Morgunblaðið - 14.07.1992, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚLÍ 1992
21
Flóttafólk frá Júgóslavíu leitar skjóls í Ungverjalandi:
„Hermennimir komu með
skriðdreka, nú er eng-
inn eftir í þorpinu okkar“
Belgrad. Frá Karli Aspelund.
GRÁR steyptur veggurinn birtist skyndilega á hægri hönd eftir
bugðu á veginum. Við erum komin að flóttamannabúðunum í
Nagyatad í Ungverjalandi, 20 km norður af landamærum Króa-
tíu. Ofan við vegginn, gegnum þrjár raðir af gaddavír, glittir í
efri hæðir bygginga. Skálar þessir, sem eitt sinn hýstu sovéska
herinn, eru nú heimili tæplega 3.000 flóttamanna frá landinu sem
einu sinni var Júgóslavía. Við rammgert hliðið er öryggisgæsla
ströng og kringum búðirnar er ungverski herinn á verði, án þess
þó að vera áberandi. Sú tilfinning að vera að ganga inn í fang-
elsi, verður að einhverri enn einkennilegri tilfinningu þegar gegn-
um hliðið er komið, því við blasir sýn sem í fyrstu gæti fengið
mann til að halda að hér væru e.t.v. ódýrar orlofsbúðir, eða hátíð-
isdagur í júgóslavnesku verkamannahverfi. Þvottur hangir til
þerris út um glugga, börn eru á hlaupum úti um allt, fótboltaleik-
ur er í fullu fjöri, snyrtilega klætt fólk gengur hægt um, tvö og
tvö. Á grasblettunum umhverfis skálana situr fólk stakt eða í
hópum og virðist hafa það notalegt í sólinni. Svo rennur upp ljós.
Tómleikasvipurinn á fólkinu sem situr og horfir út í loftið yfir-
gnæfir sólarblíðuna og þeir sem ganga um, ganga í hring eða
fram og aftur. Þetta er fólk sem hefur ekkert að fara.
Talið er að rúmlega tvær milljónir manna hafi neyðst til að flýja
heimkynni sín vegna átakanna í fyrrum lýðveldum Júgóslavíu.
Þessi mynd var tekin í flóttamannabúðum í Slóveníu.
„Hér eru rúmlega 2.700 manns,
Serbar, Króatar, múslimar, fólk af
öllum þjóðernum svæðanna þar sem
barist er. Þetta er allt fólk sem er
að flýja stríð. Við tökum við öllum
og hér búa allir í sátt og sam-
lyndi,“ segir yfirmaður búðanna.
„Búðirnar hafa verið starfræktar í
11 mánuði og eru kostaðar af ung-
versku ríkisstjóminni. Rekstur
þeirra kostar 2.500.000 krónur á
viku og eykst kostnaðurinn stöðugt
með auknum fjölda flóttamanna. í
ágúst í fyrra voru 800 manns hér
og fólk hefur komið og farið, en
fjöldinn hefur vaxið jafnt og þétt
að því marki sem nú er náð. Hús-
pláss leyfir ekki meira en við erum
búnir að reisa tjöld á grasvöllunum
hér til að sinna þeim sem gætu
komið á næstunni. Við getum
hvorki né viljum vísa neinum frá.
í upphafi voru hér fyrst og fremst
Króatar, en nú er fólkið alls staðar
að en aðallega frá Bosníu. Fólkið
kemur með lestum, á vöruflutn-
ingabílum, einkabflum og allan
mögulegan hátt. Sumir flóttamann-
anna hafa ekki borðað í 10 daga.
Oft eru gamalmenni í hópnum nán-
ast aðframkomin. Að meðaltali er
fólk hér í tæpan mánuð en sumir
hafa verið hér alveg frá upphafi
átaka. Síðan í ágúst hafa sennilega
um 30.000 manns gist hér.“
Við göngum framhjá nýju tjald-
búðunum, út í einn gistiskálann. Á
gráum flísalögðum ganginum er
korktafla með tilkynningum og bók
með húsreglunum á ýmsum tungu-
málum hangir á veggnum. Hér er
áberandi hávaði af börnum á hlaup-
um, mæðrum þeirra og fólki að
kallast á. Fólk situr upp eftir stig-
anum og inn eftir göngum, tvö,
þijú og íjögur saman. Munurinn á
andlitum barnanna og þeim full-
orðnu er með ólíkindum. Börnin
virðast einkennileg fyrir það eitt
að vera eðlileg og jafnvel brosandi.
Þreytulegt augnaráð hinna full-
orðnu og dapurlegt bros þeirra sem
talað er við virðast miklu meira
viðeigandi á þessum stað.
„Getum aldrei snúið aftur
heim“
„Við höfum misst allt sem við
áttum,“ segja kennarahjón frá Ilok.
Þau eru á fimmtugsaldri, hann í
íþróttabuxum'og hlírabol í hitamoll-
unni, hún í svörtum kjól með gull-
kross um hálsinn. Herbergið þeirra
er skreytt vatnslitamyndum og
klippimyndum eftir yngri dóttur
þeirra. Villiblóm af völlunum um-
hverfís búðirnar standa í
sultukrukkum og Maríumynd brosir
niður á rúmnin fjögur 115 fermetra
herberginu. „Við áttum heimili og
garð og vorum bæði í fullri vinnu.
Nú höfum við ekkert og annað fólk
býr í húsinu okkar og ræktar garð-
inn okkar heima. Við getum aldrei
snúið aftur heim. Ef við snúum
heim verðum við drepin."
Fyrir utan er lítill hópur gamalla
kvenna á grasbletti. Sú elsta reykir
sígarettu og otar henni út í loftið
til áherslu. „Við vorum búnar að
hírast í kjöllurum í 4 mánuði og
lifa á því sem þar fannst. Svo fundu
hermennimir okkur og ráku okkur
burt. Það er enginn eftir.“
Sama frásögnin hljómar aftur og
aftur. Nafnið á þorpinu breytist,
þjóðemin eru óljós en allt það sama:
„Hermennirnir komu með skrið-
dreka. Með byssumar á lofti skip-
uðu þeir okkur um borð í bflana.
Við höfðum eina klukkustund til
umráða og nú er enginn eftir í þorp-
inu okkar.“
Sögur em sagðar af einum og
einum sem varð eftir. Oft af þijósk-
unni einni saman, stundum af elli
og einstaka gat hreinlega ekki far-
ið sökum lasleika. Af þessu fólki
hefur ekkert spurst. Sumir segja
okkur sögur af aftökum, en enginn
þekkir neinn sem hefur verið drep-
inn. Ekki er heldur hægt að vísa
okkur á einhvem sem getur stað-
fest þessar sögur.
Sumir em fullir bræði: „Við ætl-
um aftur heim eftir viku og drepa
þessa andskota," segir einn í hópi
ungra Króata sem nýkominn er í
búðirnar. „Hvernig? Þetta er ekkert
mál. Við emm komnir með sam-
bönd í Zagreb. Þeir láta okkur hafa
vopn.“ Spurning um aðgerðir Sam-
einuðu þjóðanna og EB vekur
hæðnishlátur og einn þeirra hræk-
ir. „Þeir geta etið sínar yfirlýsingar
og samþykktir, Ameríka og Evrópa
hafa ekkert gert. Ekki nokkum
hlut. Það er okkar að sjá um okkur
og við ætlum til baka í næstu viku.“
Heiftin í röddunum er köld og
hættuleg. Tilfínningarnar em allar
rétt undir yfírborðinu og í þann
mund að ryðja sér leið út. Ofbeldið
er skammt undan.
„Þurfum byssur, ekki
viðskiptabann"
„Bosniumenn þurfa byssur, ekki
viðskiptabann," segir stæðilegur
maður með klemmuspjald. „Og inn-
rás á aldrei eftir að takast hjá
Ameríkönunum. Þetta heldur bara
áfram. Kanarnir kasta í okkur
kæfu og brauði og Serbamir kasta
í okkur sprengjum. Við þurfum
vopn ef ástandið á einhvem tíma
eftir að breytast. Við verðum að fá
byssur.“ Það virðist fleiri en ein
hlið á þessum stríðsglaða manni,
því hann er ábyrgur fyrir flutningi
500 manna frá Bosníu í búðimar.
„Ég flutti fólkið allt í vömbflum og
kostaði það úr eigin vasa,“ segir
hann. „Það var ekkert vandamál
að flytja fólkið þá, en nú em 1.000
manns eftir í þorpunum og leiðin
lokuð. Ég geri það sem ég get. í
gær kom ég með súkkulaði og gos
handa krokkunum. Hins vegar
vantar fatnað."
Þrír Serbar sitja við stiginn að
hliðinu. Þeir hafa allir flúið fyrir 6
vikum og hafa verið 2 vikur í búð-
unum. „Konan mín er í Ástralíu.
Ég ætla þangað," segir einn. Hinir
tveir yppta öxlum og þegja. „Það
em pólitíkusarnir sem halda illind-
unum gangandi milli þjóðanna,"
segja þeir aðspurðir um hvemig líf-
ið í búðunum hefur verið. „Hér búa
allir saman og hjálpast að, eins og
áður í þorpunum heirna."
Nú er greinilega hafín matar-
skömmtun, því framhjá ganga
stúlkur með fangið fullt af brauði
og ungur maður með þykkar sneið-
ar af kæfu. Á hæla honum gengur
stúlka með bakka hlaðinn plastmál-
um með vatni. Kvöldmatur í Nagy-
atad.
Við stöndum fyrir utan hliðið í
Nagyatad og ætlum burt. Vega-
bréfin, sem vom tekin af okkur á
leiðinni inn, era aftur tryggilega í
jakkavöxunum og segulband og
stflabók eju komin ofan í tösku.
Þá heyrist í bíl og gljáandi þýskur
glæsivagn rennir framhjá okkur.
Inni í honum er hópur ungra manna
og í farþegasætinu er maður sem
vinkar okkur. Það er sá stæðilegi
með klemmuspjaldið, allur eitt bros.
Eflaust á leiðinni að ná í meira
súkkulaði og gos.
EINAR J.SKÚLASON HF
Grensásvegi 10,108 Reykjavík, Sími 63 3000
téliMjAUafeNGti!OFA/SlA