Morgunblaðið - 31.03.1992, Blaðsíða 12

ÍSIENSKA AUClfSINGASTOFAN NF.
12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDÁGUR 31. MARZ 1992
Aðalfundur
Aðalfundur Eignarhaldsfélags Verslunarbankans
hf., Reykjavík, árið 1992, verður haldinn í Höfða,
Hótel Loftleiðum, Reykjavík, miðvikudaginn 1.
apríl nk. og hefst kl. 17.00.
Dagskrá:
1. Aðalfundarstörf skv. ákvæðum greinar.3.03. í
samþykktum félagsins.
2. Tillaga um heimild til stjórnar félagsins til
útgáfu jöfnunarhlutabréfa á árinu 1992.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir hlut-
höfum eða umboðsmönnum þeirra í íslandsbanka,
Kringlunni 7, 1. hæð (útibúi), Reykjavík, 31. mars
og 1. apríl.
Ársreikningur félagsins fyrir árið 1991, ásamt
tillögum þeim sem fyrir fundinum liggja, er hlut-
höfum til sýnis á sama stað.
Reykjavík, 16. mars 1992.
Stjórn Eignarhaldsfélags
Verslunarbankans hf.
TÍMA-
RITATAL
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
íslensk tímarit í 200 ár. Skrá um
íslensk blöð og tímarit frá upp-
hafi til 1973. Böðvar Kvaran og
Einar Sigurðsson tóku saman.
Reykjavík 1991, 205 bls.
Árið 1970 tóku ofangreindir höf-
undar saman skrá yfir íslensk blöð
og tímarit frá upphafi til ársins
1966. Þetta var fjölrituð bráðabirgð-
aútgáfa í litlu upplagi.
Síðar ákváðu þessir sömu höfund-
ar að endurútgefa skrána og færa
hana fram til ársloka 1973. Þá taka
við sérstakar skrár Landsbókasafns
um blöð og tímarit. Árið 1973 er
einnig vel valið í öðru tilliti því að
þá „eru sem næst 200 ár liðin frá
því að fyrsta eiginlega tímaritið hóf
göngu sína á íslandi, Islandske Ma-
aneds-Tidender“.
Enda þótt endurútgáfa kallist er
því ekki að leyna að þessi útgáfa
er önnur og ný bók og verulega frá-
brugðin hinu fjölritaða hefti. Þar
keipur margt til. Mestu munar að
nú eru tekin í skrána öll fjölrituð

.v.v
26. mars-4. apríl
Veggflísar
Gólfflísar
Ný sending,
mikiö úrval.
Allar flísar
á tilboði.
Gerið góð kaup
á flísadögum
Húsasmiðjunnar.
HÚSASMIÐJAN
Skútuvogi 16, Reykjavík
Helluhrauni 16, Hafnarfirði
Böðvar Kvaran
blöð sem vitað er um, en áður voru
þau ein skráð sem einnig voru prent-
uð að einhveiju leyti. Ekki þarf lengi
að fletta til að sjá að þetta eykur
magnið mjög verulega. Þá eru færsl-
ur um einstök rit mun ítarlegri en
áður og munu safnendur tímarita
og blaða fagna því.
Höfundum telst til að á þessu 200
ára tímabili sem skrá þeirra nær
yfir hafi komið út á íslandi 3.187
blöð og tímarit prentuð og fjölrituð.
Prentuðu ritin eru á þriðja þúsund.
Langsamlega flest, eða tæp þijú
þúsund, byijuðu ekki að koma út
fyrr en á þessari öld.
Skrá þessi er á marga lund fróð-
leg og athyglisverð lesning fyrir utan
það að vera nauðsynlegt bókfræði-
rit. Innsýn fæst inn í umfangsmikinn
geira íslenskrar menningarstarf-
semi. Ekki verður þó sagt að hann
sé að öllu leyti stórbrotinn, því að
smælkið er margt sem lítið gildi
hefur a.m.k. bókmenntalega séð. En
röng mynd hefði þó fengist ef svo
margt hefði ekki verið tekið með.
í inngangsorðum segja höfundar:
„Þrátt fyrir þau mörk, sem við höf-
um reynt að setja okkur um val rita
í skrána, kunna ýmsir að telja, að
fleira hafi verið tekið með en ástæða
sé til.“ Þó að ékki sé ég bókfræðing-
Einar Sigurðsson
ur hef ég velt þessum orðum nokkuð
fyrir mér. Að sumu leyti er ég þeirr-
ar skoðunar að þrengja hefði mátt
efnisvalið meira. Heil kynstur eru
hér af blöðum skólanemenda úr
barna- og gagnfræðaskólum, stund-
um er ekki nema um eitt eða tvö
tölublöð að ræða. Þessu og ýmsu
öðru álíka smálegu hefði að ósekju
mátt sleppa, enda er ógjörningur að
grafa upp öll slík smáatriði. Aftur á
móti er ég ekki alls kostar sáttur
við að öllum skólaskýrsium sé sleppt.
Oft flytja þær merkar upplýsingar,
skólasetninga- og skólaslitaræður
o.fl. sem fengur er í. Þetta nefni ég
sem dæmi, en nenni ekki að tína
fleira til, enda oftast um álitamál
að ræða.
Bók þessi er prýðilega útgefín í
alla staði. Hún hefst á greinargóðum
inngangi, sem síðan er dreginn sam-
an í stutt mál á ensku. Skrá er yfir
skammstafanir og önnur yfir helstu
heimildir. Þá hefst Aðalskrá sem
tekur yfir mestan hluta bókarinnai'.
Þar eru öll blöð og tímarit skráð í
stafrófsröð ásamt nauðsynlegustu
upplýsingum. Að lokum fer Ská eft-
ir útgáfustöðum. Utgáfustaðirnir
eru skráðir í stafrófsröð og undir
hveijum útgáfustað koma ritin
ásamt útgáfuári.
Málrækt og málvöndun
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Gunnlaugur Oddsson: ORÐA-
BÓK. 213 bls. Orðabók Háskól-
ans. 1991.
»Orðabók sem inniheldur flest
fágæt, framandi og vandskilin orð
er verða fyrir í dönskum bókum,«
stendur á titilsíðu bókar þessarar.
Flestar orðabækur eru samdar
og gefnar út sem handbækur. Sá
hefur og verið tilgangurinn með
samantekt þessarar. En endurút-
gáfu hennar nú, undir umsjá Jóns
Hilmars Jónssonar og Þórdísar Úlf-
arsdóttur, er ætlað annað hlutverk.
Höfundurinn, sem var jafnaldri
Bjarna Thorarensens en fimm árum
eldri en Sveinbjörn Egilsson, gerðist
lærður á sinnar tíðar vísu en lifði
og starfaði fyrir daga málvöndunar
og hreintungustefnu. Hann skrifar
því læknirar og hellirar. I samræmi
við framburð skrifar hann líka húa,
kebli og tabla. Hann.notar bæði i
og y. En reglur um notkun þeirra
stafa hafa mjög verið á reiki í höfði
hans. Ennfremur er sýnt að íslensk-
an hefur enn verið lítt slípuð sem
ritmál þegar hann tók saman þetta
rit sitt. Málfræðin varð ekki tísku-
grein fyrr en á seinni hluta 19. ald-
ar. Gunnlaugur hafði mið af sinnar
tíðar rithætti sem var harla óburð-
ugur oft og tíðum. Útgáfa þessi
hefur því málsögulegt gildi fremur
en notagildi sem orðabók.
En hvoit sem það telst nú hafa
verið nauðsynlegt eður eigi að gefa
þetta út er skylt að geta þess að
mjög hefur verið til útgáfunnar
vandað. Inngangur Jóns Hilmars
er bæði fróðlegur og ítarlegur. Og
ærið verk liggur á bak við íslensku
orðaskrána. Um starf Gunnlaugs
segir Jón Hilmar meðal annars:
»Ritverk Gunnlaugs ... eru einn
skýrasti vitnisburður sem völ er á
um íslenska málrækt á fyrstu ára-
tugum 19. aldar og þá einkum um
það hvernig tekist er á við lýsingu
á erlendri menningu og þjóðfélags-
háttum og hvernig framandi hug-
tökum er komið til skila með ís-
lensku tungutaki.«
Síst skal á móti þessu mælt. En
hafa ber í huga þegar starf Gunn-
laugs er metið hve lítið það var sem
hann hafði á að byggja og hversu
mikið hefur verið unnið eftir hans
dag. Málrækt Gunnlaugs og samtíð-
armanna hans kemui' okkur því að
takmörkuðu gagni nú. Sumt hefur
fest í málinu, annað ekki; sumt
kemur kunnuglega fyrir sjónir, ann-
að framandlega. Ædru þýðir Gunn-
laugur t.d. með ódrukkinn. Og það
er auðvitað kunnuglegt. En góður
orðabókahöfundur bendir á fleiri
kosti. Því er einnig bent á orðið
óölfús. Og það er ekki jafn kunnug-
legt. Skandal et' kallað hneixli.
Ekki stingur það í augu — nema
stafsetningin! Sumar þýðingarnar
hljóta að orka tvímælis. Rural er
t.d. útlagt: landlægr, er vidvíkr
Iandinu. Á politik eru gefnar þessar
útleggingar: rikisstiórnarfrædi,
fólkstiórnarkunnátta; slægd, klók-
indi, snidugleiki. —- Þetta er um
íslenskuna að segja.
En danskan? Ef hliðsjón er höfð
af hinum »framandi« orðum, sem
Danir hafa notað á fyrri hluta 19.
aldar, leynir sér ekki að þeir hafa
þá mjög horft til franskrar tungu
og menningar sem fyrirmyndar.
Franskan var þá alþjóðamál líkt og
enskan nú. Og meir en svo því hún
var einnig samkvæmismál fína
fólksins. íslendingar komust aldrei
svo langt í »menningunni!«.
íslenskan var á hinn bóginn van-
þróuð og næsta vanbúin að tjá sig
um málefni samtímans, daglegt líl'
jafnt sem fræðigreinar og vísindi.
Úr því reyndi Gunnlaugur að bæta
eftir föngum.
Málræktaráhugi sá, sem fylgdi
sjálfstæðisbaráttunni og þróaðist
með henni, fullkomnaði það verk
sem byrjað var á í tíð Gunnlaugs
og samtíðarmanna hans. Maður
hugsar til þess með hálfgerðum
hrolli hvernig nú væri komið fyrir
íslenskunni ef hún hefði aldrei verið
tekin til þvílíkrar hreinsunar og
endurnýjunar.