans.
í þeirra hugum mun þessi dagur
verða fraigur að endemum. Bush
kippti fótunum undan mörgum
flokksbræðra sinna og einangraði
hægri vænginn í Repúblikana-
flokknum.
Fjárlagadeilan
Það kom í ljós þegar fyrsta fjár-
lagafrumvarpið leit dagsins ljós í
byijun október. Nefnd hvorra-
tveggju demókrata og repúblikana
hafði setið á rökstólum í fjóra mán-
uði við að setja saman frumvarp.
Bush flutti sérstakt sjónvarpsávarp
Demókratar
sjá loks ljós
í myrkrinu
til að fá flokksbræður sína til að
snúa bökum saman og samþykkja
frumvarpið. En allt kom fyrir ekki.
Hægri vængur Repúblikanaflokks-
ins með fulltrúadeildarþingmanninn
Newt Gingrich í broddi fylkingar
barðist ötullega gegn frumvarpinu.
5. október var það fellt.
Fjárlagafrumvarpið skammlífa
mætti ekki aðeins andstöðu repú-
blikana. Demókratar voru einnig
óánægðir með frumvarpið og héldu
því fram að þar væri tekið á hinurri
ríku með silkihönskum. Að auki
voru demókratar lítt hrifnir af hrok-
afullri framgöngu tveggja und-
irmanna Bush, Richards Darmans
fjárlagastjóra og Johns Sununu,
starfsmannastjóra í Hvíta húsinu,
sem höfðu að sögn beitt ýmsum
bolabrögðum til að fá sitt fram.
Helsta ástæðan fyrir því að frum-
varpið féll var þó sú að frammá-
menn demókrata og repúblikana
voru þess ekki umkomnir að koma
á aga í sínum röðum og knýja fram
samþykki þess.
Leiðtogar demókrata ákváðu nú
að taka fjárlagasmíðina í sínar
hendur og sniðganga Hvíta húsið
eftir mætti. Á endanum leit dagsins
ljós frumvarp, nokkuð frábrugðið
því fyrra. Tillaga um aukið framlag
aldraðra til læknishjálpar var skorin
niður. Bush hafði sett lækkun
skatta á arð á oddinn í lagasetn-
ingu. Sá ásetningur varð að engu
í nýja fjárlagafrumvarpinu þar sem
skattlagning á arð hélst í 28%.
Bush vildi að skatturinn yrði iækk-
aður niður í 15%. Skattheimta í
efsta skattþrepi var einnig aukin
úr 28% í 31%. Þá var kveðið á um
að hækka skyldi skatta á tóbak,
áfengi og ýmsar munaðarvörur.
Þetta fjárlagafrumvarp var sam-
þykkt um síðustu helgi þrátt fyrir
andstöðu ýmissa demókrata, sem
vildu leggja þyngri skatta á breið
i