Morgunblaðið - 14.07.1992, Blaðsíða 14

14
. ,
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚLÍ 1992
Náttúruvernd
er aðeins ein
Af „eyðimerkurdýrkun“ og „gróðurást
eftir Friðrik Dag Arnarson og
Sigurborgu Rögnvaldsdóttur
Tilefni þessarar greinar eru skrif
Harðar Sigur'bjarnarsonar í Morg-
unblaðið föstudaginn 20. mars 1992.
Þar fjallar hann um náttúruvernd
út frá forsendunum „svört náttúru-
vernd eða græn gróðurstefna". Það
kemur margt athyglisvert fram í
greininni en þar gætir einnig mis-
skilnings sem við teljum nauðsynlegt
að gera athugasemdir við.
Maðurinn í náttúrunni
Umræða um náttúruvemd hefur
verið talsverð á síðustu árum en ein-
kenni hennar hafa verið að hugtakið
náttúruvernd er oftast óskilgreint.
Til náttúruvemdar hefur gjarnan
verið flokkað flest það sem tengist
landi og gróðri. Þá hefur ekki verið
skýrt hvar í náttúrunni margir grein-
arhöfundar flokka manninn. Loks
hafa markmið með náttúmvernd
verið breytileg á milli manna, eins
og Hörður bendir á. Það er því ekki
úr vegi að líta svolítið á á helstu
hugmyndir sem uppi hafa verið um
stöðu mannsins í náttúmnni. Um er
að ræða þijár meginhugmyndir sem
allar eiga sér formælendur í dag.
Ein hugmyndin setur manninn
yfir náttúmna, hann er henni æðri
og hún er hans til hagnýtingar.
Náttúra er eitthvað til þess að sigra
og bijóta undir sig. Orkumálastjóri
taldi t.d. í háskólafyrirlestri í vetur
að uppistöðulón vegna raforkufram-
leiðslu væm dæmi um náttúmvernd;
þau væru falleg og víða í Evrópu
fjölsótt og vinsæl útivistarsvæði.
Önnur skoðun er sú að vegna
sérstöðu sinnar og hæfileika eigi
maðurinn ekki beint heima í náttúr-
unni, heldur séu hann og náttúran
tvö samhliða ferli sem standa og
falla hvort með öðm. Maðurinn á
aðeins möguleika á því að hámarka
afköst náttúmnnar sér og mannkyni
öllu til hagsbóta, ef hann gætir þess
að misbjóða henni ekki með ofnýt-
ingu. Maðurinn getur því „bætt“
náttúruna t.d. með kynbættum af-
brigðum nytjajurta og þar með bæt-
ir hann einnig eigin hag. Hörður
hefur skipað sér í hóp þeirra sem
álíta að náttúruvernd felist í plöntun
og sáningu jurta. Er það vel svo
lengi sem hann og aðrir í þeim hópi
átta sig á að slíkt er ekki eina nátt-
úruverndin sem til er.
Þriðja sjónarmiðið gengur út frá
að maðurinn sé hluti af náttúrunni
og engu rétthærri en önnur fyrir-
brigði hennar. Réttur hans til þess
að hagnýta sér náttúruna er hin
sami og annarra stofna lífríkisins
Þetta er sú stefna sem helst hefur
gert manninum fært að lifa í sátt
við umhverfi sitt og nýtur hún vax-
andi fylgis í hinum iðnvædda heimi.
Enn skortir þó mjög á að fjármagn
sé tiltækt til þess að hjálpa mönnum
að snúa framkvæmdum sínum inn á
þessa braut, sem m.a. hefur verið
nefnd sjálfbær þróun. Þeir sem að-
hyllast þetta sjónarmið vilja að ferli
náttúrunnar fái, a.m.k. á völdum
svæðum, að hafa sinn framgang.
Þeim markmiðum þjóna þjóðgarðar
og friðlýst svæði. í þessum anda var
t.d. friðun Dana á sandöldum á vest-
urströnd Jótlands, þegar þar var
nánast búið að rækta allt gamla
sandhólalandið.
Þessi þijú ofangreindu sjónarmið
„Náttúruvernd verður
að hefja yfir stundar-
hagsmuni, þó svo að
það geti valdið okkur
tímabundnum erfiðleik-
um, vegna þess að nátt-
úruvernd er ekki bund-
in við ákveðinn tíma þó
svo að tími hennar sé
núna, vegna þess að „á
morgun“ getur verið of
seint.“
hafa talsvert að segja um hvernig
menn skilgreina náttúruvernd og
hvaða aðferðum þeir telja best að
beita til að vinna henni brautar-
gengi. Fæstir eru þó fyllilega með-
vitaðir um á hverju þeir byggja þess-
ar skoðanir sínar og afstaða okkar
getur verið breytileg eftir því hvert
viðfangsefnið er og hvernig það
tengist hagsmunum okkar, t.d þeim
er varða búsetu og atvinnu. Aðrir
þættir; eins og menntun, trúarbrögð,
venjur og lífsviðhorf, geta líka mótað
afstöðu okkar til náttúruverndar.
En hvaða stefnu sem við aðhyllumst
hlýtur markmið náttúruverndar allt-
af að vera að vernda náttúruna.
Þannig getum við áfram notið feg-
urðar og fjölbreytileika náttúrulegs
umhverfis og ennfremur tryggt það
verði ekki bara hnoss sem okkur
hlotnast, heldur líka börnum okkar.
Með náttúruvernd erum við að stuðla
að því að varðveita tegundir og vist-
kerfi og þannig skapast grundvöllur
til þess að stunda rannsóknir á ferl-
um náttúrunnar og fyrirbærum og
þannig öðlumst við aukna þekkingu
á lögmálum hennar.
Markviss náttúruvernd byggir
alltaf á að við áttum okkur á grund-
vallarforsendum hennar og högum
gerðum okkar út frá þeim.
Er ræktun alltaf það sama og
náttúruvernd?
Rétt er að staldra aðeins við hug-
myndina um að ræktun sé það sama
og náttúruvernd. Þetta er útbreidd
skoðun og hefur verið ýtt undir hana
af ýmsum öflum í samfélaginu. Því
miður eigum við dæmi um að nátt-
úruvernd hefur verið fyrir borð borin
við ræktunarstörf og afleiðingar
þess geta ekki kallast neitt annað
en umhverfisslys. Sem dæmi um
slíkt má taka framkvæmdir skóg-
ræktarinnar í Mosfelli í Grímsnesi.
Þar var ráðist í framræslu mýrar til
að búa í haginn fyrir tijáplöntur.
Með þeirri aðgerð var síðustu stóru
hallamýrinni á Suðurlandi fórnað.
Nú heyrir það landform sögunni til
og þar með er hið fjölbreytilega líf-
ríki sem þreifst í slíkum mýrum einn-
ig horfið.
Annað dæmi er tröllatrú margra
gróðuraðdáenda á hlutverki alaska-
lúpínu í því að breyta gróðurlausu
landi í gróið. Lúpínan er öflug jurt
sem setur mikinn svip á það land
sem hún vex í. Sú goðsögn fylgir
þessari trú að þegar lúpínan er búin
að nýta niturbindandi eiginleika sína
Er það íslensk náttúruvernd að gróðursetja barrtré í beinum röðum? (Myndin er tekin í Þjórsárdal.)
Hveijum er skyldast að hygla?
eftir Rannveigu
Tryggvadóttur
I hvemig þjóðfélagi búum við eig-
iniega? Kjaradómur komst nýverið
að þeirri niðurstöðu að bæta þyrfti
stríðsöldum eftirlaunamönnum úr
efstu lögum embættismannakerfísins
mun hærri eftiriaun en gengur og
gerist með litlum 230 milljónum, auk
þess sem starfandi fólk úr sömu lög-
um fær metið sem föst laun fé sem
viðkomandi og fyrirrennarar þeirra
hafa í skjóli valds rakað til sín í
tímans rás. Samt eru í þessum hópi,
lifs og liðnir, menn sem með röngum
ákvörðunum — og án persónulegrar
ábyrgðar — hafa nær komið þjóðinni
á kaldan klaka fjárhagslega. Er það
ekki þannig sem þjóðir kollsigla sig?
í Morgunblaðinu í dag, 9. júlí, má
á bls. 16 lesa frétt um að fjölbura-
mæður hafí gengið á fund heilbrigð-
is- og tryggingaráðherra með ósk
um að lögbundið 6 mánaða fæðingar-
orlof verði greitt með hverju barni,
sé um fjölburafæðingu að ræða, þ.e.
12 mánuðir með tvíburum og 18 með
þríburum. Þá var óskað eftir dagpen-
ingagreiðslum í 3-4 mánuði auka-
Iega fyrir hvert barn. Þær sem nenna
að eignast börnin eiga þetta fé, og
þótt meira væri, inni hjá handhöfum
almannafjár vegna þess hve miklu
meira fé hefur í áraraðir verið veitt
til pilta en stúlkna og á ég þar við
boltaíþróttadekrið, sem er komið út
í hreinar öfgar. Það myndi gagnas
heimilum og þjóðfélaginu í heild ef
mæðurnar fengju fæðingarorlof í
heilt ár. Því mega bömin ekki fá að
njóta mæðra sinna á tímum atvinnu-
leysis? Kæmi það sér ekki vel fyrir
alla? Æðibunuganginum hérlendis
mætti gjaman fara að linna.
Sjálfstæðiflokkurinn var góðan
sigur í borgarstjórnarkosningum í
Reykjavík fyrir rúmu ári og það sem
að mínu mati vó þyngst í þeim sigri
var loforðið um að barnafólki skyldi
hyglað fjárhagslega. Þessu treysti
ég og varð bæði reið og vonsvikin
þegar svo virtist sem þetta loforð
hefði verið svíkið. Heimilin fengu
ekkert en 280 milljónum var veitt
til. byggingar dagheimila. Á fulltrúa-
ráðsfundi sl. haust spurði ég nýja
borgarstjórann, Markús Öm Antons-
son, hveiju þetta sætti og svarað
hann því til að greiðslur til barna-
fólksins kæmu til framkvæmda að
ári.
„Þeir eru margir þjóð-
félagshóparnir sem eru
saklausir af tómahljóð-
inu í ríkiskassanum en
enginn þeirra fremur
en börnin.“
En hvers vegna að ári? Ég hringdi
í þann ágæta mann, Magnús L.
Sveinsson, forseta borgarstjórnar, til
að þakka honum fyrir það hve
drengilega hann brást við er hann
afþakkaði meira en 1,7% launahækk-
un til borgarfulltrúa. Hann hefur nú
tjáð mér að ástæða þess að málið
var látið bíða hafi að sínu mati verið
sú að 40% styrksins hefði farið í
skatt en unnið væri að því að reyna
að fá hann felldan niður.
Kona sem vinnur fullt starf utan
heimilis hefur ekki þrek til að eign-
ast nema eitt til tvö böm, og þjóð-
inni fækkar. Fái hún hins vegar að
vera heima hjá ungum börnum sínum
ræður hún frekar við að eignast fleiri
Rannveig Tryggvadóttir
börn og við uppskerum heilbrigðara
þjóðfélag. Aflið e'r jú hjá ungum —
eða hvað?
Höfundur er húsmóðir í
Rcykjavík.
til að bæta jarðveginn, muni hún
víkja fyrir öðrum gróðri. Gott ef
rétt væri. Því miður eru takmarkað-
ar rannsóknir til um áhrif lúpínunn-
ar á íslenskt gróðursamfélag, en þó
eru þegar fyrir hendi sterkar vís-
bendingar um að hún sé ekki sú
allsherjarlausn sem menn hafa von-
að. Víðs vegar hefur hún ekki vikið
fyrir öðrum gróðri eins og hald
manna var, heldur breiðst út yfir
íslenskan holta- og valllendisgróður
og kæft hann. Þrátt fyrir slíkar vís-
bendingar eru uppi stórhuga áætlan-
ir um sáningu lúpínu t.d. á Hólas-
andi og í Húsavíkurfjalli, án þess
að menn geti sagt um hvaða afleið-
ingar slíkt hefur fyrir íslenska nátt-
úru. Góður ásetningur má ekki verða
til þess að blinda menn svo þeir
gleymi að skoða hlutina í víðara
samhengi. Við eigum nokkur dæmi
um einlægan ásetning sem menn eru
nú almennt sammála um að hafi
leitt á villigötur. Til dæmis má taka
sáningu lúpínu í þjóðgarðinum í
Skaftafelli. Þar geysist hún nú yfír
annan gróður, þar á meðal eyrarrós,
sem löngum hefur þótt augnayndi á
eyrunum við Bæjastaðarskóg. Einn-
ig er hægt að nefna gróðursetningu
furutijáa í Dimmuborgum, sem farið
er að fella nú, þrátt fyrir að þeim
væri plantað í góðri trú og ást á
landinu. Slík dæmi eigum við að
nota sem víti til þess að varast, ekki
að endurtaka þau þó með öðrum
hætti sé.
íslensk náttúruvernd hlýtur að
vera að vernda íslenska
náttúru
Það hlýtur að vera staðreynd að
íslensk náttúruvernd getur ekki fal-
ist í öðru en ;ið vernda íslenska nátt-
úru og íslensk náttúra er ekk/lúpínu-
breiður, sem kæfa íslenskan gróður
í náttúrulegu umhverfi sínu. Bar-
áttumenn fyrir íslenskum gróðri
ættu því að beita sér fyrir því að
farið verði með fyllstu gát í út-
breiðslu hennar í stað þess að fara
offari. Trúin á hana má heldur ekki
verða til að ekki sé unnið að rann-
sóknum á öðrum níturbindandi jurt-
um sem eru þegar hluti af íslenskri
flóru.
íslensk náttúruvernd felst heldur
ekki í gróðursetningu erlendra tijáa.
Tré, af hveiju tæi sem er, geta ver-
ið til fegurðarauka eða nytja og þau
eru líka heppileg til þess að binda
jarðveg og koma þannig í veg fyrir
eyðingu hans. Það er þó ekki íslensk
náttúruvernd að gróðursetja barrtré
í beinum röðum. Slíkt er eitthvað
annað en þarf að sjálfsögðu ekki að
vera í andstöðu við náttúruvernd,
þó svo geti verið. Barrtré breyta
landi. Þau krefjast annars konar
sýrustigs í jarðvegi en t.d. birki og
það kallar því á annarskonar skógar-
botn. Blágresi, beijalyng og ýmsar
grastegundir sem eru fylgifiskar
birkiskóga fást ekki þrifist við þær
aðstæður. í barrskógum saman-
stendur skógarbotninn helst af
mosa, og ýmsum tegundum sveppa.
Þessar breytingar á landinu eru var-
anlegar. Gróðursetning barrtijáa í
landi Húsavíkurbæjar er því ekki
sjálfkrafa náttúruvernd.
Húsgullsmenn sögðu í viðtali við
blaðið Dag að þeir ætluðu að gera
landið eins og það var er Garðar
Svavarsson kom hingað. Hætt er við
að Garðar þekkti lítið til þess land-
svæðis ef hann kæmi að því klæddu
barrskógi. Slíkt gerir lítið til í sjálfu
sér en menn verða að gæta þess að
þegar mál eru sett í samhengi sé
það gert á raunsannan hátt. Nú
kann einhver að vísa til þeirra hug-
mynda sem uppi eru um að landið
hafí verið gróið milli fjalls og fjöru
við landnám og að fundist hafí skóg-
arleifar sem sýna að einhveiju sinni
hafi verið hér fjölbreyttara gróðurfar
en nú. Það þarf ekki að draga í efa
að sitthvað hefur breyst síðan í ár-
daga, t.d. loftslag, veðurfar svo og
vegna tilkomu mannsins og sannar-
lega er skuld okkar við landið stór.
Tæplega getum við þó algjörlega
réttlætt aðgerðir okkur núna með
tilvísun í eitthvert ástand sem einu
sinni var, við allt önnur skilyrði. Við
landnám var t.d. hefndarskylda og
þá var líka óheft veiði á dýrum, t.d.
fálkum og örnum. Varla líðst okkur
að réttlæta athafnir okkar nú með
tilvísun í þær fornu hefðir.
í andstæðunum búa töfrarnir
Hörður talar í grein sinni um að