Morgunblaðið - 05.09.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 1992
Fundur um atvinnustefnu á vegum Félags fijálslyndra jafnaðarmanna
Fyrirgreiðslu sinnt betur en
kerfisbundinni stefnumótun
- segir dr. Gunnar Helgi Kristinsson
í nýrri bók sinni um atvinnustefnu
„VANDAMÁL íslensks atvinnulífs er að við búum við miðstýrt ríkis-
vald, óeðlilegt atkvæðavægi landsbyggðarinnar og fyrirgreiðslu-
flokka." Þetta er mat dr. Gunnars Helga Kristinssonar sem kynnti
væntanlega bók sína Atvinriustefnn á íslandi 1959-1991 á fundi um
atvinnustefnu á vegum Félags fijálslyndra jafnaðarmanna. Gunnar
Helgi telur að sú þróun í frjálsræðisátt sem orðið hafi á undanförnum
árum verði ekki trygg í sessi fyrr en starfshættir íslenska stjórnkerfis-
ins breytast. Pólitískar umbætur verði að fylgja hinum efnahagslegu.
Eftir að Gunnar Helgi hafði kynnt bók sína fjallaði Jón Sigurðsson,
iðnaðar- og viðskiptaráðherra, um atvinnustefnuna. Hann sagði m.a. að
í nýrri atvinnustefnu væri mikilvægust sú grundvallarbreyting á fisk-
veiðistefnunni að gjald komi fyrir aðgang að hinni sameiginlegu auð-
lind. Það væri lykilinn að lausn við mörgurn vandamálum sem glímt
væri við innan sjávarútvegsins.
Á fundinum gerði dr. Gunnar
Helgi Kristinsson grein fyrir efni
bókarinnar Atvinnustefna á íslandi
1959-1991. Hann sagði að þegar
hagvöxtur hefði minnkað líkt og nú
reyndi á það hversu vel menn hafa
búið í haginn í atvinnumálum að
öðru leyti en því að moka fiskinum
upp úr sjónum. Staðan nú kalli á
grundvallarbreytingar á atvinnu-
stefnu hér á landi, ef tryggja ætti
þau lífsskilyrði sem Gunnar Helgi
telur að flestir íslendingar geri kröfu
til.
Bandalög fyrir-
greiðsluþingmanna
Gunnar Helgi telur að hingað til
hafí atvinnustefna á Islandi ein-
kennst af ákaflega miklum ríkisaf-
skiptum og sennilega meiri ríkisaf-
skiptum en í flestum þróuðum lýð-
ræðisþjóðfélögum. Ríkisvaldið hér á
landi hafi haft yfir að ráða öflugri
stjómtækjum í atvinnumálum en
flest nálæg ríki og það hafi ekki hik-
að við að beita þeim. Valdamikið og
miðstýrt ríkisvald hérlendis hafi farið
saman við afar ómarkvissa stefnu-
mótun og stefnuframkvæmd. Ástæð-
ur fyrir því telur hann vera þijár.
í fyrsta lagi fengu íslendingar í
arf frá Dönum all miðstýrt ríkisvald.
{öðru lagi hafi iðnvæðing og þéttbýl-
ismyndun verið hér seint á ferðinni.
Við slíkar aðstæður sé algengt að
ríkisvaldið taki að sér viðamikið hlut-
verk í íjármálakerfinu þar sem verk-
efni framþróunar og iðnþróunar séu
svo stór að fyrirtækin ráði ekki við
þau upp á eigin spýtur, auk þess sem
þau þurfi að leysa af hendi á skömm-
um tíma. í þriðja lagi hafi dreifbýlið
haft póiitíska yfírburðastöðu og
stjórnmálaflokkar verið veikir.
Flokkarnir hafí í reynd fyrst og
fr-emst verið bandalög fyrirgreiðslu-
þingmanna, sem í mörgum efnum
sinntu fyrirgreiðsluhlutverkinu mun
betur en kerfísbundinni stefnumótun.
Afleiðing sterkrar stöðu dreifbýlis
og landsbyggðar hafí verið sú að það
voru einkum höfuðatvinnugreinar
landsbyggðarinnar, sjávarútvegur og
landbúnaður, sem nutu fyrirgreiðslu
ríkisvaldsins og fjármáiakerfísins.
Mikilvægar breytingar með
núverandi ríkisstjórn
í bókinni skoðar Gunnar Helgi
þijár tegundir stjórntækja á sviði
atvinnumála, þau sem tengjast fjár-
málakerfínu, verslun og samkeppni
og uppbyggingu og endumýjun at-
vinnulífsins. Hann kemst að þeirri
niðurstöðu að íslenska fjármálakerfið
hafí alla tíð einkennst af drottnun
pólitískra afla og fyrirtæki hafi stað-
ið frammi fyrir því að aðgangur
þeirra að fjármagni réðist af pólitísku
skömmtunarkerfí. Þá hafí vaxtakerf-
ið verið miðstýrt og ekki hafi verið
gerðar eðlilegar kröfur til arðsemi í
fjárfestingu. Aðgangur greina eins
og sjávarútvegs og landbúnaðar að
fjármagni markaðist ekki af hagnað-
arvon fjármálastofnana heldur póli-
tískum styrkleika þessara greina.
Þetta segir Gunnar Helgi að hafí
leitt til óhagkvæmra fjárfestinga á
kostnað sparifjáreigenda. Þá segir
hann að fijálsræðisþróun í utanríki-
sviðskiptum hafí verið seinna á ferð-
inni hér á landi en í öðrum löndum
Vestur-Evrópu og einnig hafí ríkisaf-
skipti af samkeppnis- og vérslunar-
málum óviða verið meiri í V-Evrópu
en hér.
„Á íslandi höfum við m.ö.o. haft
óvenju umsvifamikið ríkisafskipta-
kerfí, hvort sem skoðað er fjármála-
kerfíð, samkeppni og verslun eða
uppbygging og endumýjun atvinnu-
lífsins. Sem betur fer er þó sagan
ekki öll sögð þar með. Frá því á síð-
asta áratug hefur verið að eiga sér
stað stefnubreyting í atvinnumálum,
sem hefur að vissu leyti komið fram
hjá öllum ríkisstjómum en birtist
hvað skýrast í myndun núverandi
stjómar. Á öllum þeim þremur svið-
um sem rætt var um hér að framan
hafa mikilvægar breytingar verið að
eiga sér stað,“ sagði Gunnar Helgi.
í kjölfarið nefndi hann árangur varð-
andi sameiningu og einkavæðingu
banka, eflingu verðbréfa- og hluta-
bréfamarkaðar og að stefnt væri að
því að einkavæða fjárfestingarlána-
sjóðina og auka fijálsræði í Ijármála-
viðskiptum á milli landa. Þá myndu
drög að nýjum seðlabankalögum
auka verulega á sjálfstæði Seðla-
Frá fundi Félags fijálslyndra jafnaðarmanna.
Gunnar Helgi Kristinsson i ræðustól.
bankans gagnvart stjórnvöldum.
Þátttaka í EES myndi marka tíma-
mót og verulega fijálsræðisþróun á
sviði utanríkisviðskipta og sam-
keppnismála og þátttaka í GATT
kynni að grafa undan einokunar-
stöðu íslensks landbúnaðar. Þá kunni
þau tækifæri sem EES opni til sam-
vinnu við erlend fyrirtæki að leysa
íslenska ríkisvaldið af hólmi i for-
ystuhlutverki sínu.
Gunnar Helgi telur að starfshættir
íslenska stjórnkerfisins þurfi að
breytast og í því sambandi segir
hann að þrír þættir þurfi að haldast
í hendur. Stjórnmálaflokkar þurfi að
breyta um starfshætti og draga úr
afskiptum af stjórnsýslu en sinna
almennri stefnumótun í ríkari mæli.
Styrkja þurfí stöðu stjórnsýslunnar
gagnvart pólitískri fyrirgréiðslu með
umbótum innan hennar og tengja
þarf landið sterkari böndum inn í
alþjóðlega samvinnu, t.d. Evrópu-
bandalagið, sem ýta mun á um að
hér ríki svipaðir stjómarhættir og í
nálægum löndum.
Mikilvægast að taka gjald fyrir
aðgang að fiskimiðum
I ræðu sinni fjallaði Jón Sigurðs-
son, iðnaðar- og viðskiptaráðherra,
um atvinnustefnuna. Hann sagði að
hlutverk ríkisvaldsins ætti fyrst og
fremst að vera í því fólgið að koma
á varanlegum og stöðugum leikregl-
um um gang viðskiptalífsins við skil-
yrði frelsis og að tryggja stöðugleika
í hinu efnahagslega umhverfi. Hann
sagði að í nýrri atvinnustefnu ættu
að felast eftirfarandi þættir:
1. Mikilvægust væri grundvallar-
breyting á fiskveiðistefnunni þar sem
gjald komi fyrir aðgang að hinni
sameiginlegu auðlind. Það sé lykilinn
að lausn við mörgum vandamálum
sem glímt sé við innan sjávarútvegs-
ins.
2. Hröð markaðsaðlögun íslensks
landbúnaðar. Dregið hafí verið of
lenigi að gera nauðsynlega hluti á
því sviði. í stefnuyfírlýsingu ríkis-
stjórnarinnar segi að hætta afskipt-
um hins opinbera af landbúnaðar-
framleiðslunni og lækka ríkisútgjöld
og matvælaverð.
3. Efla útflutningsiðnað á grund-
velli þekkingar okkar á sjávarútvegi.
Til að það sé hægt þurfí ríkið að
taka þátt í að finna markað fyrir
þessa vöru og koma henni á fram-
færi.
Electrolux í s s k
einstaklega
hljóðlátir

HUSASMIÐJAN
Heimasmiðjan
og sölustaðir um land allt.
4. Nýta okkur markaðsmöguleik-
ana sem EES gefur. Þar verður að
koma til framtak fyrirtækjanna sem
stunda útflutning en það hefur látið
eftir sér bíða.
5. Stuðningur við frumkvæði í
stofnun smáfyrirtækja og nýjar hug-
myndir í framleiðslu sem fela í sér
hvatningu fyrir menn að gera hlutina
á eigin spýtur.
6. Áframhaldandi nýting orku-
linda landsins.
„Á næstu mánuðum verður tölu-
vert um gjaldþrot hjá sjávarútvegs-
fyrirtækjum,“ sagði Ágúst Einarsson
prófessor í rekstrarhagfræði. Hann
sagði þó að einhver fyrirtæki gætu
komist út úr vandræðunum með
lánalengingum, samræmdri hjálp
sinna banka og hugsanlega opin-
berra sjóða. Fundarmenn voru
áhyggjufullir yfír framtíð sjávarút-
vegsins og m.a. var spurt hvort geng-
isskráningin væri sanngjörn fyrir
útflutningsgreinarnar. Ágúst sagði
að mesta glapræði væri að hverfa
frá fastgengisstefnunni en stöðug-
leikinn væri forsenda hagvaxtar.
Ágúst sagði að afkoma sjávarút-
vegsfyrirtækja væri afskaplega mis-
jöfn. Mörg fyrirtæki væru mjög illa
stödd og hefðu verið það fyrir kvóta-
skerðinguna.
Hann sagðist hins vegar sjá fram
á margvíslegar breytingar í sjávar-
útvegi og verðmætaaukingin yrði
mjög mikil, sérstaklega á markaðs-
sviðinu. „Það mun vafalaust verða
betri nýting í landi með vakta-
vinnslu. Landvinnslan þar á að geta
svarað frystitogurunum með vakta-
vinnu. Fiskmarkaðir hafa skapað
hæga byltinu innan sjávarútvegar-
ins, smærri fyrirtækjum mun áfram
fjölga en millistór fyrirtæki munu
eiga erfítt uppdráttar. Þá munu fjár-
festingar erlendis í vinnslu, veiðum
og sölusölustarfsemi aukast en hing-
að til höfum við verið of máttvana
í því að fjárfesta erlendis," sagði
Ágúst Einarsson.
Fundurinn var vel sóttur og sköp-
uðust miklar umræður að loknum
erindum Gunnars Helga Kristinsson-
ar, Jóns Sigurðssonar og Ágústs
Einarssonar, prófessors í rekstrar-
hagfræði.
Kristinn Einarsson
Krístinn
Einarsson
hrl. látinn
Kristinn Einarsson hæstaréttar-
lögmaður lést í Reykjavík síðast-
liðinn fimmtudag 53 ára að aldri.
Kristinn fæddist 10. desember
1938 í Reykjavík, sonur hjónanna
Einars Björgvins Kristjánssonar
húsasmiðs þar og Guðrúnar Sigríðar
Guðlaugsdóttur bæjarfulltrúa. Krist-
inn varð stúdent frá Menntaskólan-
um í Reykjavík 1958 og hann lauk
cand. juris prófí frá Háskóla íslands
1964. Hann var fulltrúi á málflutn-
ingsskrifstofu Guðlaugs Einarssonar
hrl. að loknu prófí til ársloka 1964,
en stofnaði þá eigin málflutnings-
skrifstofu sem hann rak til dauða-
dags.
Kristinn var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Sigrún Rafnsdóttir,
þau áttu þijú börn og eru tvö þeirra
á lífi. Seinni kona hans var Guðrún
Leifsdóttir og áttu þau eina dóttur
saman.