Morgunblaðið - 05.07.1992, Síða 10

19 6 2
' i ' ; I! ■} IflUjíW-*£ W4. ,
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. JUlJ 1992
KJ ARADÓMUR
HEFUR STARFAÐ FRÁ
FYRSTI DÓMWim
, OLU DEILUM
A mmiMARKAÐI
eftir Friðrik Indriðoson
KJARADÓMUR hefur starfað frá árinu 1962 og þetta er
ekki í fyrsta sinn sem dómur hans veldur úlfúð í þjóðfélag-
inu. Fyrsti dómur Kjaradóms, í júlí 1963, olli miklum deilum
á vinnumarkaði síðla það ár en á þessum tíma náði Kjara-
dómur til allra opinberra starfsmanna. Sá dómur tók á
uppsöfnuðum vanda í launamálum opinberra starfsmanna
og fól hann í sér um 45% meðaltalshækkun til þeirra. Dómur-
inn olli ekki neinu fjaðrafoki er hann var kveðinn upp en
í vetrarbyrjun varð dómurinn áberandi í þjóðmálaumræð-
unni því almennir kjarasamningar voru lausir frá 15. októ-
Inóvember 1963 urðu hat-
rammar deilur á alþingi um
launamál þar sem óspart var
vitnað til dóms Kjaradóms
frá því í júlí það ár. Spunn-
ust deilur þessar í framhaldi af fram-
sögura;ðu Óiafs Thors forsætisráð-
herra fyrir frumvarpi til laga um
verðstöðvun til áramóta þar sem
m.a. var gert ráð fyrir að hvers kyns
launahækkanir væru óheimilar fram
að áramótum og aðrar verðhækkanir
óheimilar nema með samþykki ríkis-
stjómarinnar. Ennfremur var Iagt til
að vinnustöðvanir til að ná fram
launahækkunum væru óheimilar á
tímabilinu. Þetta væri nauðsynlegt
vegna mikiilar þenslu i þjóðfélaginu
og erfiðs efnahagsástands. Frestinn
sem gæfist með þessu átti að nota
til viðræðna um hvernig best væri
að bregðast við ástandinu.
Stjórnarandstaðan brást hart við
og bar fram vantraust á ríkisstjórn-
ina. Eysteinn Jónsson Framsóknar-
flokki sagði m.a. að ríkisstjómin
hefði flýtt kosningum um nokkrar
vikur þá um vorið til að dómur Kjara-
dóms lægi ekki fyrir áður en gengið
var að kjörborðinu því stjómin hefði
ekki þorað að láta þjóðina horfast í
augu við hvað óhlutdrægir dómarar
í Kjaradómi töldu opinbera starfs-
menn þurfa að hafa í tekjur eins og
stjórnin var búin að koma efnahags-
málum landsins.
Eðvarð Sigurðsson Alþýðubanda-
lagi sagði að höfuðröksemd fyrir
kröfum verkalýðshreyfingarinnar
væri mjög mikil hækkun sem orðið
hefði á öllum hálaunum í landinu að
undanfömu. I máli hans kom fram
að verkalýðshreyfingin hefði frestað
aðgerðum sínum fram á haustið af
tvennum ástæðum. í fyrsta lagi
vegna ótta um þróun verðlagsmála
og í öðru lagi vildi hún fá niðurstöðu
Kjaradóms áður en samningar yrðu
teknir upp aftur. Hann sagði að ekki
gæti farið vel ef innleiða ætti þann
stórkostlega launamismun sem nú
stefndi að. Og hvað frumvarpið varð-
aði liti verkalýðshreyfíngin á það sem
hatramma árás á helgustu réttindi
sín, samningsfrelsið og verkfallsrétt-
inn.
Hannibal Valdimarsson Alþýðu-
bandalagi sagði m.a. að þótt ríkis-
stjómin teldi útlitið í efnahagsmálum
mjög dökkt hefði óvilhallur dómur
samt metið svo að þjóðarskútan
gæti borið 45% meðaltalshækkun til
opinberra starfsmanna. Og hann
benti á að þegar hefðu fjölmargir
ber og forystumenn launþegahreyfingarinnar notuðu dóm-
inn sem grundvöll að kröfum sínum um launahækkanir á
bilinu 40-70%. Fór svo að samið var við aðildarfélög ASÍ
um 15% launahækkun skömmu fyrir jólin 1963 að undan-
gengnum verkföllum og verkfallsboðunum. Þessi niðurstaða
kjarasamninganna olli reiði meðal opinberra starfsmanna
sem töldu sig eiga rétt á sömu launahækkunum. Þeir fóru
fram á sambærilegar launahækkanir, eða 15%, aftur fyrir
Kjaradómi i ársbyrjun 1964. í öðrum dómi sínum það ár
hafnaði Kjaradómur hinsvegar þeim kröfum alfarið.
hópar fylgt í kjölfarið og fengið
samskonar hækkanir sér til handa
svo sem bæjarstarfsmenn og blaða-
menn. Að vísu ekki alltaf átakalaust
því Blaðamannafélagið fór í verkfall
til að fá sömu launahækkun og
fréttamenn Ríkisútvarpsins fengu
með dómi Kjaradóms. „En svo, hvað
átti að gera næsta dag?“ sagði
Hannibal. „Það átti að skella hurðum
á verkalýð landsins, hingað og ekki
lengra, óbreytt kaup.“ Hannibal
sagði einnig að samkvæmt úrskurði
Kjaradóms væri hlutfall við útreikn-
að eftirvinnukaup ríkisstarfsmanna
hærra en hjá verkamönnum og sam-
kvæmt útreikningum kæmi fram að
miðað við launaþróun frá árinu 1950
til 1963 hefðu lægst launuðu ríkis-
starfsmennimir fengið um 24% meiri
launahækkanir en Dagsbrúnarmað-
urinn.
Gylfi Þ. Gíslason menntamálaráð-
herra sagði að dómur Kjaradóms
hefði ekki verið annað en leiðrétting
og samræming á kjörum opinberra
starfsmanna við það sem gerðist á
almenna vinnumarkaðinum. Svo hafi
virst sem um það hefði verið almenn
samstaða í þjóðféiaginu. „Nú virðist
hinsvegar sem önnur launþegasam-
tök hafi í raun og veru alls ekki
verið reiðubúin til að fallast á þá
miklu leiðréttingu á kjörum opin-
berra starfsmanna sem Kjaradómur
fól í sér,“ sagði Gylfi. „Því nú krefj-
ast hver' samtökin á fætur öðrum
mikilla kauphækkana með tilvísun
til launahækkunar opinberra starfs-
manna enda þótt þeim hljóti að vera
ljóst að kauphækkun þeirra Atti að
vera leiðrétting á langvarandi mis-
ræmi í kjörum þeirra og annarra
stétta og þeir eigi samkvæmt lögum,
sem allir þingflokkar hafa sam-
þykkt, rétt á nýjum kauphækkunum
til samræmis við almennar kaup-
hækkanir sem eiga sér stað.“
Umræður um verðstöðvunarfrum-
varpið stóðu samfleytt í 46 stundir
á Alþingi. Á meðan á þeim stóð efndi
ASÍ til útifundar til að mótmæla
aðgerðunum. Að loknum fundinum
kom til óláta unglinga við Alþingis-
húsið þar sem rúður voru brotnar í
grjótkasti en síðan hélt hópurinn að
húsi sósíalista við Tjarnargötu í sömu
erindagjörðum.
Lyktir stjómarfrumvarpsins urðu
síðan þær að það var ekki tekið til
endanlegrar atkvæðagreiðslu þegar
ríkisstjómin komst að samkomulagi
við verkalýðshreyfinguna í kringum
9. nóvember um að verkföll sem
þegar voru hafin, og áformuðum
verkföllum, skyldi frestað til 10. des-
ember meðan viðræður færu fram
um kjaramál og efnahagsaðgerðir
undirbúnar.
Þann 10. desember hófu flest öll
verkalýðsfélög verkfallsaðgerðir sem
stóðu fram undir jól og lauk þá með
fyrrgreindu samkomulagi um 15%
kauphækkun.
Gerðardómur í upphafi
Frá því að Kjaradómur tók til
starfa 1962 hafa orðið nokkrar
breytingar á lögum um hann, sú síð-
asta árið 1986, er fellt var úr lögum
um hann að dómurinn skyldi hafa
hliðsjón af afkomuhorfum þjóðarbús-
ins. I öndverðu virkaði Kjaradómur
sem gerðardómur í launamálum op-
ioberra starfsmanna innan BSRB og
BHMR. Hlutverk hans var tvíþætt,
annarsvegar að ákveða kjarasamn-
ing þegar ekki semdist með aðilum
innán lögmæts frests og hinsvegar
að ákveða launakjör sumra þeirra
sem ekki var fenginn samningsrétt-
ur. í þeim hópi í upphafi voru aðeins
ráðherrar og hæstaréttardómarar en
smám saman fjölgaði þeim og nú nær
dómurinn yfir störf um 300 starfs-
manna í yfirmannastöðum á vegum
hins opinbera. Með tilkomu verkfalls-
réttar BSRB árið 1976 breyttist eðli
Kjaradóms frá því að virka sem gerð-
ardómur í að vera hluti af dómsvald-
inu.
Jóhannes Nordal seðlabankastjóri
átti sæti í Kjaradómi er hann var
stofnaður og sat í dómnum fyrstu
átta árin. „Það er rétt að taka það
fram að þegar Kjaradómur var stofn-
aður fengu ríkisstarfsmenn í fyrsta
skipti formlegan samningsrétt," seg-
ir Jóhannes. „Varð gangur mála þá
þannig að fyrst var samningaleiðin
reynd, síðan sáttasemjari og að lok-
um kom Kjaradómur í stað verkfalls-
réttar. Kjaradómur var þá ólíkur því
sem hann er í dag þar sem hann
starfaði eins og gerðardómur og báð-
ir málsaðilar fluttu mál sitt fyrir
dómnum, það er kröfugerð sína og
röksemdir fyrir henni.“
Jóhannes segir að báðir aðilar, rík-
isvaldið og ríkisstarfsmenn, hafi ver-
ið sammála um að laun ríkisstarfs-
manna hafí verið komin úr samhengi
við það sem gerðist á almennum
vinnumarkaði og fólk af þeim sökum
farið að flýja úr þjónustu hins opin-
bera. „Eftir dóm okkar urðu í fyrstu
ekki eftirmálar en um haustið hófust
síðan hörð átök á vinnumarkaðinum
og þá lagði verkalýðshreyfingin dóm
Kjaradóms að nokkru til grundvallar
kröfugerð sinni," segir Jóhannes.
í máli Jóhannesar kemur fram að
samkvæmt þágildandi lögum um
Kjaradóm hafi honum borið að taka
mið af afkomuhorfum þjóðarbúsins
og efnahagsástandi. Því hafi dómur-
inn hafnað kröfu ríkisstarfsmanna
um sömu launahækkun og verkalýðs-
hreyfingin fékk í dómi sínum fyrri
hluta ársins 1964. „Með þessu tókst
okkur að stöðva hina miklu víxl-
hækkanahættu sem komin var í
kaupgjaldmálin og síðar um sumarið
tókst síðan á grundvelli þess að ná
víðtækri samstöðu um launamál
þjóðfélagsins," segir Jóhannes.
Kristján Thorlacius var formaður
BSRB árið 1963. Hann segir að þessi
fyrsti dómur Kjaradóms hafi að hluta
til dómur og að hluta til samningur
fyrir ríkisstarfsmenn en laun þeirra
áður en Kjaradómi var komið á fót,
voru ákvörðuð með launalögum.
„Þegar ég varð formaður BSRB árið
1960 lá ljóst fyrir að mikill uppsafn-
aður vandi var til staðar í launkjörum
ríkisstarfsmanna þar sem þeir höfðu
þá dregist svo mikið aftur úr öðrum
sambærilegum starfshópum í kjör-
um,“ segir Kristján. „Með dómnum
1963 var þetta misræmi leiðrétt og
síðar á árinu kom í ljós að aðildarfé-
lög ASÍ gátu ekki sætt sig við þá
leiðréttingu. Menn sáu ofsjónum þá
hækkun sem okkur tókst að ná. Með
verkföllum og verkfallsboðunum
knúði verkalýðshreyfingin í gegn
15% launahækkanir undir lok ársins.
Við vildum einnig fá þá hækkun til
okkar í ársbyijun 1964 en þá hafn-
aði Kjaradómur þeirri beiðni. Það
hefur verið mín reynsla af Kjaradómi
að hann hafí átt auðveldar með að
ákvarða launahækkanir til toppanna
í ríkiskerfínu heldur en til hins al-
menna launamanns. Og yfírleitt hafa
dómar Kjaradóms í gegnum tíðina
valdið óánægju hjá BSRB-fólki.“
Dæmt um aukagreiðslur frá
1978
Þar til nú hefur engin dómur
Kjaradóms vakið jafnmiklar deilur
og sá fyrsti á árinu 1963. Frá þeim
tíma hefur sá hópur embættismanna
sem Kjaradómur nær til stöðugt far-
ið stækkandi. Þingmenn komu í hóp-
inn 1980 og prestar komu í hópinn
í fyrra. Það er athyglisvert að skoða
að allt frá árinu 1978 hefur Kjara-
dómur talið svo að hann sé að ákveða
heildarlaun hvers starfa og að ekki
kæmu til fastar aukagreiðslur fyrir
venjubundin störf þó utan dagvinnu-
tíma væri. Þetta var sérstaklega
undirstrikað í fyrstu ákvörðun Kjara-
dóms um laun ráðuneytisstjóra árið
1978. Þá höfðu laun ráðuneytisstjóra
verið með þeim hætti að auk mánað-
arlauna samkvæmt þáverandi 122.
launaflokki var þeim greidd þóknun
fyrir yfirvinnu sem samsvaraði 35
stundum á mánuði auk orlofsfjár á
yfírvinnukaup og persónuuppbótar á
laun. Kjaradómur taldi heppilegt að
hverfa frá þessum aukagreiðslum og
sameina þær mánaðarlaunum. Var
svo dæmt og jafnframt að niður félli
greiðsla fyrir ómælda yfirvinnu.
í dómi sínum í ársbyijun 1985 ít-
rekaði Kjaradómur þessa stefnu en
í dómnum þá segir m.a. að launum
flestra þeirra sem dómurinn nái til
sé þannig farið að greidd er þóknun
fyrir ómælda yfirvinnu og sumum
föst yfirvinna að auki. Síðan segir:
„Með hliðsjón af þessu og eðli þeirra
starfa sem hér um ræðirtekur Kjara-
dómur fram að laun fyrir þessi störf
eru nú ákveðin þannig að um frek-
ari greiðslur fyrir þau verði ekki að
ræða nema við sérstakar, óvenjuleg-
ar aðstæður."