Morgunblaðið - 31.01.1993, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1993
B 5
LÆKNISFRÆÐI Wi) sjá ígegnum holt
og hcebir ___
RÖNTGEN
EFTIR TÆP ÞRJÚ ÁR verður þess minnst að öld er liðin frá þeim
degi er þýski eðlisfræðingurinn Wilhelm Konrad von Röntgen uppgötv-
aði geislana sem nefndir eru eftir honum.
Röntgen fæddist árið 1845 og stóð
því á fimmtugu þegar þessi
saga gerðist og var þá prófessor við
háskólann í Wiirzburg í Bæjara-
landi. Hinn 8. nóvember 1895 var
hann að gera til-
raunir með svo-
nefnda katóðu-
geisla sem landi
hans Julius Plucker
hafði uppgötvað
nærri ijörutíu árum
fyrr. Rafstraumi er
hleypt gegnum
þynnt loft í lokuðu
glerhylki, og allt í einu tók Röntgen
eftir því að daufur grænn bjarmi lék
um pappaspjald í þriggja metra fjar-
lægð frá geislatækinu, en spjaldið
var þakið lagi af efni með baríum-
sambandi. Þessi glæta hlaut að koma
frá glerhylkinu en utan um það hafði
hann vafið svörtu blaði svo að engin
venjuleg ljósbirta gat komist þar í
gegn. Næst lét hann á það reyna
hvort þessir annarlegu geislar gætu
smogið gegnum margfaldan pappír
eða tré. Þeim varð ekki skotaskuld
úr því og þegar hann bar höndina
upp að geislagjafanum gat hann tal-
ið kjúkurnar í fingrunum. Litlu síðar
prófaði hann hvort áhrif geislanna
kæmu fram á Ijósmyndaplötu og bað
þá eiginkonu sína að ljá sér hönd.
Árangurinn af þeirri tilraun sést hér
á myndinni sem oft er prentuð í bók-
um um geislafræði. Þegar svo Rönt-
gen skýrði opinberlega frá uppgötv-
un sinni skömmu síðar talaði hann
um „nýja tegund geisla“ og nefndi
þá X-geisla (hina óþekktu geisla) og
undir því nafni ganga þeir víða enn
í dag, einkum meðal enskumælandi
þjóða.
Það er ekki ofmælt að fréttin um
röntgengeislana og þýðingu þeirra
fyrir lækna og sjúklinga barst um
heiminn á vængjum vindanna. Sögur
herma að fyrsta röntgenmyndatakan
til sjúkdómsgreiningar hafi farið
fram í Liverpool í febrúar 1896.
Skot úr loftbyssu hafði farið á kaf
í úlnlið drengs þar í borg og sá róm-
aði frumkvöðull slysalækninga Rob-
ert Jones skar til kúlunnar en áður
fékk hann tekna röntgenmynd af
úlnliðnum. Myndasmiðurinn var eng-
inn annar en Sir Oliver Lodge eðlis-
fræðiprófessor og spíritisti sem eftir
hafnfirskum heimildum að dæma fór
ekki með neina lygi.
Röntgen fluttist til Múnchen alda-
mótaárið og gerðist forstöðumaður
eðlisfræðistofnunar við háskóla þar.
Ári síðar voru nóbelsverðlaun veitt í
fyrsta sinn og hlaut hann þá eðlis-
fræðiverðlaunin eins og áður hefur
verið frá sagt í þessum pistlum.
Frægðin steig honum ekki til höfuðs
og alla ævi þótti hann ómannblend-
inn. Sem yfirboðari var hann kröfu-
harður og strangur; starfíð og fræð-
in voru honum eitt og allt. Hann
andaðist í febrúar 1923.
í fyrstu notfærðu læknar sér nýja
tækið til sjúkdómsgreininga þegar
grunur var um beinbrot, liðhlaup eða
aðskotahluti eins og dæmið um enska
drenginn sannar. En fljótlega kom í
ljós að fleira var hægt að skoða en
bein og byssukúlur. Loft og vökva
mátti greina og ef slíkt sást þar sem
það átti ekki að vera, t.d. loft undir
þind eða vökvi í bijóstholi lá sjúk-
dómsgreining í augum uppi. Svo
komu skuggaefnin til sögunnar eitt
af öðru og röntgenfræðin nam ný
og víðari lönd. Meltingarvegurinn var
kortlagður með því að láta sjúklinga
drekka skuggaefni eða gefa þeim það
í stólpípu, gallvegir og þvagfæri
komu fram á myndum eftir að
sprautað var þartilgerðum skugga-
efnum í bláæð á handlegg, slagæða-
kerfi ákveðinna líffæra teygðu kvísl-
ar sínar eins og tijágreinar í allar
áttir á röntgenfilmunni og þannig tók
hver nýlundan við af annarri - leit
að blæðingu í heila eða meltingarfær-
um og stíflu í kransæðum hjartans
eða slagæðum útlima, notkun geisla-
virkra ísótópa til að afhjúpa sjúka
líkamsvefi o.s.frv. Með tölvusneið-
myndum opnuðust lokaðir heimar og
systurrannsóknir röntgenvísinda
blómstra: Hljóðbylgjutækni (ómskoð-
un) og nú síðast segulómun.
Tuttugasta öldin hefur þrátt fyrir
allt verið börnum sínum betri en
engin.
eftir Þórarin
Guónason
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR17//// EES
minnka kjördœmapotib f
Lámðarkram
ogþymikóróna
í UMRÆÐUM manna á meðal
um Alþingi hefur stundum ver-
ið haft á orði að það væri að
sumu leyti heppilegri skipan
að þingmenn væru allir lands-
kjörnir, heldur en að þar sætu
kjördæmakosnir þingmenn eins
og reyndin er. Rökin fyrir
þessu hafa gjarnan verið þau
að landskjörnir þingmenn
þyrftu ekki að vera að reka
vinsældastefnu heima i héraði
og þá myndi hverfa þetta kjör-
dæmapot sem í reynd hefur
verið óhagkvæmt þegar stefna
er mótuð í meðferð sameigin-
legra fjármuna okkar.
Þessar raddir hafa síður heyrst
úti á landsbyggðinni, enda
má ætla að byggðastefnan svokall-
aða biði afhroð ef kjördæmaskipan
yrði breytt á þennan veg. Litlar
fréttir hef ég séð
um störf stjórn-
arskrárnefndar,
en ljóst mun þó
vera að breyting-
ar á kjördæma-
skipan í þessa
veru eru ekki á
döfinni. Nú er
hins vegar breyt-
□
eftir Guórúnu
Guðlougsdóttur
inga von sem miða í þá átt að
móta stefnu fjármála landsins og
minnka svigrúm til undantekninga.
í samantekt um EES-samning-
inn sem mér barst í hendur fyrir
skömmu segir að það sé mat sér-
fræðinga að EES-samningurinn
muni leiða til umtalsverðra kerfís-
breytinga hér á landi, bæði hvað
snertir framkvæmd og form opin-
berra styrkja. í reglugerð um rík-
isstyrki í EES-samningnum er
byggt á reglugerð EB. Höfuðatriði
reglugerðarinnar er að allir ríkis-
styrkir sem ekki samræmast mark-
miðum samningsins um frelsi í við-
skiptum og samkeppni á svæðinu,
þ.e.a.s. að einstök lönd verndi vörur
sínar eða innlenda þjónustu með
beitingu ríkisstyrkja, séu brot á
samningnum. Skilgreining EB á
ríkisstyrkjum nær yfir bein fjár-
framlög, ábyrgðir og skattaívilnan-
ir og á jafnt við um ríki, sveitarfé-
lög og fyrirtæki í opinberri eigu.
Ætla má að þetta ákvæði EES-
samningsins muni breyta mikið ís-
lenskum stjórnmálum. Eftir gildis-
töku samningsins verður ekki leng-
ur hægt að úthluta fjármunum utan
þess ramma sem ákveðinn hefur
verið við fjárlög. Samkvæmt regl-
um um EES þurfa aðildarríki að
tilkynna eftirlitsstofnun EFTA um
fyrirhugaðar stuðningsaðgerðir.
En sérstakar reglur eru um hvað
má styrkja og jafnvel um það hve
hátt hlutfall styrks má vera af
kostnaði. Eftirlitsstofnunin verður
að samþykkja áætlanir um aðstoð-
ina áður en hún kemur til fram-
kvæmda. Sé þetta ekki gert getur
stofnunin krafist þess að styrkur-
inn sé endurgreiddur.
Mjög mikill þrýstingur hefur
jafnan verið úr ýmsum áttum á
stjórnvöld og þing að fá peninga
til styrktar margvíslegum fram-
kvæmdum og málefnum sem ekki
er sérstaklega kveðið á um í fjár-
lögum. Þingmenn hafa yfírleitt vik-
ist vel við slíkum styrktarbeiðnum.
Þeir hafa lagt metnað sinn í að fá
sem mestu áorkað fyrir sitt kjör-
dæmi. Nú virðist sem þunginn í
þessum efnum færist í auknum
mæli á fjárlögin sjálf. Það segir sig
sjálft, þegar reglur EES um ríkis-
styrki eru skoðaðar, að margt af
þvi sem áður þótti eðlilegt að veita
fé í fellur ekki lengur undir þá
málaflokka sem leyfilegt er að
styrkja skv. reglum EES-samn-
ingsins. Á hinn bóginn kann þetta
að leiða til þess að meiri yfírsýn
fáist í meðferð opinberra fjármuna.
Nákvæm og samræmd heildarat-
hugun á ríkisstyrkjum sem skv.
reglum EES verður nauðsyn, leiðir
að líkindum til meiri yfirvegunar í
ríkisfjármálum.
Fyrrum þingmaður sagði mér
eitt sinn að hann hefði í upphafi
þingmannsferils síns fengið ómet-
anlega leiðsögn frá þingmanni ann-
ars flokks, sem jafnan sinnti vel
fjarlægu kjördæmi sínu. „Þú
skalt“, sagði hann, „aldrei segja
við nokkum mann úr kjördæmi
þínu að eitthvað sé ómögulegt sem
hann biður þig að gera, jafnvel
þótt þú sjáir mæta vel að svo sé.
Skrifaðu heldur viðkomandi stofn-
un og láttu hana um að segja nei.
Þá bitnar reiði kjósandans ekki á
þér, þvert á móti færðu orð fyrir
að gera alltaf það sem þú getur í
öllum rnálurn."
Ofangreint „lögmál" hefur ríkt
í mismiklum mæli milli kjósanda,
þingmanna og opinberra aðila.
Dyggileg ræktun þessa „lögmáls"
hefur vafalaust fært mörgum þing-
manni lárviðarkrans í héraði, en
einnig átt sinn þátt í að krýna þessa
þjóð þymikórónu þeirrar skulda-
byrði sem hún dregst nú með.
ÚTSALAN
hefst á mánudag
STORKURINN
gafmtGisfuh
LAUGAVEGI 59,1^18258
TÍUDDSKÓLI RaFMS QEIRDALS
Af gefnu tilefni skal tekið fram að skólinn er 100%
löglegur og hefur verið frá upphafi.
35 nuddfræðingar hafa útskrifast og geta þeir allir
starfað sjálfstætt við nudd, margir þeirra hafa nýtt
sér það. Ég hef ekki vitund um að nein yfirvöld hafi
spornað gegn því.
Jafnframt er nuddnám við skólann viðurkennt af
Félagi íslenskra nuddfræðinga. Jafnframt hefur skól-
inn bréf frá námsmatsnefnd menntamálaráðuneytis-
ins um að hann sé metinn til 10 stiga. Það þýðir að
ráðuneytið viðurkennir tilvist skólans, en er ekki
opinber yfirlýsing um viðurkenningu.
Félag íslenskra nuddfræðinga hefur jafnframt óskað
eftir löggildingu á nuddi sem iðngrein, skv. ráði heil-
brigðisráðherra og tillögu deildarstjóra menntamála-
ráðuneytis.
Skólastjóri
\K FELAG JARNIDNADARMANNA
lllsheijar atkvæöagreiösla
Ákveðið hefur verið að viðhafa allsherjar atkvæóa-
greiðslu við kjör stjórnar og trúnaðarmannaróðs
Félags járniðnaðarmanna fyrir næsta starfsár.
Tillögum um skipan stjórnar og trúnaðarmannaráðs
félagsins skal skila til kjörstjórnar félagsins á skrif-
stofu þess á Suðurlandsbraut 30, 4. hæð, ásamt
meómælum a.m.k. 75 fullgildra félagsmanna.
Tillögur eiga að vera um 7 menn í stjórn félagsins
og auk þess tillögur um 14 menn til viðbótar í trúnað-
armannaráð og 7 varamenn þeirra.
Frestur til að skila tillögum um skipan stjórnar og
trúnaðarmannaráðs rennur út kl. 18.00 mánudaginn
8. febrúar 1993.
Sliórn Félags járniónaóarmanna.
TILBOÐ
ÓSKAST
íVolkswagen Jetta, árgerð ’89 (ekinn 21 þús.
mílur), Nissan PathfinderXEV6 4x4, árgerð
’87, Geo Tracker4x4, árgerð '92 tjónabifreið
(ekinn 6 þús. mílur) og aðrar bifreiðar, er verða
sýndar á Grensásvegi 9, þriðjudaginn
2. febrúarkl. 12-15.
Tilboðin verða opnuð á sama stað kl. 16.
SALA VARNARLIÐSEIGNA