Morgunblaðið - 04.10.1992, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. OKTOBER 1992
B 5
Jeltsíns, sem stundum hefur ekki
farið dult með fyrirlitningu á um-
bótastefnu forsetans.
Rutskoi var ákaft hylltur á nýleg-
um fundi stórráðs Kósakka
þegar hann hvatti til endurreisnar
Stór-Rússlands og gagnrýndi ríkis-
stjórnir fyrrverandi sovétlýðvelda
fyrir gerræði gegn rússneskum
þjóðarbrotum.
í vor studdi Rutskoi Jeltsín og
Gaidar forsætisráðherra þegar
reynt var að bola þeim frá völdum
og hann hefur haldið áhrifum sínum
í stjórninni án þess að óánægja með
efnahagsstefnuna hafi bitnað á
honum. Um leið hefur barátta hans
fyrir málstað þeirra 25 milljóna
Rússa sem búa utan landamæra
Rússlands aukið vinsældir hans og
áhrif.
Rússneskir þjóðernissinnar hafa
sakað Jeltsín og perestrojku um
hrun Sovétríkjanna og erfiðleika
rússneskra þjóðarbrota í sovétlýð-
veldunum sálugu. Þeir hafa fengið
hljómgrunn hjá ungum Rússum,
sem leita að einhverju til að trúa
á, og þetta hefur orðið vatn á myllu
Kósakka, sem bjóða alla sem sam-
þykkja aga þeirra, trú og erfðavenj-
ur velkomna í raðir sínar.
Jeltsín hefur orðið að taka meira
tillit til þjóðernissinna síðan Rutskoi
lýsti því yfir í sjónvarpi þegar for-
setinn var í Bandaríkjunum í sumar
að Moskvustjómin væri reiðubúin
að beita hervaldi til að grípa inn í
þjóðernisátök í Moldóvíu og Georgíu
og sakaði stjórnir þessara landa um
þjóðarmorð.
Staða Jeltsíns styrktist þegar
hann samdi við Úkraínumenn, sem
virtust' að því komnir að segja sig
úr Samveldi sjálfstæðra ríkja, en
nýlega varð hann að hætta við fyrir-
hugaða Japansför vegna þrýstings
þjóðernissinna, sem beijast gegn
afsali Kúrileyja, þar sem Kósakkar
hafa stofnað nýlendur.
Minnugir sögulegs hlutverks síns
hafa Kósakkar sagt að þeir neyðist
til að taka á sig ábyrgð á því að
„vernda" 25 milljónir rússneskra
íbúa Jyrrverandi sovétlýðvelda, þar
sem Moskvustjórnin hafi að miklu
leyti „þvegið hendur sínar af vanda-
málum þeirra“.
I tæpt ár hafa Kósakkar hjálpað
félögum sínum í Moldóvíu að veija
minnihluta Rússa og Úkraínu-
manna gegn Rúmenum, sem réðu
héraðinu þar til Stalín innlimaði það
1940. Minnihlutinn óttast að hérað-
ið sameinist Rúmeníu og hefur
stofnað lýðveldi austan Dnéster-
fljóts. Hundruð hafa fallið í átökum
stjórnarhermanna og aðskilnaðar-
sinna, þar á meðal Kósakkar - hin-
ir fyrstu síðan bolsévíkar brutu þá
á bak aftur eftir byltinguna 1917.
Sjálfboðaliðar frá Orienburg á
gresjum Mið-Rússlands hafa
flykkzt til Moldóvíu og margir aðr-
ir Kósakkar hafa slegizt í för með
þeim. Einn þeirra var fyrsti Kósakk-
inn, sem féll í Moldóvíu, Míkhaíl
Zublov, 24 ára atvinnuleysingi frá
Don. Sú krafa er gerð til Kósakka
að þeir komi félögum sínum til
hjálpar þegar þeir eru í hættu og
Zublov hafði hlýtt kallinu, en Valen
Oleinikov, annar æðsti höfðingi
Don-Kósakka, segir: „Við sendum
ekki menn til Moldóvíu. Þeir fara
þangað af fúsum og fijálsum vilja.“
r
IMið-Asiu berst hreyfing Kósakka
fyrir því að afkomendur Kós-
akka-landnema í Kazakstan endur-
heimti gamlan sjálfsákvörðunar-
rétt. Leiðtogi þeirra, Valeríj
Shukov, er háskólakennari í Uralsk
í Norðvestur-Kazakstan, sem Kós-
akkar stofnsettu 1620. Nú er Kaz-
akstan sjálfstætt ríki, búið kjarn-
orkuvopnum og aðili _að SÞ, en 38%
íbúanna eru Rússar. I norðurhéruð-
unum, sem liggja að Síberíu, eru
allt að 95% íbúanna rússneskumæl-
andi Slavar.
Shukov óttast að Kósakkar hafi
nauman tíma til að knýja fram sig-
ur í réttindabaráttu sinni í Kazakst-
an að sögn The Far Eastern Ec-
onomic Review. Vegna klofnings í
röðum Kósakka er fólk hrætt við
að ganga í hreyfingu Shukovs.
Vörðu landamæri Rússlands: Kósakkar fyrri tíma
erfitt með að kyngja því að svo
kunni að fara að Rússar og Japan-
ar verði að starfa saman á Kúrileyj-
um, sem Rússar viðurkenndu jap-
anskar 1855 en Rauði herinn hertók
1945. Þeir óttast að Rússar, sem
verði um kyrrt, verði annars flokks
borgarar undir japanskri stjórn.
„Ég er viss um að erfitt verður að
sannfæra Rússa um að þeir eigi
nokkra samleið með Japönum,“
segir Feodor Pyzhjanov, þingmaður
á Sakhalín.
Samkvæmt óstaðfestum fréttum
fá Rússar, sem flytjast frá Kúrileyj-
um, ríflegar skaðabætur frá Japön-
um, ef þær verði látnar af hendi.
Margir eyjaskeggjar mundu þiggja
það með þökkum, en áþreifanlegt
tilboð liggur ekki fyrir.
Feodorov landstjóri og aðrir rússn-
eskir þjóðernissinnar óttast að
ef Rússar láti undan á Kúrileyjum
muni það auka ágimd Japana á
Sakhalín og fleiri rússneskum yfir-
ráðasvæðum.
Syðst á Kúrileyjum, sem Japanar
réðu 1904-1945, hafa Kósakkar frá
gömlum nýlendum við fljótin Uss-
uri og Amur og víðar komið á fót
níu nýlendum til að auka slavnesk
ítök.
Að sögn Olegs Gusevs, höfðingja
Kósakka á Sakhalín, hafa nokkur
þúsund fjölskyldur gengið í þessi
samfélög af fúsum vilja. Þær ætla
að halda við þjóðlegri og trúarlegri
hefð og vona að stanitsa þeirra fái
nógu mikið landrými sem fyrst svo
að hægt verði að hefja víðtæka
uppbyggingu. „Allir geta tekið
þátt,“ segir Gusev. „Úkraínumenn,
Rússar eða Búijatar - ef þeir eru
Kósakkar i anda, hlíta aga þeirra
og aðhyllast kenningar rússnesku
kirkjunnar.“
Rússneskir þjóðernissinnar eru
sigri hrósandi vegna þeirrar ákvörð-
unar Jeltsíns að hætta við Japans-
ferðina vegna deilunnar um Kúril-
eyjar og telja hana sigur. Hinir
æstustu þeirra hafa talað um stríð
ef syðstu Kúrileyjunum verði skilað.
„Bandaríkjamenn vörpuðu einni
sprengju á Hiroshima,“ sagði einn
þeirra, Vladímír Zhírínovskíj, þegar
ákvörðun Jeltsíns lá fyrir. „Við
munum varpa 100 sprengjum á
hvert það ríki, sem krefst eins fer-
metra rússnesks lands ... Vilja Jap-
anar stríð? ... Rússar eru tilbúnir...“
Akvörðunin styrkir einnig stöðu
fyrrverandi kommúnista og fyrrver-
andi umbótasinna, sem nú eru mót-
fallnir tilslökunum við vestræn ríki.
Jeltsín þarf bæði að veijast þeim
og þjóðernissinnum, sem stjórn-
málamenn eins og Rutskoi varafor-
seti biðla til. Sjálfir hafa Kósakkar
ekki áhuga á valdatafli heldur vörn-
um landamæra Rússlands eins og
forðum.
Reynt hefur verið að laga Kósakka
að siðum og viðhorfum Kazaka síð-
an 1920, kjördæmaskipunin erþeim
andstæð, Kazakar ganga fyrir í
húsnæðis- og menntamálum og
Kósakkar hafa ekki fengið að dreifa
blöðum og halda upp á tyllidaga.
Kósakkar vilja endurheimta hér-
aðið Úralsk, sem Lenín innlimaði í
Kazakstan, en Shukov segir: „Við
viljum ekki flæma alla Kazaka það-
an.“ Annar leiðtogi þeirra, Georgíj
Kokunko, telur arf Kósakka „ein-
stakt dæmi um staðbundið lýðræði
samtvinnað sterkri miðstýringu“ og
þá fýrirmynd, sem hæfi Rússlandi
bezt“.
Shukov segir að „stjórn Rúss-
lands verði að gera sér grein fyrir
að við vaxandi vanda sé að stríða
á landamærunum" og að eina leiðin
til að afstýra átökum Kazaka og
Rússa sé að skipa nefnd til að jafna
deilurnar. Ekki megi þó fegra for-
tíðina: „Ef sjálfstjórn yrði aftur
komið á yrði hún að vera í nýrri
mynd,“ segir hann. „Við viljum
ekki breyta öllu í fyrra horf.“
í Austur-Síberíu styðjast rússn-
eskir íbúar ekki lengur við sovézkt
vald og eru uggandi um sinn hag.
Asískum íbúum fjölgar ört, en
slavneskum íbúum alls ekki. Við
blasa búferlaflutningar Slava til
Rússlands og Úkraínu og óttazt er
að þeir sem eftir verði muni
drukkna í asísku mannhafí. Minn-
ingar um „ok Tatara og Mongóla"
lifa enn og hugmyndir um vernd
Kósakka njóta hylli.
Kósakkar hafa eflzt á þessum
stijálbýlu svæðum á sama
tíma og íbúarnir bíða Japönsku
innrásarinnar" milli vonar og ótta.
Japanskt fjármagn getur skipt
sköpum fyrir mikla uppbyggingu,
sem að er stefnt, en margir hafa
ekki gleymt yfirgangi Japana í
þessum heimshluta fyrr á öldinni.
Óttazt er að japönsk áhrif geti orð-
ið óheyrilega mikil í Austur-Asíu-
héruðum Rússa og landstjórinn á
Sakhalín, Valentín Feodorov, hefur
því boðið Kósökkum að vinna að
uppbyggingu á Kúríleyjum, sem
Japanar gera tilkall til.
Kósakkanýlendu, stanitsa, hefur
verið komið á fót í Itorup og Kun-
ashir á Kúrileyjum. Höfðingi Kós-
akka á eyjunum er formaður „orku-
félags", sem ætlar að nýta jarð-
varma til að fullnægja orkuþörf
Kunashirs fyrir 1995. Um leið
hyggst Kósakka-fyrirtæki auka
samgöngur við eyjarnar í samræmi
við gamla hefð, því að Kósakkar
voru meðal stofnenda rússneska
Ameríkufyrirtækisins, sem rak
verzlunarstöðvar í Alaska, Kaliforn-
íu og á Kúrileyjum á öldum áður.
Rússneskir þjóðernissinnar eiga
VIÐ H0FUM
flutt alla starfsemi
okkarað
ÁRMÚLA15
Opid í dag frá ld. 13-16
0PNUN ARTILB0Ð!
Komið og skoðið
eina glæsilegustu
raftækjaverslun
landsins!
I )
li ‘ hn r rm i H=n i! CJ
1
rwj inn i iii 11. m m
...LYSIR ÞER LEIÐ
ÁRMÚLA 15-SÍMI 812660
OPNUNARTÍMI: MÁNUD. - FÖSTUD. 9-17
LAUGARDAGA1Q-16