Morgunblaðið - 14.04.1991, Page 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ MANNLÍFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 14. APRÍL 1991
■
SIDFRÆÐIÆr heilladrjúgt hugarfar í Hávamálum?
AUirern rílur, hvefátækir sem þeireru
yiNUR skal maður vinur vera. Vits er þörf þeim er víða ratar.
Ósnotur hyggur sér alla vera viðhlæjendur vini. Maður er manns
gaman. Ár skal rísa. Hálfur er auður und hvötum. Þjóð veit er þrír
eru. Orðstír deyr aldregi þeim er góðan getur. Oft er gott það er
gamlir kveða. Betra er óbeðið en sé ofblótið ...
Yiskubrunnur Hávamála er
djúpur. Löngum hafa menn
sótt sér spekiyrðingar ofan í hann,
til að fegra mál sitt eða styðja.
Maðurinn er nefnilega siðferðileg
vera frá náttú-
runnar hendi og
Hávamál eru sið-
fræði. Lestur
þeirravekur okkur
til umhugsunar
um eigið siðferði
og lífsviðhorf. En
viðhorf sérhvers
manns til lífsins,
sjálfs sín og annarra ræður eigin-
lega andlegri líðan manna.
Ég ætla að staldra við tvö erindi
Hávamála, en þau snúast um
dyggðir og skynsamlegt viðhorf til
lífsins:
1. Bú er betra
þótt lítið sé,
halur er heima hver.
Þótt tvær geitur eigi
og taugreftan sal
það er þó betra en bæn.
2. Bú er betra
þótt lítið sé,
halur er heima hver.
Blóðugt er hjarta
þeim er biðja skal
sér í mál hvert matar.
Hvaða lærdóm má draga af þess-
um tveimur erindum? Lítið er betra
en ekkert, „bú e’r betra þótt lítið
sé“. Lítið land er betra en ekkert.
Það er betra að stjórna landinu sjálf
en að vera undir járnhæl erlendra
konunga sett. Lifandi atvinnuvegir
eru betri en atvinnuleysi fjöldans.
Hlý hús eru betri en köld. Þak yfir
höfuðið er betra en svefnstaður
undir berum himni. Allt er betra
en að fara bónbjargarleið, eða að
þurfa að leita hjálpar annarra þjóða.
Við eigum að njóta þess sem við
eigum og hlúa að því, efla og styðja.
Það er nefnilega blóðugt að þurfa
að betla mat og þiggja matarsend-
ingar frá öðrum þjóðum.
Heilladijúgt hugarfar
Höfundur Hávamála þráir að
kenna þjóð sinni að njóta. Það er
mikið böl að kunna ekki að njóta
þess sem maður á og leyfa
vanþakklætinu að vaxa í hjartanu.
Erindin minna fólk á eigið ríkidæmi.
Allir eru ríkir hversu lítið sem þeir
eiga. Heilladijúgt hugarfar felst í
því að meta hið litla mikils. Sá sem
hættir að vera ánægður með sjálfan
sig, þegar hann sér að grasið í
garði nágrannans er grænna, er
með röng gleraugu á nefinu. Hann
sér heiminn í röngu ljósi.
Heilladijúgt hugarfar felur
eftirfarandi í sér: Ég er ríkur. Ég
er þakklátur fyrir það sem ég á og
ég ætla að njóta þess á meðan ég
get. Ég á sjálfan mig og það sem
ég hef öðlast í lífinu er sem lán.
Ég er þakklátur á meðan ég hef
það, en ég mun ekki brotna þó ég
missi það. Ekkert getur eyðilagt
ánægju mína og þó nágranni minn
eigi meira en ég þá skiptir það mig
engu máli. Það er ekki einu sinni
víst að hann sé ánægður sjálfur.
Ef til vill miðar hann sig við
einhvern annan, sem á meira en
hann og svo koll af kolli.
Andstætt viðhorf er ekki
heillavænlegt, því það leiðir til
óánægju. Óheilla viðhorf felur í sér
að viðkomandi kunni ekki að njóta
þess sem hann hefur. Hann er ekki
þakklátur fyrir starf sitt né að geta
fætt sig og klætt. Hann hugsar:
Ég er fátækur. Ég á minna en
margir aðrir, t.a.m. ódýrari bíl.
Nágranni minn býr betur. Hann
hefur hærri laun og getur leyft sér
eftir Gunnar
Hersvein
15.APRÍL
opnar ný
Landsbankaafgreiðsla
á Selfossi

í framlialdi af kaupum Landsbankans á Samvinnu-
bankanum hefur útíbúi Samvinnubankans við
Tryggvatorg verið breytt í Landsbankaafgreiðslu
sem mun opna formlega þann 15- apríl.
Landsbankinn býður viðskiptavini velkomna og
óskar starfsfólki velfamaðar undir nýju merki.
Afgreiðslutími afgreiðslunnar við Tryggvatorg er
alla virka daga ífá kl. 9:15 -16:00. Síminn er
98-22177.
Landsbanki
íslands
Bankl allra landsmanna
L
l
r»»w,r.a w *_5T5Æmj.aii-a.
UIVIHVERFISMÁL //; ■«<) komfyrir
Aralvatn?
Mannleg mistök
ARALVATN var einu sinni 4. stærsta stöðuvatn á jörðinni — mældist
41 þúsund ferkílómetri að stærð árið 1960 eða um það bil 'h af allri
stærð íslands. Nú er það aðeins 17 þúsund ferkílómetrar og lífríki
þess úr sögunni. Vatnið gæti horfið fyrir fullt og allt innan 30 ára ef
ekki verður að gert. Svo afdrifaríkar breytingar á náttúrulegum stað-
háttum af mannavöldum hafa aldrei orðið áður og margir líkja þessu
umhverfisslysi við slysið mikla sem varð í kjarnorkuverinu í Cherno-
byl um árið. Upphaf þessa má rekja til stjórnartilskipana frá Moskvu
árið 1918 þegar ráðamenn vildu bæta þjóðarhag með stórfelldum fram-
kvæmdum án þess að hugsa fyrir afleiðingunum í ríki náttúrunnar og
hvaða áhrif þær kynnu að hafa á mannlíf í kring þegar til lengri tíma
væri litið. Umhverfisvernd hefur lítið verið til umræðu í Sovétríkjunum
fram til þess en breytingar hafa orðið nú á síðustu tímum „glasnost".
Nú má tala og þá koma staðreyndir í ljós.
aðalatvinnuvegur í þéttbýlinu við
ströndina. Nú er ördeyða i vatninu
og útgerð úr sögunni. Vegna þess
hve vatnið hefur skroppið saman
liggja fiskiskip langt uppi á þurru
landi á saltri sandsléttunni þar sem
þau fá að grotna og ryðga. Ibúarnir
í borginní Muynak sem var ein aðal
hafnarborgin á bökkum Aralvat-ns
fyrir 25 árum byggðu afkomuna á
útgerð. Nú er Muynak 30 km frá
vatninu á skrælþurru landi. í borg-
inni er að vísu enn unnið í fiskverkun-
arstöðvunum sem þar voru fyrir en
fiskurinn er fluttur þangað frystur
með jámþrautum frá Murmansk við
Barentshaf 2.800 km leið! Fiskvinnsl-
an er rekin sem arðlaus atvinnubóta-
vinna og alls óvíst um framhaldið.
Jarðvegur á svæðinu öllu er afar
saltheldinn og erfiður til ræktunar.
Á síðustu árum hefur veðrátta breyst
þama til muna. Áður skiptust á kyrr-
ur og vindar. Nú blása þama hvass-
ir vindar allan ársins hring, þyrla
upp saltrykinu í vit manna svo veld-
ur sjúkdómum í hálsi, augum og
öndunarfærum. Þarna er mestur
barnadauði í Sovétríkjunum.
Og ekki er ástandið á bómullarekr-
unum par gott heldur. Skordýraeitri
hefur verið dreift á akrana ótæpilega
og ekki hugað að afleiðingunum.
Akurlendin eru því óhæf til kom-
ræktar eða annarrar matvælafram-
leiðslu. Og drykkjarvantið er svo
mengað að eiturefna er farið að
gæta í bijóstamjólk kvenna.
Málið er umfangsmikið og ekki
hægt að gera því skil í stuttum pistli.
Því skal látið staðar numið. Rétt er
Aralvatn er í Mið-Asíuhluta Sov-
étríkjanna á svæðinu í kring
um 45. breiddargráðu (á svipaðri
breiddargráðu og löndin við norðan-
vert Miðjarðarhaf). Vitað er að á
áranum 1926-1960
runnu 55 kúbikk-
ílómetrar af vatni
úr ánum Syr og
Amur í vatnið ár-
lega en þær ár eiga
upptök í fjöllunum
í suðri, Pamir og
Tian Shan. Frá-
rennsli úr vatninu
hefur aldrei verið neitt en hins vegar
ríkti gott jafnvægi milli aðrennslis
og uppgufunar. Nú flytja þessar ár
ekki dropa í vatnið og afleiðingarnar
eru eftir því.
Ákvörðun stjómvalda árið 1918 var
í því fólgin að veita vatninu úr þess-
um tveim stórfljótum í gríðarmikla
áveituskurði því breyta átti þurri
eyðimörkinni á svæðinu í bómullar-
akra. Rússar vildu vera sjálfum sér
nógir um bómull og bómull átti líka
að verða útflutningsvara. Stærsti
áveituskurðurinn er sá sem kenndur
er við Kara Kum og er 1.360 km
að lengd en út frá stóra skurðunum
era minni áveituskurðir eins og þétt-
riðið net.
Þar með voru örlög Aralvatns ráð-
in. Nú er talið að þessar ráðstafanír
hafi áhrif á afkomu 35 milljóna
manna á einn eða annan hátt. Þeir
sem bjuggu í næsta nágrenni vatns-
ins urðu auðvitað verst úti. í vatninu
voru fengsæl fiskimið. Þar voru 24
nýtanlegar físktegundir. Útgerð var
eftir Huldu
Valtýsdóttur