Morgunblaðið - 26.05.1991, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 26. MAÍ 1991
24 C
Ottó J. Gunnlaugs-
son - Minning
Fæddur 24. júní 1922
Dáinn 20. maí 1991
Vor sál er svo rík af trausti og trú,
að trauðla mun bregðast huggun sú.
Þó ævin sem elding þijóti,
guðs eilífð blasir oss móti.
Vort hjarta er svo rikt af hreinni ást,
að hugir í gegnum dauðann sjást.
- Vér hverfum og höldum víðar,
en hittumst þó aftur - síðar.
(Jóhannes úr Kötlum)
Þegar ég hugsa til baka og minn-
ist frænda míns Ottós Gunnlaugs-
sonar koma fyrst upp í huga mér
orð sem tengjast myndlist, tónlist
og heimsmenningu, og þar næst
heilsurækt, dulrænum málefnum,
sælgætisgerð, dýrum og börnum.
Ef lýsa á Ottó í einni setningu þá
var hann rómantískur listamaður
af „gamla skólanum“. Hann var
„kúnstner" sem ekki hafði við-
skiptavit eða áhuga á þeirri sölu-
mennsku sem þarf að iðka til að
koma list á framfæri í þjóðfélagi
okkar. Ottó gaf myndirnar sínar,
eða gleymdi að verðleggja þær þeg-
ar hann hélt sýningar. Sum skáld
yrkja fyrir fjöldann, önnur yrkja sér
til ánægju og fyrir vini sína og lífið.
Ottó tilheyrði síðari hópnum, þó
vissulega héldi hann sýningar sem
vöktu athygli.
Ottó frændi minn var hlédrægur
maður, en þó félagslyndur, léttur
og hress þegar við átti. Hann talaði
mikið um sjálfan sig og sín sköpun-
arverk, en einungis í vinahópi. Hon-
um var illa við að trana sér fram
á öðrum vettvangi. Ég kynntist
Ottó á Lynghaga 28, hornhúsinu
við Ægisíðuna í vesturbæ
Reykjavíkur, þar sem hann bjó
lungann úr ævi sinni, frá 1954 til
1990. I einu horni stofunnar voru
málaratrönur og þar sat hann oft
og málaði, ýmist olíumálverk eða
pastelmyndir. Mer er minnisstæð
lyktin af málningu og terpentínu
og skrautlegt málningarbrettið sem
hann notaði til að blanda litina. Á
veggjunum voru myndir eftir hann
og eftirprentanir eftir meistarana,
Renoir, Lautrec, eða ,,Túlla trekk“,
Constable og fleiri. Ég sat oft hjá
Ottó og hann sagði sögur af málur-
um eða söngvurum, því hann var
söngelskur og sjálfur góður tenór
og si'ðar barýtón. Oft tók hann ar-
íur, a la „Ó sóle míó“ svo glumdi
í íbúðinni og langt út á götu. Um
helgar komu vinir Ottós í heimsókn
og var þá mikið rætt um tónlist og
plötur settar á fóninn. Mér eru helst
minnisstæðir þeir Bjami Stefánsson
smiður í Þjóðleikhúsinu og Halldór
Halldórsson glergerðarmaður, eða
„Hallórann C. Halldórann". Bjarni
hafði þann kæk að segja: „Tja, sko,
tja, sko, sko“ og var sérlega gaman
að heyra Ottó herma eftir honum.
Einn vinur Ottós enn var Maríus
Blomsterberg kjötiðnaðarmaður,
Blommi er einnig tónlistarunnandi,
en eftir honum hef ég þau fleygu
orð, í frásögn Ottós, með viðkomu
hjá Bjarna: „Tja, sko Blommi, sko
Blommi, segir um íslendinga: Þeir
eru nokkrir saman á söngæfingu
og stjórnandinn segir, jæja allir
samtaka nú, einn og einn í einu.“
Ottó var stríðinn og hafði gaman
af því að draga upp skoplegar
myndir af lífinu og tilverunni. Hann
horfði oft á ísland og íslendinga
með augun þess sem hefur dvalist
erlendis. „Landinn, hann kann ekki
mannasiði," var setning sem oft
heyrðist þegar honum mislíkaði
eitthvað í umferðinni. Ottó lærði
sælgætisgerð í Kaupmannahöfn og
var við myndlistarnám í Kensington
School of Art í London, líkast til
veturinn 1952-53. Hann fór einnig
til Parísar og skoðaði söfn þeirrar
borgar. Samt sem áður var hann
íhaldssamur sem kannski sést best
á því að hann yfirgaf aldrei móður
sína og bernskuheimili. Mér er
minnisstætt þegar Ottó sagði að sér
hefði verið boðinn styrkur til að
halda áfram námi í London en hann
afþakkað. „Ég var með heimþrá.
Ég man alltaf hvað mér leið vel
þegar bíllinn keyrði eftir Hring-
brautinni og ég var að koma heim
til mömmu.“
Ottó var tilfinningamaður. Hann
var barngóður og oft sögðum við
frændfólk hans að það væri synd
að hann skyldi ekki -eiga börn. í
staðinn tók hann öllum yngri með-
limum fjölskyldunnar sem sínum
eigin börnum. Hann var einnig
dýravinur og oft kom það fyrir að
fuglar, kettir eða hundar leituðu á
náðir hans.
Ottó gaf okkur sem bjuggum á
Lynghaga margar gjafir. Hann gaf
okkur innsýn í myndlist, tónlist og
erlend menningarsamfélög, sér-
staklega Englands, Ítalíu og Frakk-
lands. En það sem kannski var
mikilvægast fyrir okkur, var smit-
andi áhugi hans á heilsurækt og
hollu mataræði. Á þessu sviði var
Ottó í hlutverki predikara. „Þú átt
að sofa við opinn glugga. Það er
gott að borða hrátt grænmeti.
Laukur er hollur. Krúska er gott
fyrir hægðirnar. Sykur og hvítt
hveiti eru óholl. Sjóböð eni holl.
Það er gott að ganga úti.“ Enda
var það svo að Ottó synti oft í köld-
—
um sjónum við Ægisíðuna og
göngugarpur var hann mikill. Það
kom þvi mörgum á óvart að hann
skyldi verða bráðkvaddur, aðeins
tæpra 69 ára gamall. Lífshlaup
hans styður hins vegar þá kenningu
sem segir að líkamsrækt lengi ekki
lífið, heldur auki gæði þess. Það er
alla vegna víst með Ottó að honum
varð ekki misdægurt og aldrei hafði
hann legið á spítala fyrr en daginn
er hann var fluttur þangað örendur.
Þó Ottó væri rómantískur
kúnstner og stundum barnalegur,
ekki síst þegar peningar voru ann-
ars vegar, var hann skarpur og oft
gagnrýninn á mannlegt eðli. Hann
var einlægur maður og vildi um-
gangast þá sem voru sannir í sinni
iðn. Ég man að stundum voru hon-
um send boðskort á sýningar. „Ætl-
ar þú ekki að fara á sýninguna?"
spurði ég. „Nei, aldeilis ekki hnuss-
aði í Ottó. „Afhveiju ekki?“ spurði
ég. „Þetta er fúskari," svaraði hann.
Og fleiri voru þau orð ekki, því
hann talaði ekki illa um nokkurn
mann.
Ottó var sæll með hlutskipti sitt.
Hann sagði mér að oft þegar hann
gengi með Ægisíðunni kæmi yfir
sig sælutilfinning og að sér liði
undursamlega vel. Hann var trúað-
ur og hafði sérstakan áhuga á dul-
rænum málefnum, en taldi sig ekki
hafa hæfileika á því sviði. Að sumu
leyti var hann sérvitur og einrænn,
en gerði aldrei á hlut annarra. Hann
var stálheiðarlegur eins og allt hans
fólk, hlýr og trygglyndur. Það voru
litir og tónar í kringum Ottó Gunn-
laugsson. í mínum huga var hann
gefandi og spennandi maður. Hafi
hann þökk fyrir.allt.
Gunnlaugur Guðmundsson
í hinni ágætu bók Elínar Pálma-
dóttur um frönsku íslandssjómenn-
ina segir frá því að árið 1922 setti
Alþingi lög, sem bönnuðu erlendum
skipum að athafna sig inni á fjörð-
um, en það hafði í för með sér að
frönsku skúturnar gátu ekki fært
fiskinn yfir í flutningaskip í
maímánuði þegar best verð fékkst
fyrir hann. Það útilokaði að þær
gætu fyllt sig tvisvar á einni vertíð.
Þessi lög voru afdrifarík. Þau mörk-
uðu upphafið að endalokum frönsku
skútualdarinnar við íslandsstrend-
ur.
Þetta sama ár fæddist í Dalhús-
um í Skeggjastaðahreppi Ottó Jó-
hannes Gunnlaugsson, sonur hjón-
anna Oktavíu Johannesdóttur og
Gunnlftugs A. Jonssonar, bónda þar
og hreppsfejóra. Var Ottó næst-
yngstur fimm barna þeirra hjóna
sem á legg komust. Elst var Guðrún
Friðjóna f. 14. febrúar 1913, þá Jón
læknir f. 8. maí 1914, því næst
Karl klæðskeri f. 17. desember
1915 og yngst Þorhalla f. 17. nóv-
ember 1928.
Vorið 1924 fluttist fjölskyldan til
Hafnar í Bakkafirði þar sem Gunn-
laugúr vat’ ráðinn tii að veita for-
stöðu verslun Jakobs Gunnlaugs-
sonar og co. Bernskuár Ottós voru
því á Bakkafirði, við áhyggjulausan
leik í fjörunni, þaðan sem oft gat
að líta franskar skútur þó tími
þeirra við íslandsstrendur væri nú
senn á enda. Hreifst hann af hinum
rennilegu frönsku „gólettum" sem
með ábúðarmiklum seglbúnaði
sínum voru svo einkennandi fyrir
fiskveiðar Frakkanna. Ottó tók
ungur að fást við myndlist og eru
augljós áhrif bernskuáranna í
myndlist hans. Ekkert myndaefni
var honum eins hugleikið og skút-
urnar, jafnvel svo að ýmsum fannst
jaðra við þráhyggju. Vafalaust má
í hinum fjölmörgu skútumyndum
hans greina söknuð og hughrif frá
æskuárunum í fjörunni á Bakka-
firði.
Gunnlaugur, faðir Ottós, var eini
maðurinn á staðnum sem gat,
„fleytt sér“ við Fransmennina, sem
oft komu til Hafnar til að versla.
Hafði hann lært dálítið í frönsku á
Vopnafirði en var annars óskóla-
genginn með öllu þó þessu sæjust
engin merki í embættisfærslum
hans. Um Gunnlaug sagði Helgi
læknir Ingvarsson á Vífilsstöðum,
að hann væri einhver gáfaðasti
maður sem hann hafði þekkt og
vitnaði oft til þess að hann hefði
getað lært, hvað sem hann hefði
viljað, ef aðstæður hefði leyft. Hann
var listaskrifari, eins og dagbækur
hans bera vitni um, og þýddi í tóm-
stundum skáldsögur úr dönsku.
Færsla hans í dagbókina fæðingar-
dag Ottós 24. júní 1922 er þannig:
„Utan gola fremur köld, sólskin af
og til. Konan mín lagðist í jóðsótt
kl. 1 í nótt og hafði hana fram að
miðnætti. Þá fæddist stór og efni-
legur drengur. Gestir: Þórunn á
Þorvaldsstöðum, Ingibjörg á
Nyjabæ og Þórhallur læknir. Hann
kom ekki fyrr en nokkru eftir að
fjölgaði. Þau verða öll hjer í nótt.“
Þórhallur Iæknir, sem þama er
nefndur, var móðurbróðir Ottós.
Hann var héraðslæknir í Þistils-
fjarðarhéraði, að allra dómi sérlega
vel gerður og greindur maður. Hann
lést úr berklum á föstudaginn langa
1924, aðeins 36 ára gamall. „Við
fráfall Þórhalls höfum við hjónin
og böm okkar sjeð á bak okkar
langbesta vini og velgjörðarmanni
og munum aldrei eignast slíkan, og
syrgjum við hann sárt, en þó með
skynsemd í fastri von um sæla sam-
fundi hinum megin grafar,“ skrifar
Gunnlaugur í dagbók sína á páska-
dag 1924 er hann hafði fengið
símskeyti, sem hafði að geyma „þá
sáru sorgarfregn" um andlát mágs
hans. Minningu hans heiðruðu þau
Oktavía og Gunnlaugur með að
skíra Þórhöllu, yngstu dóttur sína,
í höfuð honum.
Vorið 1932 fluttist fjölskyldan til
Akureyrar og þá dró ský fyrir sólu.
Gunnlaugur var þá orðinn veikur
og andaðist vorið eftir, 56 ára gam-
all og eftir stóð ekkjan með fimm
börn í miðri kreppunni. Erfíður tími
fór í hönd. Þtjú eldri systkinin fóru
öll að vinna fyrir heimilinu en stund-
um var enga vinnu að fá, en fjöl-
skyldan komst þó í gegnum þreng-
ingarnar. Ottó gekk í barna- og
unglingaskóla á Akureyri, en flutt-
ist til Reykjavíkur árið 1942 ásamt
móður sinni og systkinum. Þar
starfaði hann ýmist við verslunar-
eða verkamannastörf en lengst við
sælgætisgerð.
Ottó kvæntist aldrei og lifði ekki
margbrotnu lífi. En hann hafði auga
fyrir hinu listræna í tilverunni, var
mikill tónlistarunnandi og mörgum
tómstundum varði hann við mynd-
listariðkun og hélt nokkrar mál-
verkasýningar. Þar hafði hann ekki
langt nám að baki, var þó einn
vetur við myndlistamám í London.
Hann bjó lengst af á fullorðinsárum
með móður sinni, bróður og systur
á Lynghaga 28 þaðan sem stutt var
í fjörðum við Ægissíðu. Sumar
bestu myndir hans eru einmitt mál-
aðar við sjávarsíðuna. Fjaran hafði
alltaf aðdráttarafl fyrir hann og þar
komst hann auðveldlega í stemmn-
ingu, Mér er sérstaklega minnis-
stæð skemmtileg mynd er hann
málaði í fjörunni á Eyrarbakka og
önnur frá Ægissíðu.
Ottó var reglumaður og lagði
mikla stund á heilbrigt líferni. Frá
bernskuárum mínum koma í hug-
ann heimsóknir á Lynghaga þar
sem Ottó kpm okkur systkinunum
oft á óvart með skrýtnu hátterni,
ejps og að þorða kál og lauk þegar
aðrir neyttu kjöts. Síðan átti hann
það til að standa á höfði við opnftr
svaladyrnar og synda í sjónum við
Ægissíðu á góðviðrisdögum, Þó
Ottó væri ekki meðal þekktari barg-
ara þessa lands, enda alltaf heldur
t
Útför eiginkonu minnar, móður, tengdamóður og ömmu,
FJÓLU ÁGÚSTU ÁGÚSTSDÓTTUR,
Langholtsvegi 114,
fer fram frá Langholtskirkju þriðjudaginn 28. maí kl. 13.30.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á Krabbameinsfélagið.
Sigurður Runólfsson,
Vilhjálmur R. Sigurðsson,
Vilborg Sigurðardóttir, Björn Sigurðsson,
J.ón Sigurðsson, Ásta María Þorkelsdóttir,
Ágústa Sigurðardóttir, Guðmundur Óskarsson,
Erna Sigurðardóttir
og barnabörn.
t
Eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaöir og afi,
GfSLI BENJAMÍNSSON
múrari,
Logafold 26,
verður jarðsunginn frá Bústaðakirkju mánudaginn 27. maí
kl. 13.30.
Ragnhildur Rósa Eðvaldsdóttir,
Eðvald Einar Gíslason, Sigrún Jóhannsdóttjr,
Andrea Ingibjörg Gísladóttir,Ólafur Jóhannesson,
Lára Margrét Gísiadóttir, Halldór Guðmundsson,
Dagný Ólafía Gisladóttir, Ragnar Tómasson,
Helga Jenný Gisladóttir, Sigurgeir Sigurjónsson
og barnabörn.
hlédrægur, þá munu margir Reyk-
víkingar minnast þess að hafa séð
hann á göngu því fáir hafa gengið
jafn mikið um götur Reykjavíkur-
borgar og hann. Ég ímynda mér
að hann hafí sjaldan gengið minna
en 10 kílómetra á dag. Það var
dæmigert að daginn áður en hann
lést hafði hann gengið úr Garðabæ
og inn á Háleitisbraut þar sem hann
bjó hjá Berki bróðursyni sínum
síðustu mánuði.
NÚ þegar Ottó er allur minnumst
við frændsystkini hans velvildar og
vináttu í gegnum árin, og látum í
ljós vonina honum til handa um
„sæla samfundi" við ástvini sína,
eins og faðir hans forðum. Slík von
rúmast vissulega innan kristinnar
trúar.
Gunnlaugur A. Jónsson
„Mikið eru fallegir litir í náttúr-
unni og óskaplega er veðrið gott.
Eg held ég fái mér annan göngu-
túr.“ Með þessum orðum kvaddi
Ottó Jóhannes Gunnlaugsson þenn-
an heim 20. maí, bjartasta dag sum-
arsins.
Kynni okkar Ottós hófust þegar
bróðursonur hans og æskuvinur
minn bauð mér heim í fyrsta skipti,
gagngert til að hitta þennan frænda
sinn sem tæki sjö ára gutta eins
og okkur upp með annarri og lyfti
fyrirhafnarlaust upp undir tjáfur.
Eftir nokkrar fortölur fékkst Ottó
til að lyfta mér, og þetta var alveg
rétt, maður nam við loft, en í niður-
leiðinni fóru allar tölur úr axlabönd-
um mínum - og það varð til þess
að Ottó opinberaði leyndardóminn.
Hann opnaðqstofuna, - betri stof-
una á Lynghaga 28 - fyrir mér
stráknum og sýndi mér málverk og
allar græjur sem þurfti til listmálun-
ar, og útskýrði fyrir mér, hvað
þurfti til að gera málverk tækni-
lega, og ekki skemmdi það að list-
málarinn var líka sælgætisgerðar-
maður og dældi í mig ómælt af
bijóstsykri. Þetta þóttu mér og þyk-
ir enn góð skipti fyrir fáeinar tölur,
því uppfrá þessari stundu varð ég
heimagangur á Lynghaga 28 og
eignaðist hlutdeild í heimi listmálar-
ans. Sá heimur samanstóð af listum
og aftur listum. Málaralistin var
þar í öndvegi og mikið um hana
spjallað, meðan ítalskir hetjutenór-
ar sungu óperuaríur af plötum, og
voru hækkaðir uppúr öllu valdi þeg-
ar komu há C að maður tali nú
ekki um D. Saman við þetta bland-
aðist hrifnæmi af fallegum skáld-
skap í bundnu og óbundnu máli:
Þetta var þroskandi umhverfí og
rétti manni upp í hendurnar sýnis-
hom af heimsmenningunni fram-
borinni á einkar skemmtilegan hátt,
því listmálarinn var húmoristi og
ekki spillti fyrir þegar hitti á þá
óskastund að þeir félagar Bjami,
Halldór og Blommi „diskútemðu"
hvaða tenór færi best með þessa
eða hina aríuna, eða veltu fyrir sér
impressíonistum í franskri málara-
sögu. Snemma lærði maður það að
Renoir var uppáhald Ottós númer
eitt, síðan Tumer, Manet og fleiri,
og oft heyrði maður hann segja
þegar tunglið speglaðist í Sketja-
firðinum, eða ljós og skuggar léku
sér á þiljum grásleppuskúranna við
Ægisíðuna: „Þeir hefðu náð þessu,
þeir frönsku."
Ottó náði mörgu í málverkinu
mjög vel sjálfur og var heiðarlegur
í sinni listsköpun. Hann stældi eng-
an og hafði sinn persónulega stfl,
Ottó sýndi málverkin sín nokkmm
sinnum. í Bogasalnum í Þjóðminja-
safninu hafði hann fallega sýningu
sem meistari Kjarval skrifaði um í
Morgunblaðinu. Þar fór hann lof-
samlegum orðum um listmálarann
og hvatti hann til að halda áfram'.
Oft var þessi blaðagrein meistarans
þrifin fram og sagt: „Já skOj hann
bara meistarinn sjálfur." Þo Ottó
gæti aldrei verðlagt málverkin sín
og ætti erfitt með að koma sjálfum
sér á framfæri, eigum við sem höf-
um list hans fyrir augunum ómetan-
legan minnisvarða um heiðarlegan
og góðan mann, sem leyfði öðrum
að njóta með sér þess sem honum
þótti fallegast í jífinu, Megi fegurð
náUúrunnar og fallegt veður verða
til að heiðra minningu hans.
Guð blessi hann.
Karl Kristensen