Morgunblaðið - 26.05.1991, Blaðsíða 8

e 3
8 C
reei íam .92 HuoAciunKUg flAllflUAjRT32*ilJl/li/lAIVi cíiciAjaMur
MORGUNBLAÐIÐ MAIMIMLiFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 26. MAÍ
JJIOM
1991
W_
VlSlfWl/Geturerföafrœdinskýrtupprwnamannsins?
Skyldleiki steingemnga
SPURNINGIN um upphaf mann-
líkra vera og sér í lagi mannsins
sjálfs er viðfangsefni nútíma
fornmannfræði. Þrátt fyrir mikl-
ar framfarir á sviði þessara vís-
inda, á undanförnum 5 árum, er
enn engan veginn augljóst hvaða
þróunarbrýr tengja okkur því
fornsögulega dýraríki sem við
rekjum rætur okkar til. Eins er
enn ágreiningur um tengslin á
milli einstakra tegunda frum-
manna. Hugsanlegt er að fram-
koma nýrrar tækni í erfðafræði
geti stuðlað að því að skýra ýmis
af þessum óvissuatriðum.
Tvær ólíkar hugmyndir um upp-
runa nútíma manna hafa
valdið miklum ágreiningi á meðaj
fornmannfræðinga undanfarið. í
meginatriðum snýst ágreiningurinn
mmmmmmmm um eftirfarandi
spurningu. Er
maðurinn tilkom-
inn vegna þróunar
sem átti sér stað á
einstökum og tak-
mörkuðum svæð-
um, eða eru sé-
reinkenni okkar
hámark umfangs-
mikillar og alhliða þróunar sem átti
sér stað á undanförnum ármilljón-
um?
„Pjölsvæða líkanið“ gerir ráð fyr-
ir því að sérkenni hinna einstöku
kynþátta hafi að mestu leyti þróast
á þeim svæðum sem þeir búa á í
dag. Samkvæmt þessari hugmynd
á nútímamaðurinn sér ekki ákveð-
inn upprunastað á jörðinni, heldur
hafa mismunandi flokkar mannlíkra
vera kynblandast, en sú þróun hef-
ur smám saman leitt til framkomu
manngerðarinnar Homo sapiens og
allra þeirra mismunandi einkenna
sem einstaklingar þeirrar tegundar
búa yfir. Ýmis einkenni Evrópubúa
bera vott um skyldleika við Neand-
erdalsmanninn sem bjó í Evrópu
þangað til fyrir u.þ.b. 30 þúsund
árum, en frumbyggjar Astralíu búa
yfir einkennum sem fengin éru frá
Java-manninum.
„Afríkulíkanið" gerir hins vegar
ráð fyrir því að nútímamaðurinn
reki rætur sínar til ákveðins staðar
á jörðinni, sem talinn er hafa verið
í Austur-Afríku. Þaðan hafi hann
eftir Svetii
Ólafsson
IMeanderdalsmenn - Nýlegar rannsóknir benda
til þess að þeir hafi myndað sjálfstæðan stofn og séu
því ekki forfeður nútímamannsins.
breiðst til annarra landsvæða og
rutt úr vegi öðrum mannlíkum ver-
um sem þar voru fyrir. Neander-
dalsmenn eru samkvæmt þessari
hugmynd ekki forfeður okkar held-
ur sjálfstæður stofn sem hverfur
með aukinni útbreiðslu nútíma-
mannsins í Evrópu. Nýlegar athug-
anir benda til þess að Homo sapiens
og Neanderdalsmenn hafi um
mörgþúsund ára skeið búið samtím-
is bæði í Evrópu og í Asíu. Ennþá
er ekkert hægt að segja um það
hversu náið sambýlið var og hvort
það leiddi til kynblöndunar.
Vísindamenn við British Museum
hafa gert athugasemdir á rökum
sem mæla með eða á móti tilgátun-
um tveimur. Niðurstöður þeirra eru
að flest styðji frekar hugmyndir
Afríkulíkansins. Rannsóknir sem
gerðar hafa verið á kjarnasýrum
og eggjahvítuefni manna benda tii
þess að hin mismunandi afbrigði
nútímamannsins séu erfðafræðilega
mjög skyld, en það samræmist illa
kynblöndunarhug-
mynd fjölsvæða lík-
ansins.
Á undanfömum
tveimur ámm hafa
áhugaverðar upp-
götvanir í erfðafræði
opnað nýjar leiðir
sem gætu gert mög-
ulegan samanburð á
erfðaefni nútíma-
manna og mannlíkra
vera fyrri tíma. Trú-
legt er að sá mögu-
leiki muni stórauka
skilning okkar á þró-
unarfræðilegum
tengslum mannsins
og forvera hans.
Aðferðin sem hér
er um að ræða, nefn-
ist polímerasakeðju-
verkun og gerir
mögulegt að fram-
leiða eintök af gefn-
um DNA-stranga í
miklu magni. Hing-
að til hefur þessi
aðferð nær eingöngu
verið notuð í erfða-
fræðirannsóknum
og í réttarlæknis-
fræði. Fornmann-
fræðingar líta aðferðina nú hým
auga. Ef hægt er að finna kjarnasý-
mbrot í fornum beinaleifum, þó
ekki sé nema í örlitlu magni, er nær
samstundis hægt að gera eftir-
myndir af kjarnasýmkeðjunni sem
mundu gefa mikilvægar upplýsing-
ar um erfðaefni lífverunnar.
Að sjálfsögðu er ekki hlaupið að
því að finna kjarnasýmr í mörg-
hundmðþúsund ára steingerfingum
og ef þær finnast getur verið erfitt
að segja fyrir um það hvort þær
eru frá lífvemnni sjálfri eða um-
hverfinu sem valdið hefur mengun
á leifunum. Þær gætu jafnvel verið
úr svitadropa fornleifafræðings sem
meðhöndlaði leifarnar.
Nú þegar hafa vísindamenn ein-
angrað kjarnasýrur úr 7000 ára
gömlum leifum lífvera og því er
trúlegt að það sé einungis tíma-
spursmál hvenær erfðafræðinni
tekst að svara brennandi spurningu
sem kvalið hafa fornmannfræðinga
um margra ára skeið.
Námsmanna-
skattkort 1991
sendútí byrjun júní
í byrjun júní verða námsmannaskattkort
vegna ónýtts persónuafsláttar fyrir janúar -
apríl 1991 send til námsmanna í framhalds-
skólum og 10. bekkjum grunnskóla sem rétt
eiga á þeim.
Þessir aðilar þurfa því ekki að sækja um
námsmannaskattkort nema í undantekn-
ingartilvikum. Unnt er að sækja um viðbótar-
námsmannaskattkort frá miðjum júlí nk. ef
persónuafsláttur fyrir maí hefur ekki verið
nýttur. IMámsmenn við erlenda skóla þurfa
að sækja sérstaklega um námsmannaskatt-
kort til ríkisskattstjóra.
Vakin er athygli á því að áður útgefin
námsmannaskattkort gilda ekki á árinu 1991.
RSK
RtKISSKATTSTJÓRI
UMHVERFISMÁL /Er
hungursneyb umhverfismálf
Verðugt verkefiii
NÝLEGA gat að líta á forsíðu Morgunblaðsins litla frétt í ramma
með fyrirsögninni: Hungursneyð yfirvofandi í Eþíópíu. Síðan
er frá því skýrt að 1 milljón Eþiópiumanna hafi matarbirgðir
til tíu daga og berist þeim ekki meiri matur bráðlega kynnu
fleiri að svelta í hel en í hungursneyðinni í landinu árið 1984.
Ennfremur óttast menn að 27 miiyónir Afríkubúa í Súdan, Líber-
íu, Sómalíu, Angóla, Malawi og Mosambique eigi á hættu að
verða hungurmorða á árinu verði þeim ekki komið til bjargar.
27 milljónir! Er hægt að skilja hvílíkur mannfjöldi þetta er?
Eru slíkar fregnir svo tíðar að viðbrögð hafa sljóvgast? Hver á
að koma þessu fólki til bjargar og hvernig? Af hveiju er verið
að fjalla um þetta í pistli um umhverfismál?
Forsagan er auðvitað flókin - finnst Þetta urelt aðferð. Heilla-
hún er stjórnarfarslegs eðlis drýgra væri að hjálpa_ þessum
og efnahagslegs. Þessa örbirgð þjóðum að búa betur í haginn
má líka rekja til þekkingarskorts fyrir sig heima fyrir með úrræð-
stjórnenda og almennings í þess- um t'1 langrar framtíðar, skipu-
um löndum og lagningu og áætlanagerð um
til þess að þjóð- hvernig íbúarnir geti orðið sjálf-
irnar hafa mátt um sér nógir um
þola kúgun matvælaframleiðslu.
valdhafa frá Alþjóðlegar hjálparstofnanir
stórveldum fyrri hafa vissulega unnið mikið og
tíma, sem gott starf sem seint verður full-
skeyttu lítt um þakkað. Þeirra verkefni lýkur
afkomu þegn- aldrei. En það er líka tímabært
anna - nýttu sér að hjálpa þessu fólki í miklu rík-
bara auðlindirnar. Af myndum ara mæli en hingað til að byggja
sem berast okkur í ofgnóttar- UPP nytjagróður því sjálfu til
þjóðfélögunum á sjónvarpsskján- framdráttar. Það er langtíma-
um sjáum við umhverfi þessa verkefni en einhvern tíma verður
fólks, þar sem það hírist í hnipri að byrja. Er til nokkuð verðugra
í sandeyðimörkinni þar sem varla verkefni fyrir hinar ríkari þjóðir
sést stingandi strá - ekkert vatn en standa saman að því að rétta
- enginn gróður - engin von. hag þessa fólks - hjálpa því að
Hrikalegur veruleiki. bæta gróðurfarið í landi sínu svo
Myndirnar sem birtast frá það geti brauðfætt sig og sína
þessum svæðum í dag segja okk- fyrir eigið tilstilli um ókomna
ur svo sem ekkert um hvernig framtíð? Ætti þetta ekki að vera
þessi þróun varð. Heldur ekki höfuðverkefni Sameinuðu þjóð-
hverjum eða hveiju um er að anna?
kenna. Samt er hægt að fara Svarið við spurningunni hér
nærri um það. Fyrstu viðbrögð að framan hvort hungursneyð sé
ríku þjóðanna er að safna mat- umhverfismál er: Já, að miklum
vælum og senda flugleiðis og það hluta. Það sjáum við af myndun-
strax - enda allt að verða um um sem birtast okkur af eyði-
seinan. Síðan er þar við látið sitja mörkunum sem umlykja þetta
að langmestu leyti. Mörgum vesalings fólk.
i