Morgunblaðið - 05.09.1992, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 1992
Nokkur orð um orðabók
eftirLeó E. Löve
Fyrir átta árum réðist Isafold í
það stórvirki að láta gera full-
komna og vandaða dansk-íslenska
orðabók.
í verkið var ráðist af nokkurri
bjartsýni, því vitað var að það yrði
mjög dýrt og langur tími myndi
líða áður en útlagt fé fengist til
baka með sölu bókarinnar. Ef til
vill var upphafið einkennandi fyrir
íslenska elju og bjartsýni, eins og
reyndar annar útgefandi hafði sýnt
af sér nokkru áður með útgáfu
ensk-íslenskrar orðabókar.
Því er skemmst frá að segja,
að verkinu miðaði eins og búast
mátti við og þrátt fyrir að ýtrasta
sparnaðar og hagsýni væri gætt,
var útlagður kostnaður í upphafi
þessa árs kominn í um 45 milljón-
ir króna. Ýmsir aðilar höfðu styrkt
framtakið af rausnarskap, þannig
að ísafold hafði sjálf lagt fram
rúmar 30 milljónir króna.
Við verkið hefur fjöldi manns
unnið og er í bókinni getið um 81
starfsmann og er þó ekki allra
getið sem nærri verkinu komu.
Lokaspretturinn varð dýr, eins
og ljóst má vera: Sérfræðivinna,
samanburður og prófarkalestur
kostar sitt og á þessu ári hefur
launakostnaður verið tæplega 9
milljónir króna. Þannig var útlagð-
ur kostnaður ísafoldar kominn í
tæpar 40 milljónir króna auk
styrkjanna sem áður er getið og
heildarkostnaðurinn 50-60 millj-
ónir króna.
Eins og fyrr var greint hefur
ýtrasta spamaðar verið gætt í hví-
vetna — án þess að það kæmi nið-
ur á gæðum bókarinnar — og því
var eðlilegt að sama sjónarmið
yrði látið ráða við lokahnykkinn,
sjálfa prentun bókarinnar.
Prentunin
Útgefandinn, ísafold, rekur eig-
in prentsmiðju og hefur prentað
flestar bækur sínar hingað til og
hugðist einnig prenta þessa bók.
Til þess að vera trúir þeirri
stefnu að spara hvar sem þess
væri kostur brutu forráðamenn
ísafoldar odd af oflæti sínu og leit-
uðu tilboða frá öðrum aðilum í
prentiðnaði, bæði hérlendis og er-
lendis ef vera kynni að hægt væri
að prenta bókina ódýrar en í eigin
prentsmiðju. Þetta var gert þótt
sjálfur prentkostnaðurinn væri að-
eins um 5% af heildarkostnaði við
bók eins og þessa.
Nokkur tilboð bárust og var
langhagstæðasta boðið frá belg-
ísku prentsmiðjunni OPDA. Var
tilboðið reyndar svo lágt að tilboð
frá íslenskum fyrirtækjum i bók-
bandið eitt saman voru hærri en í
allt verkið: pappír, prentun og bók-
band frá belgísku prentsmiðjunni.
Stór íslensk prentsmiðja bauð í
allt verkið og var upphafsboð henn-
ar helmingi hærra en tilboð Belg-
anna.
Það var þvi augljóst mál, að til-
boðinu frá Belgunum yrði tekið og
með því móti náðist það takmark
að halda verði bókarinnar út úr
búð innan við 10 þús. krónur á
éintakið.
Þess er skylt að geta, að eins
og oft gerist urðu breytingar á
verkinu frá því sem upphaflega var
áætlað. Breytingarnar fólust í
meiri vinnu fyrir prentaðilann með
þeim afleiðingum að verkið varð
dýrara en ætlað hafði verið.
Auk gæða bókarinnar skiptir
verð hennar almenning mestu. Ef
miðað er við hina stóru ensk-
íslensku orðabók má sjá að hún
kostar nú tvöfalt meira en hin
nýja bók ísafoldar, er enda stærri
og yfírgripsmeiri.
Sárir keppinautar
Með stolti kynnti ísafold hina
glæsilegu bók á fréttamannafund-
um 28. ágúst sl.
Eins og eðlilegt var ráku frétta-
menn augun í að fyrirtæki í prent-
iðnaði skyldi láta prenta fyrir sig
í öðru landi og þótt ísafoldarmönn-
um fyndist prentunin óverulegur
þáttur hins mikla menningarfram-
taks, hefur umræða spunnist af
þeirri staðreynd að prentkostnaður
í Belgíu geti verið svo miklu lægri
en hér á landi.
Það hefur gengið svo langt, að
forráðamenn stórrar prentsmiðju
hafa geyst fram á sviðið með full-
yrðingar — jafnvel notað strákslegt
orðbragð og vænt ísafoldarmenn
um ósannsögli.
Til þess að leggja áherslu. á orð
sín hafa þeir meira að segja geng-
ið svo langt að fara fram á að
þeim séu sýnd aðflutningsskjöl
vegna prentunarinnar. Þá hafa
þeir hnýtt í framkvæmdastjóra
sölusviðs belgísku prentsmiðjunnar
sem komið hafði til landsins til
þess að veija hendur sínar vegna
ómaklegrar gagnrýni þeirra.
Með þessu upphlaupi sínu hafa
forráðamenn stóru prentsmiðjunn-
ar vakið á því athygli svo um
munar að stór verkefni eins og
hina nýju dansk-íslensku orðabók
geti verið heppilegra að prenta
erlendis en hér á landi. Þeir hafa
vakið íslendinga til umhugsunar
um að iðnaður Evrópu bíður eftir
því að fá ótakmarkaðan aðgang
að mörkuðum okkar — væntanlega
með þeim afleiðingum að fyrirtæki
hér á landi verði að láta sér smá-
verkin nægja.
Spilin á borðið — trúnaður
Eins og þegar hefur komið fram
hafa talsmenn stórrar prentsmiðju
vakið athygli á málinu í fjölmiðlum.
Það er ekki allt.
Strax fyrsta virkan dag eftir að
fjölmiðlar höfðu birt fréttir sínar
um málið kom framkvæmdastjóri
Félags íslenska prentiðnaðarins
Leó E. Löve
„Sennilega er tímasetn-
ing þessarar prentum-
ræðu góð fyrir þjóðfé-
lagið í heild. Um þessar
mundir er mikið rætt
um tengingu okkar við
Evrópumarkaði, tolla-
bandalög og önnur mik-
ilvæg efnahagsmál.
Þótt þetta ákveðna mál
hafi ekki valdið ísafold-
armönnum neinni
ánægju, er fátt svo með
öllu illt að ekki boði
nokkuð gott og senni-
lega er þessi þáttur
málsins góði þáttur-
inn.“
Á íslenskur prentiðnað-
ur framtíðarmöguleika?
eftir Guðbrand
Magnússon
Prentun nýrrar dansk-íslenskrar
orðabókar í Belgíu hefur beint sjón-
um manna að þeirri viðsjárverðu
þróun að innflutningur prentverks
er að aukast stórlega. Ekki er ein-
ungis um að ræða prentun þessarar
orðabókar, heldur eru hundruð bóka-
titla prentuð f útlöndum. Atvinnu-
leysi eykst meðal prentiðnað-
armanna í kjölfarið. í sjálfu sér er
orðabók ísafoldar ekki aðalatriði
þessa máls, þó svo að málflutningur
útgefandans hafí orðið til þess að
ráðamönnum í prentiðnaði ofbauð
framgangur hans gagnvart innlend-
um prentiðnaði.
íslenskar prentsmiðjur munu á
næstu árum þurfa að horfast í augu
við meiri samkeppni frá útlöndum
en menn hafa vanist. Frá og með
næstu áramótum verður fullt frelsi
í viðskiptum 12 EB landa. Markaður
með 320 milljónir íbúa ætlar að sam-
einast í baráttunni við Bandaríkin
og Austurlönd fjær. Aðalatriði EB-
samningsins er frelsi vinnuafls, fjár-
magns, vöru og þjónustu milli aðild-
arlandanna. Um það þarf ekki í
sjálfu sér að fjölyrða, nema ágætt
er að minna á að þessi markaður
er stærri en Bandaríkin. Innan Evr-
ópubandaiagsins reikna menn með
því að hagvöxtur aukist í kjölfar
fijálsra viðskipta milli landanna. I
prentiðnaði reikna menn með því að
verð lækki um 6%. Miklar breytingar
eru að verða á uppbyggingu prent-
iðnaðar í Evrópubandalagslöndun-
um, s.s. í Þýskalandi, Frakklandi og
á Ítalíu. Gömul fyrirtæki eru keypt
upp og steypt saman við önnur eða
hreinlega lögð n'iður. Fyrirtæki eru
endurfjármögnuð og tæknilega end-
urnýjuð, þannig að þau verði tilbúin
í bardagann. Þetta á m.a. við um
belgísku prentsmiðjuna sem prentaði
orðabók Isafoldar. Afleiðing þessar-
ar þróunar er harðari samkeppni og
meiri alþjóðlegri starfsémi, sem í
fyrstu atrennu skiptir mestu máli
gagnvart stórum verkefnum. Þrátt
fyrir að ísland standi fyrir utan EB
verðum við að reikna með því að
evrópsku fyrirtækin reyni að krækja
í stærstu verkefnin hér á landi. Is-
land verður jaðarmarkaður þessara
fyrirtækja og það væri hættulegt ef
við ímynduðum okkur að í krafti
smæðar gætu íslenskar prentsmiðjur
haft sinn heimamarkað í friði.
Meðalstór og stór fyrirtæki í ís-
lenskum prentiðnaði verða að mæta
þessari útlendu samkeppni á for-
sendum útlendu fyrirtækjanna, þ.e.
þau þurfa að búa yfir hæfni til að
keppa í verði, gæðum og þjónustu.
Það er ekki seinna vænna fyrir
starfsmenn og stjórnendur í prent-
iðnaði að nota samtakamáttinn til
að skipuleggja átak sem færir prent-
iðnaðinn nær því markmiði. Síðast
en ekki síst verða íslenskar prent-
smiðjur að búa við svipuð rekstrar-
skilyrði og útlendu fyrirtækin.
Stjórnvöld verða að átta sig á því
að á örskömmum tima er hægt að
rústa innlendan iðnað hafí fyrirtæk-
in ekki sambærilegan aðgang og
„Síðast en ekki síst
verða íslenskar prent-
smiðjur að búa við svip-
uð rekstrarskilyrði og
útlendu fyrirtækin.
Stjórnvöld verða að
átta sig á því að á ör-
skömmum tíma er hægt
að rústa innlendan iðn-
að hafi fyrirtækin ekki
sambærilegan aðgang
og evrópsk fyrirtæki að
fjárfestinga- og rekstr-
arlánum, að ekki sé nú
talað um sambærilega
skatta og vexti.“
evrópsk fyrirtæki að fjárfestinga-
og rekstrarlánum, að ekki sé nú
talað um sambærilega skatta og
vexti. Það hlýtur að hafa ráðið miklu
um ákvörðun forstjóra ísafoldar að
láta prenta orðabókina í Belgíu, að
þar fékk hann aðgang að lánsfé.
Þrátt fyrir að íslenskar prent-
smiðjur séu í stöðugri og blóðugri
samkeppni geta þær gert sameigin-
lega hernaðaráætlun til uppbygging-
ar. Vaxandi innflutningur prent-
verks ætti að vera sá sameiginlegi
óvinur sem sameinaði þær. Markmið
prentsmiðjanna ætti að vera að veij-
ast innfluttu prentverki og snúa sér
þess í stað að útflutningi sjálfar. Til
þess þarf margt að breytast:
• Vinna þarf að myndun stærri
fyrirtækjaheilda til að standa í
fararbroddi, annaðhvort með
sameiningu fyrirtækja eða sam-
vinnu þeirra í fyrirtækjanetum.
Það er t.d. alveg ljóst að í krafti
stærðar sinnar stendur prent-
smiðjan Oddi hf. í fararbroddi
íslenskra prentsmiðja hvað varð-
ar nýjungar í tækni og viðskipt-
um. Þar er vaxtarbroddurinn og
þar hafa menn sýnt getu til að
svara erlendri ásókn á hinn eina
rétta hátt — með útflutningi.
Þetta hljóta stjórnendur í prent-
iðnaði að viðurkenna, þó svo að
þeir eigi í samkeppni hér heima
hver við annan.
• Þá þarf að efla stjórnun fyrir-
tækjanna, fleiri atvinnumenn
þarf á því sviði, en minni áherslu
á eigendasjónarmið og iðnhæfni
hvað varðar stjórnendur. Þetta
er mikilvægt en viðkvæmt.
• Fyrirtækin þurfa í mun ríkara
mæli að auka þjónustu sína og
einbeita sér frekar að þörfum
viðskiptamanna sinna. Óðruvísi
ná þau ekki tökúm á markaðn-
um, hvorki hér heima né erlend-
is.
• Prentiðnaðurinn þarf að tileinka
sér nýjustu tækni og tölvustýr-
ingar, án þess þó að einblína á
tæknina sem einhveija allsher-
jarlausn.
• Bæta þarf stjórnskipulag, fjár-
málastjórn og framleiðslustýr-
ingar sérstaklega til að fá meiri
með bréf á skrifstofu ísafoldar þar
sem sagði að verðmunur sá á ís-
lenskri og erlendri prentun' sem
komið hefði fram í fréttum væri
svo alvarlegur, að félagið gæti
ekki setið aðgerðalaust.
Og framkvæmdastjórinn sat
ekki aðgerðalaus.
Hann fékk fund með belgíska
framkvæmdastjóranum Drappier
þegar hann kom til landsins. Hann
ræddi prentkostnað þar og hér, en if
skv. bréfi Drappiers, staðfestu af
umboðsmanni hans á íslandi, Ólafi _
Erni Péturssyni, fór ekki minni tími ™
í það hjá framkvæmdastjóranum
að ræða um fjárhagsstöðu ísafold-
ar og gera fyrirtækið tortryggi-
legt. Þannig tilkynnti fram-
kvæmdastjórinn hinum erlenda
viðsemjanda ísafoldar, að fyrir-
tækið skuldaði félagsgjöld í Félag
íslenska prentiðnaðarins og það
skuldaði líka annars staðar svo að
stóra prentsmiðjan efaðist um
greiðslugetu Isafoldar. -
Það varð ísafoldarmönnum reið-
arsíag að fá um það bréflega stað-
festingu að framkvæmdastjóri Fé-
lags íslenska prentiðnaðarins
skyldi leyfa sér það sem hér var
greint frá. ísafoldarprentsmiðja er ( ,
elsta íslenska prentsmiðjan og
jafnvel á hún rætur lengra aftur í
tímann en aðrar prentsmiðjur í
heiminum, eða allt til ársins 1530
og Félag íslenska prentiðnaðarins _
var stofnað m.a. að frumkvæði W
ísafoldarmanna á sínum tíma.
Sem betur fer var framkvæmda-
stjórinn ekki að segja Drappier
nein ný sannindi, allir vita að tug-
milljóna fjárfesting eins og sett
hefur verið í bókina góðu hlýtur
að taka á, og Belgunum hafði ver-
ið gerð ítarleg grein fyrir þeirri
staðreynd.
Á ísafold hefur verið skorað að
sanna að prentunarkostnaðurinn
sé sá sem hann var.
Það er ísafold Ijúft að gera, en
eftir öll ósköpin hlýtur að vakna
spurning um hveijum sé treystandi
til að sannreyna að rétt sé með
farið. p
Það hefur því verið ákveðið, að
fá framkvæmdastjóra Félags ís-
Guðbrandur Magnússon
yfirsýn yfir arðsemi þeirra verk-
efna sem til vinnslu eru tekin.
• Nýta þarf betur og hagkvæmar
tæki, fjármagn og vinnuafl og
auka vinnsluvirði á hvern starfs-
mann. Betri nýting tækja er
nauðsynleg með frekari vakta-
vinnu. Velgengni prentiðnaðar
og einstakra fyrirtækja verður
ekki mæld í fjölda starfsmanna,
heldur því hvað hver starfsmaður
framleiðir.
Eftir höfðinu dansa limirnir. Ef
stjórnun fyrirtækjanna er ábótavant
náum við ekki þeim árangri sem
æskilegur er, en þarna liggur þó
lykillinn að velgengni.
í íslenskum prentiðnaði eru um
90 fyrirtæki og eru þau langflest
lítil. 1 því liggur veikleiki iðngreinar-
innar og ég hef grun um að arðsemi
þeirra sé ekki upp á marga fiska
og þar af leiðandi er eigin fjármögn-
un afar veikburða. Stjórnskipulag,
stjórnun og stjórnunarverkfæri eru
L
I
I
I
í
»