Morgunblaðið - 31.01.1993, Blaðsíða 14

14 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. JANUAR 1993
I sviósljósinu/ Sigurður G. Tómasson er dagskrárstjóri Rásar 2 ög einn af stjórnendum
Þjóðarsálarinnar og sem slíkur í sviðsljósinu hvern virkan dag
Þjóðarsálin
í loftinu
SIGURÐUR G. Tómasson kemur sér
fyrir í stólnum, setur á sig heyrnartól-
in og kinkar kolli til tæknimannsins
sem situr hinum megin við hljóðhelt
glerið í hljóðveri númer 2 í Efstaleit-
inu. Klukkan er nokkrar mínútur geng-
in í sjö og á sjónvarpsskermi fyrir
framan stjórnandann birtast nöfn
þeirra sem bíða á línunni. Kynningar-
stef þáttarins hljómar og rauða Ijósið
kviknar á hljóðnemanum. Þjóðarsálin
er komin í loftið.
eftir Björn Malmquist
Þjóðarsálin hefur
lengi verið einn
umtalaðasti út-
varpsþáttur hér á
landi. Harðvítugar deilur hafa
spunnist út af honum, vitnað
hefur verið í þáttinn á Al-
þingi og málefni viðmælenda
hafa oft og tíðum vakið mikla
athygli. En það eru líka
margir sem halda því fram
að þátturinn sé ekkert annað
en ómerkilegur vettvangur
nöldrara og kverúlanta sem
þarna fái tækifæri til að hella
úr skálum reiði sinnar.
„Það er ákveðinn stétta-
hroki sem kemur oft fram í
viðhorfum fólks til þáttarins,"
segir Sigurður G. Tómasson,
dagskrárstjóri Rásar 2 og
einn af stjórnendum Þjóðar-
sálarinnar. Og hann heldur
áfram: „Ég hef orðið var við
að betri borgarar í hvítflibba-
störfum hér í höfuðborginni
finnst mörgum hveijum að
Þjóðarsálin sé fyrir neðan
þeirra virðingu; þetta sé hin
ómenntaða alþýða sem þama
sé að kvarta og kveina og það
sé óþægilegt að hlusta á það.
En samt hlusta þeir alltaf á
þáttinn, kannski vegna þess
að það er meðal annars þama
sem hjartsláttur samfélagsins
heyrist. Meginhluti fólksins í
þessu landi er nefnilega ekki
með hvítan flibba; það vinnur
önnur störf og hefur kannski
að einhverju leyti önnur
hugðarefni. Samt eru það al-
menn samfélagsmál og póli-
tík sem hvíla lang þyngst á
þjóðinni, og það kemur fram
í þættinum á hverjum einasta
degi.“
Sérstaða þessa þáttar
kemur ekki síst
fram í því að um-
ræðan tengist ann-
arri umfjöllun sem fer fram
í Dægurmálaútvarpinu. An
þess að ég vilji fara að gera
of mikið úr þessum þætti —
þetta er jú bara útvarpsþáttur
— þá eru þarna ákveðin
tengsl sem fólkið í landinu
hefur við stjórnkerfið og þar
með held ég að þátturinn sé
talsvert mikilvægur. í Þjóð-
arsálina kemur fólk sem hef-
ur völd og áhrif í þjóðfélag-
inu, fólkið sem fæst við að
setja og framfylgja lögum og
stundum gefst hlustendum
færi á að ræða við þetta fólk.
Þjóðarsálin er líka mjög með-
færilegur þáttur og það er
mikið til á valdi stjórnandans
að stýra umræðunni á hverj-
um tíma. Ég man til dæmis
eftir mjög góðum þætti sem
Stefán Jón Hafstein stjórn-
aði, daginn sem Hekla byrjaði
að gjósa 1991. Sá þáttur er
einsdæmi í íslenskri útvarps-
mennsku, því þarna er að
finna heimildir um gosmökk-
inn frá útvarpshlustendum
um allt land; í hvaða hæð
hann var, í hvaða stefnu hann
fór og hvernig gosið leit út.
Þetta er samtímavitnisburð-
ur, fenginn þegar Hekla er
að byrja að gjósa. Þetta hafði
aldrei áður verið gert í ís-
lensku útvarpi og ég veit ekki
til þess að þetta hafi gerst
annars staðar. Þarna er það
stjórnandi Þjóðarsálarinnar
sem tekur ákvörðun um að
nota þáttinn með þessum
hætti — og það stendur ekki
á hlustendum."
Sú gagnrýni hefur stund-
um heyrst að umræðuþættir
eins og Þjóðarsálin ýti undir
fordóma og þar komi oft og
tíðum fram ómakleg gagn-
rýni á þekkt fólk í þjóðlífinu.
„Ég held þvert á móti að
Þjóðarsálin dragi úr fordóm-
um, vegna þess meðal annars
að hún tengist skipulegri
umræðu í Dægurmálaútvarp-
inu. Það er heldur ekkert
leyndarmál að við sem stjórn-
um þættinum reynum að
koma því á framfæri, sem við
teljum sannast og réttast. Oft
er nauðsynlegt að andmæla
þeim sem hringja, einfaldlega
til að halda uppi ákveðinni
spennu í samtalinu og svo er
það nú ein af skyldum stjórn-
andans að reyna að draga
fram sem flestar skoðanir í
umdeildum málum. Það segir
svosem ekkert um okkar eig-
in afstöðu; þetta er einungis
gert til þess að tiltekin mál
fái ekki einhliða umfjöllun í
þættinum. Vegna þessa tel
ég að umræðan í Þjóðarsál-
inni sé til þess fallin að draga
úr fordómum og auka upplýs-
ingu. Það er líka gert skipu-
lega þegar sérfræðingar
koma fram sem gestir í þætt-
inum og geta þá gefið fólki
sérhæfðar upplýsingar. Við
teljum hins vegar að einka-
mál fólks eigi ekki erindi í
útvarpið, nema þegar sagan
sem það segir snertir al-
mannaheill og skaðar ekki
neinn, sem ekki getur borið
hönd fyrir höfuð sér. Það eru
þarna ákveðin mörk, en þau
eru ekki mjög nákvæmlega
skilgreind og það þarf að
meta hvert mál fyrir sig. En
almenna reglan er að það
má ekki skammast út í fólk
- En það má skammast út
í ráðamenn?
„Já, vegna þess að ráða-
menn þurfa að standa ábyrg-
ir gerða sinna gagnvart al-
menningi; þeirra gerðir eru
sífellt til umræðu og eiga
auðvitað að vera það. Stjórn-
málamenn hafa sjálfviljugir
boðist til að sinna verkefnum
í þágu þjóðarinnar og það
þýðir að þeir þurfa í sífellu
að setja ljós sitt undir mæli-
ker. Það gerist meðal annars
í Þjóðarsálinni. Auðvitað er
þetta vandmeðfarið, því öllum
sjónarmiðum þarf að koma á
framfæri og einhver víðsýni
verður að vera í umræðunni;
það er yfirlýst ætlun okkar.
Það hefur meira að segja tek-
ist svo vel að mér hafa verið
gerð upp ákveðin pólitísk við-
horf sem ég hef alls ekki. En
ég reyni ævinlega að láta öll
sjónarmið koma fram; það
finnst mér vera skylda mín
sem umsjónarmanns."
Fljótlega eftir að ég
byijaði með Þjóð-
arsálina var ég til
dæmis sakaður um
að vera sérlegur útsendari og
stuðningsmaður Davíðs
Oddssonar og styðja mál-
flutning hans ljóst og leynt.
Ástæðan var auðvitað sú að
í Þjóðarsálinni hafði ég stund-
um reynt að halda uppi vörn-
um fyrir Davíð meðan hann
var í borgarstjórn. Hann var
ekki staddur í hljóðveri og
einhver varð auðvitað að
koma hans sjónarmiðum á
framfæri, þannig að ég reyndi
að tíunda þau eins vel og ég
gat. Það tókst nú örugglega
ekki eins vel og ef hann hefði
gert það, en nógu vel til þess
að fjöldi fólks hélt að ég
væri handgenginn skoðana-
bróðir Davíðs — sem ég er
ekki og hef aldrei verið. Þetta
byggist jú allt á því að ég
reyni að andmæla fólki sem
hringir inn, með því að tína
til rök þeirra sem ekki eru
sammála. Á hinn bóginn hef
ég stundum líka notað þá
aðferð að vera fyllilega sam-
mála þeim sem hringja og
tekið mjög rækilega undir
með þeim. Það hefur síðan
haft þau áhrif að það tryllist
allt af þeim sem eru á móti.
Með því að ýkja viðhorf við-
mælendans fæ ég viðbrögð
frá hlustendum, sem hringja
þá inn með mótrökin. Þetta
hef ég gert með góð-
um árangri.
Eg hef alltaf haft
mjög gaman af
rökræðum. Frá
því ég man eftir
mér var dagleg pólitísk um-
ræða á mínu heimili og þar
voru alltaf heitar umræður
um samfélagsleg málefni, þar
sem tekist var á um andstæð
sjónarmið og umræðan
stunduð eins og sú íþrótt, sem
hún raunverulega er. Þegar
tjóðarsálin er hvað skemmti-
legust, þá er þessi samræðu-
og kappræðuíþrótt stunduð
af eins mikilli list og hún
hefur nokkurn tímann verið
stunduð hér á ís-
landi.“
- Tekst oft svo vel til?
„Kannski ekki á hveijum
degi, en það líður varla sú
vika að einhver snillingurinn
hringi ekki og hefur þá undir-
búið mál sitt mjög vel. Menn
tala þá oftar en ekki undir
rós, sem er gömul íslensk
aðferð til að koma gagnrýni
á framfæri. Yfirleitt er slíku
fólki tekið mjög vel og stund-
um er jafnvel spilað áfram á
líkingamálið í ræðu viðkom-
andi.“
Auðvitað hringir fólk í
þáttinn, sem hringt hefur
áður. En það er alls ekki eins
algengt og margir halda. Það
sem kannski villir um fyrir
hlustendum er að þeir sem
hringja hafa hlustað oft á
þáttinn og þekkja rödd mína
vel. Þeir tala þess vegna
kumpánlega við mig og ég
tek því ævinlega vel. En það
þýðir ekki endilega að ég
kannist við þá. Ég þekki líka
til á mörgum stöðum á land-
inu og stundum kemur það
fyrir að ég veit eitthvað um
hagi þess fólks sem hringir,
án þess að ég þekki það per-
sónulega."
Ómerkilegur röflþáttur?
„Nei,“ segir Sigurður, „ég
held að Þjóðarsálin hafí
margsinnis sýnt að hún er
verðugt útvarpsefni. Gott
dæmi er þáttur sem ég stjórn-
aði haustið 1989, en þann dag
voru liðin áttatíu ár frá því
að fyrsta bók Halldórs Lax-
ness, Barn náttúrunnar, kom
út. Á þessum tíma voru mikl-
ar umræður í Útvarpsráði um
Þjóðarsálina. Að mínu áliti
var þetta svolítil hvítflib-
baumræða, enda eiga kaffí-
brúsakallar og alþýðufólk
ekki fulltrúa í ráðinu; þar sit-
ur ágætt skrifstofufólk á veg-
um stjómmálaflokkanna. Það
var enda mikið talað um hve
Þjóðarsálin væri vondur út-

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1993
B 15
varpsþáttur og þyrfti að fara
að hætta. En sem betur fer
ræður Útvarpsráð ekki úrslit-
um um dagskrá Ríkisútvarps-
ins. Vegna þessa stéttahroka
sem ég taldi lýsa sér í þess-
ari afstöðu ráðsins, fannst
mér að það þyrfti kannski að
sýna fulltrúum ráðsins og
öðrum fram á að fólkið í land-
inu, fólkið sem hlustaði á
þáttinn og hringdi í hann,
væri vel lesið og vitiborið fólk
og það væri óþarfi að hnýta
í eftirlætisþátt þess vegna
þess hve alþýðlegur hann
væri. Ég sneri þess vegna
þætti þessa dags upp í tjóðar-
sál um Halldór Laxness og
sagði í upphafi þáttarins að
í dag langaði mig að tala um
Halldór; ég vildi spyija fólk
hvenær það hefði kynnst
verkum skáldsins og hver
væri uppáhaldspóstur þess í
verkum hans. Það vom ekki
margir sem komust inn í þátt-
inn, enda hafði fólk frá ýmsu
að segja. En það var enginn
langskólagenginn maður sem
hringdi; þetta var allt alþýðu-
fólk. Þarna hringdi bílstjóri
úr flutningabílnum sínum
undir Eyjafjöllum, ég talaði
við húsmæður, sjómenn og
bændafólk. Hver einasti við-
mælandi lýsti því hvenær
hann byijaði að lesa verk
Halldórs og sumir kunnu ut-
anbókar heilu kaflana úr
verkum hans. Þetta sagði mér
svo sem engar fréttir; ég hef
verið ansi víða og veit að það
er fjöldinn allur af svona fólki
við ýmis störf í landinu. Þetta
fólk vinnur ekki á skrifstofum
í Reykjavík; það er að vinna
þjóðnýt störf og þeirra þáttur
er íjóðarsálin. Hins vegar
held ég að þetta hafi sannað
fyrir Útvarpsráði, sem alltaf
var að hnýtá í þáttinn, að
þetta er ekki eitthvert lág-
menningarkjaftæði alþýð-
unnar í landinu. Ég gerði
þetta líka til þess að almenn-
ingur gæti vottað skáldinu
virðingu sína. Það tókst. Og
svo allir njóti nú sannmælis,
þá situr annað fólk í Útvarps-
ráði núna.
Annað gott dæmi
er þáttur sem
var á dagskrá
fyrir örfáum
árum. Þar sat Árni Björnsson
þjóðháttafræðingur við hljóð-
nemann og var að segja okk-
ur frá álfum og jólasveinum.
í þann þátt hringdi kona ætt-
uð vestan af fjörðum. Hún
sagði Árna og þjóðinni frá
jólasveininum Flotsokku, sem
enginn hafði heyrt um getið
og engar ritaðar heimildir
voru til um. Seinna talaði svo
Árni betur við hana og fann
fleiri vitnisburði. íjóðarsálin
var líka á dagskrá 1. desem-
ber síðastliðinn. Þá hringdu
tveir menn sem staðið höfðu
fyrir utan stjórnarráðshúsið,
1. desember 1918, daginn
sem fáninn var dreginn að
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
húni og ísland varð fullvalda
ríki.
Það eru svona atvik," segir
Sigurður, „sem sýna það og
sanna að tjóðarsálin er ekki
ómerkilegur röflþáttur. Hún
hefur margsannað
tilverurétt sinn og
hún er miklu
merkilegri þáttur
en margir gera sér
grejn fyrir.“
Ég' tala við fólk
í útvarpinu alveg
eins og ég tala við
fólk annars staðar.
Ég geng út frá því
að viðmælandi
minn sé maður eins
og ég, með fullu
viti, góðviljaður og
eigi erindi. Að öðr-
um kosti væri mér
ómögulegt að stýra
þættinum. Mér
þykir einfaldlega
vænt um fólk. Það
er lífsskoðun mín
að mannskepnan
sé góð inn við bein-
ið og vilji vel og það er sú
afstaða sem lýsir sér í því,
hvernig ég tala við fólk. Það
er líka sjaldgæft að mann-
eskja veki ekki forvitni mína
og mig langi ekki til að heyra
hvað hún hefur að segja. Ég
held nefnilega að flestir hafl
eitthvað til málanna að
leggja."
Þjóðarsálin hef-
ur lengi verið
einn umtalaðasti
útvarpsþáttur
hér á landi.
Harðvítugar deil-
ur hafa spunnist
út af honum,
vitnað hefur ver-
ið íþáttinn á Al-
þingi og málefni
viðmælenda
hafa oft og tíðum
vakið mikla at-
hygli.
Höfundur er lausamaður í
blaðamennsku.
Crillsteikumar hjá iariinum:
Mest seldu steikur
á Islandi
NAUTAGRILLSTEIK, SIRLOIN,
m. bak. kart., kryddsmjöri og hrásalati. Safarík og bragbmikil
steik úr völdu ungnautakjöti...kr. 690
LAMBAGRILLSTEIK, FILLET,
m. bak. kart., kryddsmjöri og hrásalati. Erum þrælmontin af
lambasteikinni okkar. Brábnar nánast í munni manns... kr. 750
SVÍNAGRILLSTEIK, HNAKKI,
m. bak. kart., kryddsmjöri og hrásalati.
Brag&gób og mjúk undir tönn. Góð steik.kr. 690
Sprengisandi — Kringiunni
i ¥
jartinn
~VEITINGASTOFA ■
ÍSLENSKA ÓPERAN
lllll__lllll
Sardasfurstynjan
Óperetta eftir Leo Stein og Bela Jenbach
með tónlist eftir
EMMERICH KÁLMÁN
flutt með leyfi Josef Weinberger Ltd.
í íslenskri þýðingu Flosa Ólafssonar og Þorsteins Gylfasonar
Hljómsveitarstjóri: Páll Pampichler Pálsson
Leikstjóri: Kjartan Ragnarsson
Dansar: Auður Bjarnadóttir
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson
Búningar: Hulda Kristín Magnúsdóttir
Lýsing: Jóhann B. Pálmason
Stjórnandi kórs/æfingastjóri: Peter Locke
Sýningarstjóri: Kristín S. Kristjónsdóttir
Píanóleikari ó æfingum: Iwona Jagla
Kór íslensku óperunnar
Hljómsveit íslensku óperunnar
Konsertmeistari: Zbigniew Dubik
Söngvarar:
• Signý Sæmundsdóttir • Þorgeir J. Andrésson • Bergþór Pólsson •
Jóhanna Llnnet • Sigurður Björnsson • Bessí Bjarnason • Sieglinde
Kahmann • Kristinn Þ. Hallsson
FRUMSÝNING
föstudaginn 19. febrúar
HÁTÍÐARSÝNING
laugardaginn 20. febrúar
Styrktarfélagar eiga forkaupsrétt á miaum dagana 1 .-4. febrúar
Almenn sala miða hefst S. febrúar
Mlðasalan er opln frá kl. 1S-19 daglega. Sýnlngardaga tll kl. 20.
Sími 11475 - Greiðslukortaþjónusta
SCHOLTES OFNAR - ALDREI GLÆSILEGRI!
Bakstur
Með fullkominni hitastjórn
og nákvæmu loftstreymi
nærðu þeim árangri við
þaksturinn sem þig hefur
alltaf dreymt um.
Ofnsteiking
Með innrauðum hita og
margátta loftstreymi færðu
steikina safaríka og fallega
brúnaða.
Qlóðsteiking
Með innrauðum hita og
loftstreymi, sem líkir eftir
aðstæðum undir beru lofti,
nærðu útigrillsáhrifum allan
ársins hring.