Morgunblaðið - 31.01.1993, Page 24

24 B
MORGUNBLAÐIÐ VELVAKAIMDI SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1993
HÖGNI HREKKVÍSI
HÖGMI ÚTBJÓ NESTJP.'
BRÉF TIL BLAÐSINS
Aðalstræti 6 101 Reykjavík - Sími 691100 - Símbréf 681811
Þj ónustugj öld, skatt-
ar og sljómarskrá
Frá Jónasi Fr. Jónssyni
Að undanförnu hefur það tíðkast
í ríkari mæli að opinberir aðilar
fjármagni starfsemi sína með svo-
kölluðum þjónustugjöldum. Er
markmið slíkra gjalda að vera
endurgjald fyrir veitta þjónustu. A
ýmsum sviðum er aukin kostnaðar-
hlutdeild tvímælalaust af hinu
góða, en hins vegar getur verið
mjótt á milli slíkrar gjaldtöku og
skattheimtu.
Skattar og réttaröryggi
Skattar eru gjöld sem eru innt
af hendi án þess að eitthvert sér-
greint endurgjald komi í staðinn.
Við innheimtu þeirra eiga skattaðil-
ar ekkert val um það hvort þeir
greiða skattana, en oft eiga menn
val um það hvort þeir nýta tiltekna
þjónustu.
í íslensku stjórnarskránni er að
finna ákvæði sem gera lágmarks-
kröfur til skattákvarðana í því
skyni að tryggja réttarstöðu fólks
og fyrirtækja. Þannig er gerð sú
krafa að skatta þurfi að leggja á
með lögum, en með því er átt við
að Alþingi taki ákvarðanir, og beri
ábyrgð á, hvort skattar skuli lagðir
á eða ekki. Jafnframt eru gerðar
þær kröfur til slíkra lagaheimilda
að þær kveði á um almenn skilyrði
skattlagningar s.s. hveijir séu
greiðendur skatts og hversu hár
skatturinn eigi að vera. Einnig eru
gerðar kröfur um það að skattálög-
ur mismuni ekki þeim sem eins er
ástatt um.
Hvenær verða þjónustugjöld
að skatti?
Hér að framan voru nefndar lág-
markskröfur til skattákvörðunar
en sömu ströngu kröfur þarf ekki
að gera til þjónustugjalda. Ef hins
vegar þjónustugjöld fela í sér dulda
skattheimtu verða slíkar ákvarðan-
ir að uppfylla þessar kröfur. Ríkis-
valdið á ekki að komast framhjá
réttarvemdarákvæðum stjórnar-
skrárinnar með því að kalla gjald-
álögur mismunandi nöfnum. Það
sem máli skiptir er eðli álagningar-
innar en ekki nafngiftin.
Þjónustugjöld verða að skatti
þegar þau eru hærri en sem nemur
kostnaði (beinum og óbeinum) við
viðkomandi þjónustu. Sé ekki full-
nægjandi lagastoð fyrir slíkum
álögum geta gjaldendur neitað að
greiða hluta gjaldsins eða greitt
með fyrirvara og farið í endurkr-
öfumál.
Álit umboðsmanns Alþingis
í nýlegu áliti frá umboðsmanni
Alþingis, vegna kvörtunar frá að-
ildarfélaga Verslunarráðs Islands,
var fallist á þau sjónarmið sem hér
hafa verið sett fram.
í álitinu segir að þegar gjaldtaka
fer umfram kostnað við þjónustu
verði að líta á slíkt sem skatt. Jafn-
framt segir umboðsmaður að meg-
inregla íslensks réttar sé sú að lög
þurfí að setja til að gjald megi taka
fyrir þjónustu, sem veitt hafi verið
almenningi að kostnaðarlausu.
Byggir umboðsmaðurinn þetta á
svokallaðri Iögmætisreglu, sem
kveður á um það að allar íþyngj-
andi skyldur á almenning verði að
eiga sér lagastoð.
Rétt er að benda á að umboðs-
maðurinn er trúnaðarmaður Al-
þingis, skipaður til þess að fylgjast
með því að framkvæmdarvaldið
virði rétt fólks og fyrirtækja.
Sljórnvöld fari að lögum
Þau sjónarmið sem hér hafa ver-
ið reifuð um þjónustugjöld eiga við
um stofnanir og fyrirtæki ríkisins
óháð því hvert rekstrarform þeirra
er. Einnig má færa sterk rök að
því að hið sama eigi við um gjöld
sem ríkisvaldið skyldar skattþegna
til að greiða, þó svo að gjaldið renni
til einkaaðila að forminu til, s.s.
kirkjugarðsgjald og skráningar-
gjald bifreiða.
Ástæða er til þess að hvetja
stjórnvöld til þess að gæta að rétt-
um leikreglum þegar gjöld eru lögð
á, en reyna ekki að læða sköttum
inn undir yfirskini þjónustugjalda.
Sé það gert stangast þær
ákvarðanir á við réttaröryggisá-
kvæði stjórnarskrárinnar.
JÓNAS FR. JÓNSSON,
lögfræðingur Verslunarráðs íslands,
Húsi verslunarinnar,
Kringlunni 7, Reykjavík.
Vinsamleg
tilmæli til
vélsleða-
manna
- í ljósi frétta
síðustu daga
Frá Baldri Hafstað:
Vindar gnauða göflum á
— gott er vín á kúti —
vertu inni í vóndri spá
svo verðirðu’ekki úti.
BALDUR HAFSTAÐ,
Ásvallagötu 24
Reykajvík
Yíkveiji skrifar
Til skamms tíma sóttu íslending-
ar hjarta/kransæðaaðgerðir
til útlanda, einkum Bretlands. Vík-
veija er kunnugt um að þessar að-
gerðir kostuðu samfélagið verulega
meiri fjármuni en hliðstæðar að-
gerðir á Landspítala. Oft þurfti
sjúklingur enskumælandi fylgdar-
mann, svo kostnaður viðkomandi
íjölskyldu var einnig umtalsverður.
Heilsufar sumra sjúklinga stóð
heldur ekki til ferðalaga eða biðar
eftir aðgerð.
Um mitt sl. ár var ákveðið að
fjölga hjartaaðgerðum á Landspít-
ala. Sú ákvörðun sparaði ríkis-
sjóði/tryggingakerfi töluverða fjár-
muni. Hún leiddi á hinn bóginn til
nokkurs útgjaldaauka fyrir Land-
spítalann. Skurðaðgerðum fjölgaði
frá fyrra ári, bæði af þessari ástæðu
og öðrum.
Starfsumfang Landspítala jókst
á fleiri sviðum. Sjúklingafjöldi jókst
um 2,5% milli áranna 1991-92. Þau
gleðilegu tíðindi gerðust, svo dæmi
sé nefnt, að það fæddust 355 fleiri
börn síðara árið en hið fyrra (14%
fjölgun). Náttúran og nýburamir
lúta sum sé ekki fjárlögum. Sama
máli gegnir reyndar um sjúkdóma
og slys, sem landsmenn sæta. Á
hinn bóginn ber sjúkrastofnunum
að halda sig innan fjárlaga, hvað
sem tautar og raular; hvort heldur
eftirspurnin eftir þjónustu stofnan-
anna er meiri eða minni. Aukin eft-
irspum skekkir raunar rekstrar-
dæmið á fjárlagareknum stofnun-
um sem Landspítala, öfugt við
„venjulegan" rekstur. Það er erfitt
að „lifa á umsetningunni“ á slíkum
stofnunum.
xxx
rátt fyrir aukið starfsumfang
tókst Landspítala að halda sig
140 m.kr. innan annars þröngs fjár-
lagaramma 1992. Sá hagnaður
hverfur raunar allur í skuldir. Þetta
tókst með aðhaldi, hagræðingu og
spamaði. En máski ekki sízt með
tímabundnum lokunum deilda, sem
að sjálfsögðu bitna á þjónustu. For-
stjóri Landspítala segir að hér sé
um 80 m.kr. sparnað á launa- og
rekstrargjöldum að ræða, sem og
60 m.kr. „sparnað" vegna frestunar
á áformuðum framkvæmdum, við-
haldi og tækjakaupum.
Þessi spamaður náðist ekki
átakalaust. Starfsmönnum fækkaði
um 70 milli ára. Sparnaður á laun-
um og öðrum rekstrargjöldum varð
360 m.kr. frá fyrra ári. Spamaður
á yfirvinnu var 8% milli áranna
1991 og 1992. Miðað við framreikn-
uð rekstrargjöld 1991 náðist 140
m.kr. sparnaður árið 1992, m.a.
með hagræðingu á innkaupum og
auknum útboðum.
Spamaðarátakið hafði að sjálf-
sögðu áhrif á starfsemi Landspít-
ala. Lokun deilda leiddi með öðru
til 2,9% fækkunar legudaga 1992.
Sjúklingafjöldinn jókst hins vegra
(styttri innlagnir).
Aðhald og hagræðing átti rétt á
sér að dómi Víkverja. Sjálfsagt má
enn betur gera. Það ber hins vegar
að fara með gát í frekari niður-
skurð. Sums staðar er jafnvel þegar
of langt gengið.
xxx
Víkverji átti á dögunum erindi
við sérfræðing á heilbrigðis-
sviðinu. Þegar hann skráði sig inn
var við hlið hans maður sem pant-
aði þrekpróf, sem bókað var eftir
tvær vikur eða svo. Aðspurð um
verð svaraði kona í afgreiðslu að
gjaldið væri kr. 3.900.-. Manninum
þótt gjaldið hátt. Kom þá í ljós að
það var nýhækkað úr kr. 1.500.-.
Þar kom tali sjúklings og konu í
afgreiðslu að fleiri og fleiri spyrðu
um verð, þegar tími væri pantaður,
og að fólk heltizt jafnvel úr lestinni
þegar því væri ljóst hver gjaldtakan
væri orðin.
Víkveiji tekur undir með þeim
sem halda því fram að nauðsynlegt
hafí verið að auka verðskyn lands-
manna gagnvart heilbrigðisþjón-
ustunni, sem öðmm útgjaldaþátt-
um. Menn eiga og að fá í hendur
sundurliðaðan kostnað, hvað trygg-
ingar borga og hvað þeir sjálfir.
En svo langt má ekki ganga í gjald-
tökunni að þeir sem heilbrigðisþjón-
ustu þarfnast neyðist til að snið-
ganga eigin heilsugæzlu kostnaðar-
ins vegna. Fyrr má nú rota en dauð-
rota, eins og þar stendur.