Morgunblaðið - 26.05.1991, Blaðsíða 20

20 C
MORGUNBLAÐIÐ MEMMiNGARSTRAUMA^syNNUDAGUR 26. MAÍ 1991
LEIKLISTÆ/gvz konur í leikhúsum ogstjómmálum erjibara
uppdráttar en karlmennf
Leiksviðin öll ogkonumar
UM ÞESSAR mundir er staddur hér á landi bandariski leiklistarfræð-
ingurinn Leigh Woods, en hann er dósent við leiklistardeild háskólans
í Ann Arbor í Michigan í Bandaríkjunum. Hann er kvæntur íslenskri
konu Agústu Gunnarsdóttur myndlistarmanni og sameiginlega hafa
þau á undanförnum mánuðum talað ítarlega við íslenskar konur í leik-
stjórastétt og á vettvangi stjórnmála á aldrinum 35-65 ára um reynslu
þeirra af að brjótast til áhrifa og valda á þeirra eigin „leiksviðum".
Leigh Woods hefur áður skrifað
um íslenskt leikhús í bandarísk
listatímarit og er því vel kunnugur
því. Hann er líka áhugamaður um
stjórnmál og kýs að líta á leikhúsið
sem spegilmynd
þess samfélags
sem það sprettur
upp úr hveiju sinni.
Sjálfur hefur hann
víðtæka reynslu af
leikhúsi, hlaut leik-
aramenntun í New
York og lék í nokk-
ur ár, en sneri sér
eftir Hlín
Agnarsdóttur
síðan alfarið að leiklistarfræðunum.
Á því 'sviði hafði hann mestan áhuga
á leilistarsögunni sjálfri og þá aðal-
lega á sögu leikarans. Hann skrifaði
doktorsritgerð um breska leikarann
David Garrick, (1717-1779) einn af
höfuðleikurum Breta á 18. öldinni,
en hann breytti hefðbundnum og
formlegum leikstíl þess tíma í meiri
raunsæisátt og átti frumkvæði að
mörgum öðrum nýjungum á leikhús-
inu. í doktorsritgerðinni, leitast
Leigh Woods við að skýra leiklist
Garricks út frá þeim félagslegu for-
sendum, sem ríktu í ensku samfélagi
á hans tíma. Fræðimenn á sviði leik-
listar hafa lítið sinnt þessu sviði leik-
listarsögunnar, enda ekki um auðug-
an garð að gresja í þeim efnum, þar
sem skortur ríkir á heimildum frá
leikurunum sjálfum um list sína.
Leigh Woods lauk nýlega við bók þar
sem hann hefur safnað saman heim-
ildum um og eftir leikara frá tímabil-
inu 1800 til 1920, sem allir eiga það
sameiginlegt að hafa túlkað einhver
af stórhlutverkunum í leikritum
Shakespeare. Bókin heitir á ensku
„On playing Shakespeare" og er
undirtitill hennar „ .. .ráð og athuga-
semdir frá leikurum og leikkonum
fortíðarinnar“. Við sögu koma m.a.
Sarah Bemhard, John Barrymore,
Ellen Terry, Henry Irving og Edwin
Booth.
Núna vinnur hann að tveimur bók-
um. Onnur þeirra er um þátttöku
þekktra amerískra leikara í sögu
„vaudevillunnar" í Bandaríkjunum á
árunum 1890-1930. Vaudevillan er
heiti yfir þá tegund leikhúss, sem
býður upp á fjölbreytileg form
skemmtunar og líkist revíu eins og
við þekkjum hana. Vaudevillan var
oftast hálftíma löng sýning og líta
má á hann sem fyrirrennara hinna
vinsælu skemmtiþátta í bandarísku
sjónvarpi. Leigh Woods er staddur
hér á landi í rannsóknarleyfi frá
háskólanum í Ann Arbor til þess að
vinna að hinni bókinni, þar sem hann
ætlar að fjalla um íslenskar konur á
sviði leikhúss og stjómmála. í Ann
Arbor kennir hann leikaraefnum leik-
túlkun og leiðbeinir nemendum í
doktorsnámi. Hann hefur notað tím-
ann hér á landi eins og áður segir
til þess að kanna stöðu íslenskra
kvenna í leikstjórastétt og vill gjarn-
an líta á reynslu þeirra og þróun á
undanförnum 10-15 ámm í samhengi
við þá uppsveiflu sem verið hefur
meðal kvenna í íslenskum stjómmál-
um á sama tíma. Hann segir að
meðal bandarískra menntamanna sé
töluverður áhugi á árangri kvenna í
íslenskum stjómmálum og- þá aðal-
lega tilurð kvennaframboðanna.
Þann áhuga má fyrst rekja til kvenn-
afrídagsins 1975, sem varð stórfrétt
í Bandaríkjunum, og síðar til sigurs
Vigdísar Finnbogadóttur í forseta-
kosningunum 1980. Hvergi annars
staðar í heiminum er að finna sér-
Leigh Woods
stök kvennaframboð til sveitar-
stjórna- eða þingkosninga. Þetta er
óvenjuleg staða, sem hefur vissulega
vakið athygli allra þeirra sem láta
sér annt um þátttöku og starf kvenna
í þjóðfélaginu. Upphafiega hugmynd
Leigh Woods var að rannsaka þátt
íslenskra kvenna í leikstjórastétt,
áhrif þeirra og ítök í íslensku leik-
húsi. Hann telur að líta megi á stöðu
þeirra og baráttu innan leikhússins
sem spegilmynd baráttu þeirra utan
þess m.a. á vettvangi stjómmálanna
og þessvegna vildi hann bera saman
reynslu þessara tveggja hópa
kvenna, sem hvor um sig hefur átt
erfiðara með að hasla sér völl á sínu
sviði en karlmenn. Þótt of snemmt
sé að draga nokkrar ályktanir af
viðtölunum, þar sem þeim er enn
ekki lokið, hefur margt komið þeim
Legh Woods og Ágústu Gunnarsdótt-
ur á óvart í viðtölunum t.d. sú til-
hneiging kvenna í leikstjórastétt að
líta fremur hógværum augum á
frama sinn. Þær kannast ekki við
að hafa komist áfram með hjálp eða
stuðningi frá öðmm konum í sömu
stétt og vita tiltölulega lítið um sára
reynslu hver annarra af leikhúsinu
þótt lík sé. Á stjómmálahliðinni (og
þar hefur þess verið gætt að ræða
við konur úr ölum stjómmálaflokk-
um) virðist ekki vera fyrir hendi
nein afgerandi eða skýr hugmynd
um hvernig hægt sé að virkja yngri
konur til stjórnmálaþátttöku. Meðal
eldri kvennanna í báðum þessum
hópum virðist meðvitaður ásetningur
eða metnaður ekki hafa ráðið ferð-
inni í starfsframa þeirra, þær lentu
meira á þessum sviðum, vegna þess
að þær vora beðnar að taka að sér
verkefni, sem síðan mörkuðu upphaf-
ið að ferli þeirra. Yngri konurnar
hafa aftur á móti leynt og ljóst stefnt
að sínum markmiðum.
Leikhúsmenn hafa öldum saman
líkt heiminum við leiksvið og stjórn-
málamenn hafa stundum líkt vett-
vangi stjórnmálanna við leikhús. Alls
staðar í samfélaginu er fólk að setja
sjálft sig og aðra á svið og endur-
spegla þannig hugsanir sínar og til-
fmningar. Orðið leiksvið hefur hlotið
fleiri merkingar í tungumálinu. Á
ensku þýðir orðið „stage“ meira en
leiksvið, það getur líka merkt þróun,
staða eða þrep. Þessvegna hefur
Leigh Woods hugsað sér að safna
viðtölunum og niðurstöðum sínum
um konur, leikhús og stjórnmál á
Islandi saman á bók, sem væntanlega
verður gefin út á ensku undir heitinu
„Political stages“.
MYNDLIST/... mikilvœgfyrir
trúarbrögbin f
KIRKJULIST
TRUARBROGÐIN og listirnar hafa átt samleið alla sögu mannkyns.
Trúin hefur orðið listunum óþrjótandi uppspretta viðfangsefna, og
hefur nýtt sér það á markvissan hátt í gegnum aldirnar, einkum í
byggingarlist, tónlist og myndlist. Það samband hefur oftast verið
báðum hagkvæmt, þó auðvitað hafi gengið á ýmsu í gegnum aldirnar
— uppbygging og niðurbrot, skin og skúrir. Þessi árin virðist hins
vegar uppsveifla í gangi, og kirkjan leitast við að rækta tengsl sín við
listirnar sem allra best.
Nú stendur yfír í Reykjavík (18.
maí-1. júní) Kirkjulistahátíð
’91 á vegum Listvinafélags Hall-
grímskirkju og Reykjavíkurprófasts-
dæmis. Af dagskrá hennar má sjá
■■■■■■■ að leitað er fanga
hjá öllum listgrein-
um, ogþó aðtónlist
gegni þar stærstu
hlutverki, koma
leiklist og myndlist
sterkt inn í þá um-
fjöllum um tengsl
efo' Eirík Hsta og kirkju, sem
Þorlóksson er helsta viðfangs-
efni hátíða af þessu tagi.
En áhuginn er mikill, og þetta er
ekki fyrsta hátfðin af þessu tagi á
þessu vori, því í aprílmánuði var
haldin samsvarandi hátíð á Akur-
eyri, fýrir frumkvæði Akureyrar-
kirkju. Þar var fjölbreytt dagskrá í
. vikutíma, og er ekki að efa að hún
varð til þess að opna augu margra
fyrir þeirri ríkulegu listmenningu,
sem kirkjan býr að.
Á Akureyri var m.a. efnt til pall-
borðsumræðna, þar sem fjallað var
um tengsl kirkjunnar við hinar ýmsu
listgreinar, hvernig staða þeirra er
nú, og hvemig má treysta þau enn
betur í framtíðinni. Er ekki að efa
að umræður að þessu tagi era mjög
gagnlegar til að opna augu beggja
aðila, bæði listamanna og kirkju-
fólks, fyrir þeim möguleikum sem
aukið samstarf gæti gefið báðum
aðilum.
Slíkum vangaveltum er haldið
áfram á Kirkjulistahátíðinni í'
Reykjavík. Þar verður m.a. efnt til
leiklestra og ljóðaflutnings, og mál-
stofu um kristna trú og bókmenntir.
Einnig ber að nefna að sænskur sér-
fræðingur um kirkjulist flytur tvö
erindi um tengsl byggingarlistar og
og myndlistar við kirkjuna nú á dög-
um. Loks standa nú yfir tvær listsýn-
ingar er tengjast hátíðinni; önnur er
yfírlitssýning á verkum Sigrúnar
Jónsdóttur, sem er að finna í fjöl-
mörgum kirkjum um allt land, en
hin fjallar um arkitektúr og kirkju-
list undir titlinum „Form og fram-
vinna".
Kirkjan á sér langa menningar-
sögu, og því er sjálfsagt fyrir hana
að minnast þess, um leið og horft
er til framtíðar. Varðandi samstarf
myndlistar og kirkju hér á landi er
vert að benda á, að eftir að ríkuleg-
ur menningararfur hinna kaþólsku
miðalda var að mestu lagður í rúst
á tímum hreinsunaráráttu siðskipt-
anna, ríkti gagnkvæm tortryggni um
langt skeið, sem aðeins hefur rénað
nú á síðustu áratugum. Kirkjur hafa
lítt verið skreyttar, og altaristöflur
að mestu verið formúlumyndir eftir
eriendum fyrirmyndum. En það er
gróska í kirkjulist hér á landi um
þessar mundir; nýstárlegar kirkjur
rísa um allt landi, og listafólk er
fengið til samstarfs um hvernig þær
eigi að vera frágengnar til að þjóna
sem best listrænu hlutverki sínu ekki
síður en trúarlegu.
Sýningin „Form og frumvinna“
sýnir í hnotskurn hvernig samstarf
listamanna og kirkju er nú háttað.
Kirkjan setur upp verkefnin, og lista-
mennimir koma með tillögur um
hvernig mögulegt er að leysa þau.
Það sem helst ætti að vekja athygli
hins almenna kirkjugests er á hvern
hátt viðfangsefnin era sett upp; það
er ýmist gert út frá ákveðnu rými
eða efni, eða þá ákveðnum tilvitnun-
um í Biblíuna. Það er einnig skemmt-
ilegLað sjá hversu ijölbreyttar lausn-
imar geta verið, þó að forsendur
þeirra séu þær sömu. Þarna fá list-
Kirkjan setur upp verkef nin
— listafólkið gerir tillögur um úr-
lausnir.
rænir hæfíleikar einstaklingsins að
njóta sín, og um leið ná verkin að
vekja áhorfendur til umhugsunar um
grundvöll þeirrar trúar, sem þeir
hafa kallað sína frá barnæsku.
Það er skemmtilegt að verða vitni
að því að áhuginn á hlutverki list-
anna innan kirkjunnar er aftur tek-
inn að blómstra. Byggingarlist og
myndlist tileinkuð kirkjunni eru allt
í kringum landsmenn, einkum borg-
arbúa, í daglegu lífi, en hlýtur því
miður sjaldnast þá athygli sem vert
væri. Ef til vill er þetta nú að breyt-
ast.
En það eru fleiri stofnanir samfé-
lagsins, sem mættu efna til listahá-
tíða, og athuga sinn hlut í listum og
menningu þjóðarinnar. ísland var
bændasamfélag í gegnum aldirnar
(og er að talsverðu leyti enn); hveij-
um stendur það næst að sýna hlut
þess samfélags t.d. í myndlist og
bókmenntum á þessari öld? — Borg-
arsamfélag hefur risið á landinu á
örskömmum tíma, með öllum þeim
félagslegu og efnahagslegu vanda-
málum, sem því fylgir. Væri ekki
verðugt verkefni að fjalla um hlut
félagslegra vandamála í menningu
samtímans?
Þannig mætti telja áfram. Mynd-
list og önnur menningarstarfsemi er
öflugust, þegar hún fjallar um sam-
tíma sinn á gagnrýnin hátt - og út-
tekt á þeirri list er nauðsynleg til
að opna augu almennings fyrir fé-
lagslegu hlutverki listanna, á sama
hátt og kirkjulistahátíð opnar augu
fólks fyrir trúarlegu gildi þeirra.
BLÚS /Hver er konungurinnf
FangamæÖa
RILEY Blues Boy King en án efa fremsti blústónlistarmaður
seinni tíma. Hann hefur kynnt blúsinn öðrum fremur um heim
allan með 250—300 tónleikum á ári í nærfellt 40 ár. Sem söngv-
ari er hann ekki langt frá því í dag sem var á sjötta áratugnum
þegar leið yfir stúlkúr á tónleikum þegar hann sveif upp í fal-
settuna. Sem blúsgítarleikari hefur hann og sýnt að hann er í
fremstu röð, þar sem andinn sigrar efnið næsta auðveldlega.
eftir Árna
Matthíasson
Riley King, sem flestir þekkja
sem B.B. King, hefur sent
frá sér grúa af plötum á árunum
frá því fyrsta platan kom út
1951. Með fremstu plötum Kings
^^mmmmmmm eru tónleikaplöt-
ur hans, enda
hann frægur
fyrir þau tök
sem hann nær á
áheyrendum.
Fremsta tónleik-
plata hans, og
af mörgum talin
með bestu blús-
skífum sögunnar, er platan Live
at the Regal, sem tekin var upp
í Chicago 1964, en ekki Iangt
undan er önnur tónleikaplata,
Blues is King, sem tekin var upp
á svipuðum
slóðum 1956.
Síðan hefur
King gert fleiri
tónleikaskífur,
t.a.m. Live and
Well (helming-
ur af tónleik-
um) og Live in
Cook County
Jail. Fyrir
stuttu kom svo
frá honum
breiðskífan
Live at San
Quentin, þar
sem B.B. leikur
í því fræga
fangelsi.
Hlutskipti
bandarískra
fanga hefur
Blúskonungurinn 250-
leikar á ári.
löngum verið B.B. hugstætt,
enda hafa svartir Bandaríkja-
menn margir lent í fangelsi (meiri
líkur eru á að svart ungmenni
fari í fangelsi en háskóla). Hann
stofnaði á sínum tíma með öðrum
samtök sem barist hafa fyrir því
að hjálpa forðum föngum að
koma undir sig fótunum á ný og
fjölmargir tónleikar hans í fang-
elsum hafa tengst því. Tónleik-
amir í San Quentin voru hljórit-
aðir fyrir rétt rúmu ári og á þeim
fer B.B. á kostum í lögum, sem
sum hver hafa fylgt honum allt
frá því á sjöunda áratugnum.
Hann leikur lög eins og Every
Day I Have the Blues, Sweet
Little Angel, The Thrill is Gone,
Sweet Sixteen og Rock Me Baby.
Einnig er á
disknum. lagið
Peace to the
World, sem tek-
_ið var upp í
hljóðveri. Fan-
gamir virðast
kunna vel að
meta blúsinn,
ef marka má
viðtökumar,
enda B.B. og
félagar í bana-
stuði eins og
jafnan. B.B.
King hefur ver-
ið kallaður kon-
ungur blúsins
og á téðri tón-
leikaskífu má
glöggt heyra
hvers vegna.
■300 tón-