Morgunblaðið - 04.11.1990, Blaðsíða 17

oooej ÍÍI-IÍIMMVÖVI .t' íltlOJS
MORGUNBI-AÐIÐ -SGNNUI
UR 'U
IDíiOM
19909
N.
Texti og myndir: Jóhanna Kristjónsdóttir
„STYÐJIÐ þið Kúrdar hernám Kúveit? Hafið þið ekki þolað það mikla hörku af hálfu
Iraka að þið skiljið að það hlýtur að vera þungbært fyrir Kúveita að láta innlima sig í Irak.“
Yehya Mohammad Al-Jaffar, fylkisstjóri í Arbil og næstæðsti maður Kúrdistan hikaði
eilítið. „Kúrdistan er hluti íraks. Yið erum ein þjóð. írakar hafa lagt mikið til Kúrdistan
og einkum í landbúnaði, við höfum fengið traktora, útsæði og áburð þannig að við getum
eflt framleiðsluna stórlega. Við styðjum því okkar menn.“
Rólyndislegt fas og
yfirvegun A1 Jaf-
fars voru ekki
sannfærandi Ég
velti fyrir mér af
hverju honum væri
svona órótt sam-
tímis því ég hlust-
aði á frasakennd svör hans. Hann
sagðist vera Kúrdi og það væri eigin-
lega alveg liðin tíð að nokkur átök
yrðu milli Kúrda og íraka.
„En á leiðinni keyrðum við fram-
hjá húsum í útjaðri Arbil sem virt-
ust hafa verið sprengd í loft upp,“
sagði ég kurteislega. „Er það svona
í gamni gert kannski?“ Hann leit
spyrjandi á túlkinn, ræskti sig svo
og sagði án þess að blikna: „Þetta
voru gömul hús og heilsuspillandi
fyrir fólk. Við ætlum að byggja ný
nefnilega.“
Við höfðum nokkrir erlendir blað-
amenn fengið að fara í dagsferð til
Kúrdistan undir handleiðslu herra
Jadonis sem hafði yfirumsjón með
fjölmiðladeild upplýsingaráðuneytis-
ins. Einnig voru nokkrir fleiri starfs-
menn ráðuneytisins með í för; það
þótti nauðsynlegt að hafa að
minnsta kosti einn starfsmann á
hverja 2-3 blaðamenn. Samt tókst
okkur John Burns frá New York
Times að týna herra Jadoni sem
sýndi okkur þann sérstaka heiður
að vera leiðsögumaður okkar á
markaðnum. Markaðurinn hafði að
sönnu ekki verið á þrautskipulagðri
dagskrá en eftir nagg og nuð tókst
að fá Jadoni til að leyfa okkur að
ganga þar um í tuttugu mínútur.
Þar var mikil mannþröng og þegar
við uppgötvuðum að herra Jadoni
var ekki í sjónmáli í nokkrar mínút-
ur tókum við tali Kúrda einn, svo
sem kom fram í frétt sem ég sendi
meðan ég var í írak. Hann var óðfús
að tala og sagði að leppstjórn Karims
sem við hittum raunar seinna um
daginn hefði látið sprengja húsin
sem við höfðum séð. Fjöldi manns
hefði beðið bana, þar á meðal konur
og böm. „Um daginn var fylkisstjór-
anum sýnt banatilræði og menn
töldu sig rekja slóð sökudólganna í
þessa húsalengju. Svo fundust þeir
ekki í rústunum en aftur á móti lík
kvenna þeirra og barna. Það hefur
verið mjög ókyrrt hérna síðustu vik-
ur. Ég er alveg hissa að þeir skuli
koma með blaðamenn núna.“
Þar með var sem sagt komin skýr-
ingin á hvað stjórinn var taugaó-
styrkur, hugsaði ég. Hann á áreiðan-
lega ekki sjö dagana sæla að vera
hér í strengjabrúðuhlutverki stjórn-
arinnar í Bagdad.
í Arbil vorum við einnig -keyrð
að barnaskóla þar sem krökkunum
hafði verið stillt upp á skólalóðinni,
augljóslega var koma okkar vel und-
irbúin. Um leið og við birtumst fóru
krakkarnir að klappa saman lófun-
um og hrópa í samstilltum kór. Ég
hugsaði með mér að þau væru
kannski að fagna okkur útlending-
unum. Lagði svo við eyru. „Við vilj-
um úthella blóði okkar fýrir þig,
Saddam. Við vitum að þú ert mest-
ur, Saddam. Við viljum deyja fyrir
þig og verða píslarvottar."
Það var með algerum ólíkindum
að hlusta og horfa á þetta. Börnin
voru tryllt á svip og færðust öll í
aukana þegar japanska sjónvarpslið-
ið fór að taka myndir af þeim. Skóla-
stjórinn sagði upphafinn á svip þeg-
ar við urðum eitthvað vönkuð í fram-
an. „Já, síðan við fengum aftur
greinina á trénu sem breskir ruddar
klipptu af báðu þau um að mega
byija hvern skóladag með því að
hylla Saddam Hussein, hinn mikla
forseta okkar ...“ sagði hann. Ég
spurði stóreygð hvort hann byggist
við að við tryðum þessu. „Horfðu á
börnin,“ sagði hann „þú hlýtur að
heyra kraftinn og einlægnina í hróp-
um þeirra." Það var og, hugsaði ég
og sleit samræðum við skólastjó-
rann.
Við hö.fðum lagt af stað frá
Bagdad klukkan fjögur um nóttina.
Ég hafði minnst á það daginn eftir
að ég kom að mig langaði að fara
til Kúrdistan. Það svar fékkst að
ferð væri í undirbúningi. Það lægi
ekki fyrir hvenær hún yrði farin.
„Það eru alls konar tæknileg vanda-
mál sem þarf að leysa og svo verðum
við að takmarka fjöldann. Við getum
ekki leyft nema í mesta lagi tíu eða
tólf að fara og það sækjast flestir
eftir að fá að sækja heim Kúrdistan.
Það er eins og allir haldi að þar sé
eitthvað að sjá sem er neikvætt fyr-
ir stjórnina," sagði herra Jadoni sár-
leiður yfir því hvað blaðamenn hefðu
neikvæðan hugsunarhátt. Hann
sagði það myndi auka líkur mínar
ef ég greiddi ferðina fyrirfram, þijú
hundruð og fimmtíu dollara, takk
fyrir. Ég yrði þó að skilja að
kannski yrði ekki farið til Kúrdistan
fyrr en eftir að ég væri farin og
þeir gætu ekki endurgreitt mér ferð-
ina. Ég ákvað að slá til, enda var
ég þá ekki búin að átta mig á að
verðlagið myndi á einni viku fara
létt með að éta upp allan ferðasjóð-
inn.
Við vorum komin til Arbil, fylkis-
höfuðborgar Kúrdistan, um tíuleytið
og þá vorum við leidd inn á hótel
og borinn í okkur kúrdiskur morgun-
verður, brúnt soðbrauð, egg, ávextir
og te. Kúrdarnir eru um margt ólík-
ir írökum í útliti og klæðaburður
karlanna sérstaklega er allt öðru-
vísi, víðar rykkilínsbuxur og teknar
saman um ökklana og sams konar
treyja við. Konur voru margar
klæddar upp á vestrænan máta en
sums staðar þó í dæmigerðum kúr-
dískum kjólum sem eru fagurlega
ísaumaðir og skrautlegir.
Þegar við höfðum nú heimsótt
landstjórann áðurnefnda og farið í
barnaskólann lá leiðin í kaþólska
kirkju til að sýna okkur hversu mik-
ið víðsýni ríkir hér í trúmálum.
Þetta var falleg kirkja og presturinn
útskýrði fyrir okkur hvað söfnuður-
inn væri stór og hvenær kirkjan
hefði verið byggð. Nokkrir Kúrdar
voru á bæn, ég gekk um kirkjuna
og fannst hún fallegj en það var
eitthvað sem vantaði. Eg uppgötvaði
von bráðar hvað það var. Hér var
engin mynd af Saddam. Þó myndir
Karlar á hljóðskrafi í Kúrdistan.
Hameed Saeed, ritstjóri Bylting-
arinnar.
af honum og styttur séu bókstaflega
út um allt eru þær hvergi fleiri en
í borgum Kúrdistan. Þetta taldi ég
tíðindum sæta. Ég gekk til guðs-
mannsins sem var að kveðja blaða-
mennina og stundi upp þessari
spurningu minni. Ég heyrði kollega
mína súpa hveijur. Kannski gekk
þetta guðlasti næst. Presturinn hélt
ró sinni. Sagði. „Það var minnst á
það við mig. Ég benti á að í krist-
inni kirkju væri það ekki viðeigandi.
Ég hef engum þrýstingi verið beitt-
ur.“
Rúsínan í pylsuenda heimsóknar-
innar var svo fundur með Jafar
Karim, æðsta manni Kúrdistan, og
var hann haldinn í „þinghúsi" Kúrd-
istan. Það var komin gremja í mann-
skapinn, við máttum kannski búast
við að ferðin yrði svona; við leidd
eins og börn í bandi milli ákveðinna
staða og allt í rígföstum skorðum.
Atburðurinn við skólann hafði komið
okkur í illt skap og ítalski blaðamað-
urinn hafði farið að rífast við herra
Jadoni sem var svona nokkurn veg-
inn það tilgangslausasta sem hægt
var að hugsa sér.
Karim gekk ekki í salinn fyrr en-
við vorum búin að fá okkur sæti og
sjónvarpsvélar höfðu verið stilltar.
Hann var í hermannabúningi, maður
um fimmtugt, með litaða svarta
hárkollu, kuldalegur í viðmóti, orð-
Ijótur um rógburð og sögusagnir um
að ekki væri allt í sómanum. Eitur-
vopnaárásin var að undirlagi írana,
írakar komu þar hvergi nærri. Eng-
in vandamál í Kúrdistan. Allt í blóma
og sóma. Hrokalegt fas Karims varð
til að ýmsir espuðust upp. Hann
haggaðist ekki þó ágengum spum-
ingum væri beint til hans. „Komið
ekki hingað með fyrirfram ákveðnar
skoðanir," sagði hann. „Hlustið á
fólkið, lítið í kringum ykkur og sjáið
allar myndirnar af forsetanum.
Myndum við hafa þær ef hann væri
okkur ekki hjartfólginn."
Hann heið ekki eftir svari, stóð
upp og kvaddi stuttaralega. Hann
tók í höndina á mér á leiðinni út,
líklega af því ég var eina konan í
hópnum. Ég fann hann var þvalur
á hendinni. Hugsaði með mér. Hann
er ekki jafn ömggur með sig og
hann sýnist, karlskinnið.
Það sem kom mér einna mest á
óvart þessa viku sem ég var í írak
var -að lífið virtist ganga að mestu
leyti sinn vanagang. Skortur var
ekki á matvælum öðrum en mjólk
hvað sem öllu viðskiptabanni líður.
Mikið berst af matvörum til landsins
um Jórdaníu, en einnig frá Iran og
Tyrklandi þó opinberlega styðji þau
viðskiptabannið á írak. Á helgideg-
inum, föstudegi, var straumur í
moskuna, allar götur voru fullar af
fólki, margir höfðu komið utan af
landi í skemmtiferð og allar búðir
virtust opnar og ekki vöntun á
neinu. Þó tók ég eftir að sums stað-
ar hafði litlum veitingastöðum, að-
allega indverskum, verið lokað og
slár voru fyrir stöku búðargluggum.
„Það voru svo margir hræddir og
flýðu,“ sagði Safa, fylgdarsveinninn
minn þann daginn. Yfirleitt var þess^
gætt að skipt. væri um fylgdar- eða
eftirlitsmann daglega svo að síður
væri hætta á að einhver kynni tæk-
just og manni yrði kannski sagt eitt-
hvað _sem átti ekki að segja. En þar
sem írakar eru fljótir að kynnast
kom það raunar fyrir að ýmsir af
jessum strákum hvísluðu „leyndar-
máls“-upplýsingum að manni —
stundum hafði þeim greinilega verið
uppálagt að gera það, en hitt kom
fyrir líka að þeir misstu út úr sér
eitthvað sem þeir áttu áreiðanlega
að þegja yfir.
írakar fá ekki marga í heimsókn
um þessar mundir en það mega þeir
eiga að þeir blóðmjólka blaðamenn-
ina sem þeir hleypa inn í landið.
Þessa viku sem ég var í Bagdad
voru um 40 blaða- og sjónvarpsmenn
óar og í sendiráði íraks í Ámman
sem er það eina sem hefur leyfi til
að veita áritun — vitanlega eftir
skipun frá Bagdad — var mér sagt
að um 700 væru á biðlista. Síðustu
vikurnar var um 10-15 veitt leyfi á
viku hverri. Samtíma mér_voru fjór-
ir starfsmenn, fulltrúar frá sjón-
varpsstöðinni CNN, en tíu til viðbót-
ar höfðu fengið synjun, 2 voru frá
ríkissjónvörpum Finnlands, frá
Tyrklandi, Égyptalandi, Spáni, Holl-
andi og Mexíkó auk nokkurra starfs-
manna útvarpsstöðva og blaða frá
Bretlandi og Bandaríkjunum.
Sendiráðið í Amman hefur og fyr-
irmæli um að láta blaðamenn vita á
hvaða hóteli þeir skuli vera og ég
held obbinn af liðinu hafi verið á
Hótel A1 Rasheed. Það er fallegt
hótel og hugnanlegt, herbergin rúm-
góð og með síma sem stundum var
hægt að hringja í og sjónvarpi sem
venjulega var bilað. Áður voru næt-
urklúbbar og hvers kyns veitinga-
staðir á hótelinu en hefur öllum ver-
ið lokað í sparnaðarskyni nema kaff-
isjoppunni sem er opin allan sólar-
hringinn. Þar var ágæt þjónusta og
indverskur þjónn sem tók ástfóstri
við mig, uppfyllti meira að segja þá
ósk mína að útbúa írskt kaffi handa
mér að kvöldverði loknum. Ekki veit
ég hvemig hann útvegaði rjóma því
hann er vart fáanlegur í Bagdad.
Ráðuneytið fylgist mjög nákvæm-
lega með hvaða blaðamenn koma
og hvenær og það eru auðvitað send-
ir menn að taka á móti hveijum og
einum. Ekki þarf því að vandræðast
yfir bið við vegabréfsskoðun, um það
sjá þessir vinalegú ráðuneytisstarfs-
menn.
Blaðamönnum í írak skilst fljót-
lega, ef þeir hafa þá einhveijar efa-
semdir, að það borgar sig ekki að
hafa í frammi einhveija töffstæla.
Ef blaðámenn mynda án þess að
hafa ráðuneytismann með sér getur
það þýtt brottrekstrarsök. Þrír vora
reknir umsvifalaust þessa daga sem
ég var í landinu.
Það varð mér mjög til hjálpar að
Hameed Saeed, ritstjóri Bylting-
arinnar, hafði lagt skilaboð til ráðu-
neytisins um að hann vildi hitta mig
þegar ég kæmi. Saeed er einnig
skáld, formaður Arabíska rithöf-
undasambandsins og síðast en ekki
síst náinn vinur Saddams forseta.
Ég kynntist honum lítillega í fyrri
heimsókn til Iraks og fór vel á með
okkur.
í anddyri hótels A1 Rasheed hefur
verið komið upp blaðamannamið-
stöð, en ég arkaði framhjá og ákvað
að skrá mig inn og skoða herbergið
mitt áður en ég talaði við þá. Þá
var allt í einu bankáð í öxlina á
mér. Þar var kominn herra Jadoni.
„Þú ert mjög velkomin til íraks,“
sagði hann. „Við erum hins vegar
vanir því að blaðamenn snúi sér til
okkar áður en þeir skrá sig sinn.“
„O, hvað ég kem niður eftir kortér,"
sagði ég ástúðlega. Herra Jadoni
sagði það væri á móti reglunum. „En
við erum með skilaboð frá Hameed
Saeed til þín svo ég býst við það sé
í lagi. Síðan hvenær þekkir þú
hann?“ Það sýndi sig líka daginn
eftir þegar ég fór að hitta Saeed vin
minn að starfsmaður frá ráðuneyt-
inu fékk ekki að koma inn og hlusta
á samtal okkar og skraf. Hann varð
að gera sér að góðu að sitja frammi
á biðstofunni og múðraði ekki.
Þegar ég kom heim á hótel horfðu
starfsmenn ráðuneytisins á mig með
pimilítilli lotningu og það var greini-
legt að þeir tóku mig alvarlegar fyr-
ir vikið. „Þið eruð vissir um að það
séu ekki einhver skilaboð í dag frá
forsetanum?" sagði ég hin kátasta
og streymdi inn í kaffisjoppuna að
fá mér salat og írskt kaffi. Ein-
hverra hluta vegna fór þessi ágæti
brandari minn fyrir ofan garð og
neðan hjá þeim ráðuneytisdrengjum.