Morgunblaðið - 04.10.1992, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ MAIMNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1992
TÆKNlÆr nútímatœkni byggd á frœbilegum sandi?
Lögmál örsmárra agna
NÚTÍMATÆKNI byggir að ótrúlega miklu leyti á eðlisfræði sem
er tiltölulega nýorðin til. Öll smástraumstækni raffræðinnar, sem
notuð er í tölvum, fjarskipta- og samskiptatækni nútímans bygg-
ist á raftækni fastra efna, sem hefur að miklu leyti þróast frá
því á árunum um og eftir stríð. Fræðilegur grundvöllur þessar-
ar notkunar er að skilja hegðun rafeinda í leiðurum (málmum),
hálfleiðurum og öðrum efnum. Annað af tveimur meginsviðum
nútímaeðlisfræðinnar er skammtafræðin, sem meðhöndlar lög-
mál örsmárra agna. Hún varð til á þremur fyrstu áratugum
aldarinnar í megindráttum, og gefur góðan fræðilegan grund-
völl til að „skilja“ það sem fram fer í leiðandi efnum, þ.e. hegð-
un rafeinda eða samsafns rafeinda inni í t.d. kristal (sem flest
föst efni eru í reynd, þótt ekki sjáist með berum augum).
Umdeild til-
raun
skammta-
fræðinnar:
(Raf-)eind-
um er skotið
úr byssu
neðst á tvö-
falda rauf.
Mynstrið á
filmunni
lengst frá
vitnar um að
ógerlegt er
að rekja leið
eindanna.
Með tilliti til textans hér að
framan má svara spurn-
ingunni neitandi. Þessi
tækni er ekki byggð á ótraustum
fræðilegum grunni. Menn skilja
innra samhengi, orsakir og af-
leiðingar, þar
sem leiðni og
önnur raffræði-
leg fyrirbrigði
fastra efna eru
annars vegar.
Skammtafræði-
leg meðhöndlun
segir mjög vel
til um hegðun
slíkra efniskerfa. Hinsvegar má
segja að á annan veg sé grunnur-
inn, þ.e. skammtafræðin, ef ekki
enn ótraust, þá að minnsta kosti
umdeild. Grundvallaratriði þess
hvernig litlar agnir, svo sem raf-
eindir hegða sér er í misræmi við
daglegar hugmyndir okkar. Það
er í sjálfu sér ekki undarlegt.
Agnir eins og rafeindir eru allt
annarrar stærðar en þær efni-
sagnir sem við höfum fyrir aug-
unum daglega. Það að skilja efn-
isfyrirbrigði felst oft í því að
koma þeim heim og saman við
daglegan reynsluheim okkar.
Ekki er hægt að henda reiður á
hreyfingu rafeindar nema að
vissu marki. Fullkomnar upplýs-
ingar um hreyfiástand hennar er
útilokað að fá. Þetta virðist vera
óyfirstíganlegur eiginleiki við
hegðun alls efnis, en segir ekki
til sín nema með smæð eindanna.
Ekki er lengur gerlegt að tala
um að eitt ástand leiði af öðru,
því að ekki er gerlegt að rekja
sig áfram á samfelldan hátt frá
einu ástandi til annars.
Hvað er efni?
Kunnasta dæmi um þetta er
rafeind sem fer um tvöfalda rauf.
Þótt eindum sé skotið svo strjált
að þær fari örugglega ein og ein,
og við myndum hugsa okkur að
eindin fari um aðra raufína en
ekki hina, er svo að báðar rauf-
arnar hafa áhrif á niðurstöðu til-
raunarinnar, þ.e. hvernig eindin
kemur út. Það er eins og eindin
„viti“ af báðum raufunum. Sé
reynt að komast að því um hvora
raufína eindin fer, verður það
ekki gert nema hafa áhrif á eind-
ina, þ.e. eyðileggja mynstrið.
Ekki er gerlegt að rekja sig frá
einu ástandi til annars í þeim
mæli að segja að eitt ástand sé
orsök annars. (í reynd er þessi
tilraun öðruvísi gerð, en sett hér
upp á einfaldan hátt, með grund-
vallaratriðum óskertum.) Það eru
hlutir eins og þetta sem urðu til
hinna frægu skoðanaskipta Ein-
steins annarsvegar og Niels
Bohrs og manna hans hinsvegar.
Einstein reyndi að finna veilu í
túlkun Bohrs. Sagt er að hafi
komið bréf frá Einstein, hafí
Bohr umlað um að þetta yrði að
upplýsa, hafi horfið undir feld
sólarhringum saman, og komið
svo með lausnina. Einstein sætti
sig aldrei við skammtakenning-
una eins og hún er túlkuð al-
mennt í dag, né að tilviljunin
fengi svo mikið svigrúm sem raun
varð á. Frægt er tilsvar hans um .
að Guð leiki ekki teningaspil..
(Hið skrítna er, að samt fékk
Einstein Nóbelsverðlaun fyrir
framlag sitt til frumatriða
skammtafræðinnar, en ekki til
afstæðiskenningarinnar, sem er
að líkindum glæsilegasti skerfur
eins manns í allri vísindasög-
unni.) Færri vita að Bohr svaraði
athugasemd Einsteins: „Við eig-
um ekki að segja Guði hvað hann
á að gera.“
Satt að segja hafa fæstir
þeirra vísindamanna sem vinna
að notkun skammtafræðinnar til
hagnýtra hluta nokkrar áhyggjur
af þessum mismunandi túlkunum
á hegðun efnisins. Allt sem þeim
nægir er að tekist hefur að finna
formúlur sem segja til um hegðun
efnisins í þeim hlutum sem þeir
eru að fást við. Hvað liggur að
baki þessu, og hvort tilviljunin
ræður einhveiju er þeim sama
um.
eftir Egil
Egilsson
4
Morgunverðarfundur
miðvikudaginn 7.10.1992
kl. 08.00 - 09.30, f Átthagasal Hótel Sögu
ISLENSKT ATVINNULIIF
ÁSTAND OG ÚRRÆÐI
w
Islenskur atvinnurekstur er í bóndabeygju og virðist ekki
burðugur eða búinn undir stórátök i nýjum athafna- og
viðskiptaheimi, heimi nýrra tækifæra. Hvað er að, erum við
að kafna í úreltu "kerfi" eða eru íslenskir athafnamenn
einangraðir og ónýtir á heimsmælikvarða?
A4eða/ jb ess sem Verslunarráð telur skipta meginmáli í
núverandi stöðu er að fyrirtækin fái alvöru tækifæri til jbess
að standa á eigin fótum og sambærilegan starfs- og sóknar-
grundvöll við öflug fyrirtæki í öðrum löndum.
Hver eru viðbrögð þeirra sem eldurinn brennur á,
í atvinnulífinu og á vinnumarkaðnum?
Framsögumenn á fundinum verða Páll Kr. Pálsson,
framkvæmdastjóri Vífilfells hf. og Einar Oddur Kristjánsson,
framkvæmdastjóri Hjálms hf. Asamt þeimr verða við pall-
borð Lára V. Júlíusdóttir lögfræðingur ASÍ og
Sigurður B. Stefánsson framkvæmdastjóri VIB hf.
Fundar- og umræðustjóri verður
Vilhjálmur Egilsson framkvæmdastjóri VÍ.
Fjndarmönnum gefst tækifæri á að leggja orð í belg og
varpa fram spurningum.
Fjndargjald kr. 1.000 (morgunverður innifalinn).
Fundurinn er opinn, en þátttöku skal tilkynna fyrir-
að
fram til Verslunarráðsins í síma 676666 (svara
08.00 - 16.00 virka daga).
VERSLUNARRAÐ ISLANDS
kl.
LÆKNISFRÆÐI/Eg- geng í hœttu hvar égfer. . .
Ahættuþættir
eftir Þórarin
Guónason
ÞEIR SEM hlusta á hugvekjur
um hollustu og lesa fræðandi
blaðagreinar um alvarlega sjúk-
dóma eru sí og æ minntir á vít-
in til varnaðar - áhættuþættina.
Hjartað í okkur stendur illa að
vígi ef við sitjum ailan dag-
inn eins og klessur og nennum
ekki einu sinni að ganga tíu eða
fimmtán mínútur í og úr vinnu,
og ekki nóg með
það - hreyfingar-
leysið stuðlar líka
að offítu, sykur-
sýki, gigt og þar
fram eftir götun-
um.
Sígarettan er
óvinur hjartans
og æðanna og
hefur reyndar ýmislegt fleira á
samviskunni, eins og síðar mun
sagt verða. Háþrýstingur og mikið
kólesteról í blóðinu er hjartanu líka
háskalegt, en ekki virðast allir á
einu máli um hvernig við þeim
óskunda verði spornað..
Þeim sem fæðast litlir og léttir,
svona nokkrum mörkum undir
meðallagi, hættir öðrum fremur
til að fá kransæðaþrengsli ein-
hvern tíma á ævinni; einnig þeim
sem aldrei bragða áfengi (þetta
hefur marga lengi grunað!) og síð-
ast en ekki síst er kransæðum
voðinn vís ef Karíus og Baktus
eru heimilisvinir en tannburstinn
í sumarfríi mestan hluta ársins.
Flestir þessir áhættuþættir og
margir, margir fleiri eru fundnir
með nákvæmum samanburði á ijöl-
mennum hópum og síðan kemst
árangurinn í fréttir líkt og skoðana-
kannanir fyrir kosningar og hátt-
virtum kjósendum ér vandi á hönd-
um þegar velja skal og hafna. Ein-
hver tók sig til fyrir sex árum og
kastaði tölu á atriðin sem forðast
þarf ef maður vill alls ekki verða
lasinn í kransæðunum. Þau reynd-
ust vera tvö hundruð og áttatíu.
Engin takmörk virðast vera fyr-
ir því hvað fróðleiksfúsir og starfs-
glaðir leitendur teygja sig langt
eftir viðfangsefnum. Er nokkurt
samband milli sígarettureykinga
og sjálfsvíga? Það er sú spurning'
sem nokkrum mönnum vestur í
Bandaríkjunum datt í hug fyrir
mörgum árum að leita svara við.
Þeir fylgdust með rösklega 360
þúsund miðaldra körlum í tóif ár
og niðurstaða þessarar tíma- og
mannfreku könnunar bendir ein-
dregið tii þess að fleiri stórreyk-
ingamenn stytti sér aldur en hinir
sem reykja lítið eða ekki neitt.
Hvað krabbameinum viðkemur
er margt að varást. Algengasta
krabbamein kvenna er í bijóstum
og einn áhættuþátturinn í þeim
efnum er að konur byrji of seint
að fjölga mannkyninu; því fyrr því
betra. - Sólböð auka líkur á húð-
krabbameini, trefjaríkt fæði dreg-
ur úr hættu á þarmasjúkdómum;
meira að segja aspirínið ér enn
einu sinni komið okkur til hjálpar
og nú sem vörn gegn ristilkrabba.
Tengsl reykinga og krabbameins
í lungum eru nú á allra vörum og
ekki er fráleitt að ef konur reykja
séu þær líka berskjaldaðri fyrir
leghálskrabba.
Tíðni illkynja æxla í maga hefur
lengi verið undrunarefni, einkum
það hve misjöfn hún er eftir heims-
hlutum. Japan, ísland og Chile eru
fræg magakrabbalönd og ýmsum
getum hefur verið að því leitt hvað
valda muni. Allt eru þetta eld-
fjallalönd segja sumir og aðrir
leggja þunga áherslu á íslenska
saltkjötið og hangilærin. Sum efni
eru krabbameinsvaldandi, önnur
eru grunuð um græsku og ef slík-
ur óþverri kemst inn í líkamann í
mat eða drykk eða andrúmslofti
er ekki von að vel fari. Og listi
þeirra áhættuþátta lengist jafnt
og þétt. Skyldi vera hægt að telja
þá eins og hina?