Morgunblaðið - 24.01.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. JANÚAR 1992
Grj ótkast úr glerhúsi
Raunhækkun skatttekna sveitarfélaga frá 1980
% Hlutdeild í heildarhækkun %
60
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
-5
80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91
eftir Þórarin V.
Þórarinsson
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson,
borgarfulltrúi og formaður Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga, fer
mikinn í grein í Mbl. 18. 1. sl.
vegna upplýsinga um fjármál sveit-
arfélaga, sem nýlega birtust í
fréttabréfí VSÍ. Hann segir þessar
upplýsingar „rangar, villandi og
hreina fjarstæðu“ og ræður VSI
frekar til „að bæta stöðu fyrirtækj-
anna með hagræðingu og sparnaði
í útgjöldum en að ráðast ómaklega
að sveitarfélögunum í landinu".
Allt þetta er sett fram undir fyrir-
sögninni „Atlaga að sveitarfélög-
unum“. Þessi viðbrögð kalla á svör.
Atlaga að verðbólgu
Verðbólga hafði verið meginböl-
valdur í efnahagslífi íslendinga í
full 20 ár auk þess sem landsmenn
í ársbyijun 1990 stóðu frammi
fýrir mikilli óvissu í atvinnumálum.
Þá náðist um það gríðarlega víð-
tæk samstaða með launþegum og
atvínnurekendum ásamt bændum,
ríkisvaldi og bankakerfinu að
reyna nýjar leiðir til að treysta
kaupmátt og atvinnu. I stað mik-
illa launahækkana skyldi áherslan
sett á að halda verðhækkunum í
skefjum. Var við það miðað að
verðbólga á samningstímabilinu
yrði 6—7% á ári í stað 25% eins
og verið hafði.
Sýnt þótti, að þessi árangur
myndi því aðeins nást, að raun-
veruleg viðhorfsbreyting yrði hjá
öllum þeim, sem ákveða verð á
vörum og þjónustu og eins öllum
hinum, sem kaupa. Menn yrðu að
breyta margvíslegri hegðun frá því
sem verið hafði. Af þeim sökum
var mjög leitað eftir því við sveitar-
félög, að þau endurmætu álagning-
arhlutföll fasteignaskatta og að-
stöðugjalda, sem innheimt eru eft-
ir á, þannig, að mikil verðbólga
rýrir raunvirði þessara gjalda, en
minnkandi verðbólga eykur það.
Lækkun verðbólgu þýddi því raun-
hækkun þessara gjalda, ef álagn-
ingarhlutföll væru ekki lækkuð á
móti. Er skemmst frá því að segja,
að þorri sveitarfélaga hafði þessi
sjónarmið að engu og nýtti sér
færi til að bæta sinn hlut á kostn-
að atvinnulífs og almennings.
Þessar staðreyndir voru settar
fram í tölum í síðasta fréttabréfi
VSÍ. Þar er miðað við raunbreyt-
ingu þessara gjalda frá því sem
var 1989 til 1991, þ.e. að metin
er raunhækkun frá háa verðbólgu-
stiginu og yfír þjóðarsáttartímann.
Tölumar líta svona út:
Álagning millj. kr.: 1989 1990 1991
Fasteignaskattur: 3.091 3.736 4.232
Aðstöðugjaid: 3.647 4.461 5.005
Samtals: 6.738 8.197 9.237
Breyting frá fyrra ári: 21,7% 12,7%
Breyting verðvísitöiu
samneyslu: 11,2% 7,0%
Hækkun umfram verðlag: 704 466
Samtals hækkun
á tímum þjóðarsáttar: 1.171
í þessum tölum er innifalin sér-
stök hækkun fasteignamats sem
olli 250—300 milljóna kr. skatta-
hækkun. Eftir stendur því tæplega
1000 milljón króna hækkun fast-
eignaskatta og aðstöðugjalds um-
fram verðlagsbreytingar sem er
beinn ávinningur sveitarfélaga af
lækkaðri verðbólgu og þennan
milljarð taka þau árlega til sín hér
eftir meðan verðbólga er lág og
engin lækkun verður á álagningar-
hlutföllum þessara eftirágreiddu
skatta. Þetta eru einfaldar töluleg-
ar staðreyndir, sem sýna að sveit-
arfélögin högnuðust um þessa fjár-
hæð beinlínis vegna þjóðarsáttar-
innar. Ásakanir um rangfærslur
VSÍ eru því sannanlega gijótkast
úr glerhúsi. Atlagan að verðbólg-
unni tókst þrátt fyrir þessa afstöðu
sveitarfélaganna og nú eru horfur
á að verðbólgan lækki enn. Því
mun að óbreyttu fylgja hækkað
raungildi aðstöðugjalda, svo að
spyija má hver geri atlögu að
hveijum.
Rauntekjur sveitarfélaga
jukust yfir 40%
Vilhjálmur kannast við að raun-
telq'ur (kaupmáttur tekna) sveitar-
félaga hafi hækkað yfír 40% frá
1980. Hvort talan er 40% eða 46%
fer eftir því við hvaða vísitölur er
miðað og er ekki efni í fijóa deilu.
Og enn er VSÍ sakað um ómerki-
leg vinnubrögð og að hafa ekki
sett tekjuaukninguna í rétt sam-
hengi, nefnilega það, að sveitar-
stjómarmönnum hafi tekist að
eyða öllu þessu og meira til.
Það þarf kjarkmenn til að beita
svona vörn. En fyrst hún er komin
fram, þá er sanngjarnt að eyða að
þessu fáeinum orðum, því að þarna
er einmitt kjarni vandans. Sveitar-
félögin virðast telja sjálfsagt að
halda uppi sívaxandi eyðslu og
senda borgurunum reikninginn í
formi síhækkandi skatta og tala
svo um vond lög og illgjarna at-
vinnurekendur, þegar athygli er
vakin á málinu.
Og eyðslan enn meira
Meðfýlgjandi mynd sýnir glöggt
hver tekjuþróun sveitarfélaganna
hefur verið á umræddu tímabili og
þar sést m.a. hversu sveitarfélögin
högnuðust á upptöku staðgreiðslu
útsvars. Rétt er að sífellt aukast
kröfur um þjónustu sveitarfélaga
og rekstur þeirra hefur þyngst ár
frá ári af þeim sökum. Síðustu 4—5
árin eru það hins vegar fjárfesting-
ar sveitarfélaga, sem keyrt hafa
úr hófí. Þannig voru ijárfestingar
að meðaltali 34% af heildartekjum
sveitarfélaga árin 1989 og 1990
samanborið við 31% árin á undan
frá 1980. Ugglaust gætu einhveij-
ir bent á framkvæmdir, sem fresta
hefði mátt til að komast hjá skatta-
hækkunum á almenning og at-
vinnurekstur. Það hefur því ekkert
skort á tekjur, en eytt er um efni
fram.
Þátttaka sveitarfélaga í
atvinnurekstri
Stundum hrósa sveitarstjórnar-
menn sér af því, að sveitarfélögin
séu feikn stórir vinnuveitendur og
i
i
„Þetta eru einfaldar
tölulegar staðreyndir,
sem sýna að sveitarfé-
lögin högnuðust um
þessa fjárhæð beinlínis
vegna þjóðarsáttarinn-
ar. Asakanir um rang-
færslur YSI eru því
sannanlega grjótkast
úr glerhúsi. Atlagan að
verðbólgunni tókst
þrátt fyrir þessa af-
stöðu sveitarfélaganna
og nú eru horfur á að
verðbóigan lækki enn.“
sumir sveitarstjórnarmenn virðast
telja kaup nokkurra bæjarfélaga á
atvinnufyrirtækjum í erfíðleikum
sérstaka réttlætingu á auknum
álögum sveitarfélaga á atvinnu-
reksturinn. Þetta er líka sérstök
sýn, því að stjórnmálamönnum er
brýnt að muna, að sveitarfélög og
ríki sækja tekjur sínar til atvinnu-
lífsins — ekki öfugt. Það er hörmu-
leg öfugþróun að bæjarútgerðir af
ýmsum toga komi nú fram á nýjan
leik, og það á sama tíma og nær-
fellt allar þjóðir heims kosta kapps
Sameining sjúkrahúsa
eftir Tómas Zoega
Að undanförnu hafa farið fram
nokkrar umræður um sameiningu
sjúkrahúsa í Reykjavík. Slík um-
ræða er eðlileg á tímum þar sem
hagræðing og samruni virðast vera
lausnarorðin. Sífellt er verið að
leita leiða til að bæta rekstur
sjúkrahúsanna og gera hann ódýr-
ari. Á sama tíma er reynt að
tryggja gæði þjónustunnar, huga
að framförum og mæta verkefnum
framtíðarinnar.
Um áratuga skeið hafa verið
starfrækt þijú sjúkrahús í Reykja-
vík. Margir hafa bent á að fá land-
svæði með svo fáa íbúa hafí svo
mörg sjúkrahús. Slíkt hljóti að
vera óhagkvæmt og dýrt. Aðrir
halda því fram að ákveðin sam-
keppni sé nauðsynleg. Möguleikar
á að bera saman kostnað verði að
vera fyrir hendi og það sé best
tryggt með samkeppni sjúkrahús-
anna. Ekki er þó auðvelt að fá
auglýsingar um hvort sambærileg
meðferð sé ódýrari hjá einu sjúkra-
húsinu fremur en öðru. Röksemdin
um fjárhagslegt aðhald fellur því
fljótt.
Auðvitað eru ákveðnir kostir því
samfara að hafa þijú sjúkrahús á
sama svæði. Sjúklingamir ættu að
hafa möguleika á því að velja hvar
þeir fá þjónustu, þurfí þeir á henni
að halda. Læknasamtökin hafa
réttilega lagt áherslu á rétt ein-
staklinga til að velja sér lækni. Því
skýtur það skökku við að ef bráð
veikindi ber að höndum og nauð-
synlegt er fyrir einstakling að
leggjast inn á sjúkrahús, þá hefur
sá hinn sami ekkert val um það
hvar hann leggst inn. Sjúkrahúsin
hafa komið sér saman um að skipta
bráðaþjónustunni eftir dögum.
Sums staðar er skipulagið þannig
að bráðveikist einstaklingurinn
aftur, jafnvel af sama sjúkdómi
eftir meira en þijá mánuði, þá er
aftur tilviljun háð hvar hann lendir
næst. Kostir þess að hafa þijú
sjúkrahús nýtast því ekki heldur
hér.
Mikilvægt er að leggja áherslu
á að öll sjúkrahúsin veiti mjög
góða þjónustu sem byggist aðal-
lega á velmenntuðu og þjálfuðu
starfsfólki. Hin raunverulega sam-
keppni kemur erlendis frá, en allar
starfsstéttir bera starf sitt og ár-
angur saman við það sem best
gerist annars staðar.
Kostnaður
Enginn skyldi þó halda að þessi
þjónusta kostaði ekki eitthvað.
Hún er dýr og verður það áfram.
Allar framfarir kosta sitt og víst
er að Islendingar munu aldrei
sætta sig við annað en hágæða-
þjónustu sem stenst samanburð við
það sem best gerist annars staðar.
í fjárlögum ársins 1992 er gert
ráð fyrir því að rekstur sjúkrahús-
anna þriggja kosti um 9,4 milljarða
króna, þar af kostar rekstur Rík-
isspítala tæplega 6 milljarða, Borg-
arspítala tæpa 2,5 milljarða og
Landakots 800 milljónir. Loks er
ætlað að eyða rúmum 200 milljón-
um til hugsanlegs samruna sjúkra-
húsanna. Flestir eru sammála um
að erfítt verði að reka sjúkrahúsin
innan ramma flárlaga og yfírvöld
sækja hart á með kröfum um auk-
inn sparnað og aðhald á öllum
sviðum.
Hugmyndir um sameiningu
Stjórn Ríkisspítala réð í samráði
við heilbrigðismálaráðuneytið er-
lent ráðgjafarfyrirtæki til þess að
aðstoða við að marka framtíðar-
stefnu spítalanna. Fyrstu niður-
stöður voru kynntar á seinni hluta
sl. árs. Ráðgjafarnir komust að því
að ekki væri hægt að skoða fram-
tíð Ríkisspítala án þess að líta á
sjúkrahúsþjónustuna í heild. Þeir
lögðu til við stjórn Ríkisspítala að
hún óskaði eftir því við heilbrigðis-
málaráðuneytið að könnuð yrði
hagkvæmni samruna Landspítala
og Borgarspítala.
Ráðgjafamir leiddu rök að því
að langhagkvæmasti kosturinn
væri sameining Landspítala og
Borgarspítala. Með því væri hægt
að ná fram meiri hagkvæmni t.d.
í kaupum dýrra tækja, auknir
möguleikar væru á ýmiss konar
sérhæfíngu og frekari möguleikar
til kennslu og rannsókna auk ann-
arra atriða sem þeir töldu upp.
Hinir erlendu ráðgjafar voru
þeirrar skoðunar að frá sjónarhóli
skattgreiðandans væri sameining
Borgarspítala og Landakots dý-
rasti og óhagkvæmasti kosturinn.
Ef sá kostur yrði valinn væri
tryggð stöðug samkeppni tveggja
stórra stofnana um tjármagn sem
alltaf yrði af skornum skammti.
Veruleg hætta væri á að sama
dýra þjónustan væri veitt á báðum
stöðum. í stað rekstrarlegs aðhalds
þá skapaðist samkeppni um fé og
stofnanirnar tvær yrðu til samans
mun stærri eining, en ef um eina
stofnun væri að ræða.
Rekstrarleg samkeppni heil-
brigðisstofnana hefur oftast auk-
inn kostnað í för með sér og bend-
ir landlæknir á þessa staðreynd
með skýrum hætti í nýlegri blaða-
grein (Mbl. 19. jan. 1992), en þar
segir hann m.a. að „rekstrarleg
samkeppni í heilbrigðisþjónustu
getur haft í för með sér alvarlega
fylgikvilla".
Þrátt fyrir niðurstöður hinna
erlendu ráðgjafa héldu yfirvöld
ótrauð áfram að vinna að samein-
ingu Borgarspítala og Landakots.
Rétt fyrir sl. áramót rann þó upp
ljós fyrir ráðamönnum. Þeir virðast
hafa komið auga á hið augljósa,
nefnilega að kostnaðurinn við sam-
einingu Borgarspítala og Landa-
kots komi strax í ljós, en sparnað-
urinn aldrei. Hugmyndir um að
gjörbylta hlutverki Landakots
hljóma ekki skynsamlega. Kostn-
aður við breytingar á húsnæði
verður mjög mikill og þeir sem
einhveija nasasjón hafa af slíkri
áætlanagerð vita að endanlegur
Tómas Zoega
„Ef Landspítali og
Borgarspítali samein-
ast verður auðvelt að
nýta kosti Landakots,
möguleikarnir eru
óþipótandi, ef vilji er
fvrir hendi til að skoða
þá.“
kostnaður verður miklu hærri og
kannski margfalt, en fyrstu áætl-
anir gerðu ráð fyrir.
Niðurstöður
Sumir telja að verði Borgarspít-
ali og Ríkisspítalar eitt þá sé búið