Morgunblaðið - 03.02.1993, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRUAR 1993
17
Hvers vegna deila
um efnahagsstefnu?
eftir Gylfa
Arnbjörnsson
Atvinnuleysi er nú 7% ef allt er
talið með, sem jafngildir því að um
9.000 manns séu án atvinnu. í lok
desember voru 7.000 manns skráð-
ir án atvinnu. Því til viðbótar áætl-
ar Hagstofa íslands að um 2.000
manns sem ekki njóta réttinda til
greiðslu atvinnuleysisbóta séu án
vinnu.
Þetta mikla atvinnuleysi gerir
það að verkum að setja verður at-
vinnumál sem brýnasta úrlausnar-
efni í allri efnahags- og stjórnmála-
umræðunni. Þrátt fyrir þetta hefur
áhersla ríkisstjórnarinnar í efna-
hagsmálum verið sú að draga úr
viðskiptahalla og fjárlagahalla með
því að hækka skatta verulega og
skerða kaupmátt ráðstöfunartekna
til þess að draga úr eftirspurn.
Þess vegna er verkalýðshreyfingin
þeirrar skoðunar, að ef ná á árangri
í baráttunni við atvinnuleysið sé
óhjákvæmilegt að breyta efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar en leggur
jafnframt áherslu á nauðsyn þess
að mótuð verði hér heilsteypt at-
vinnumálastefna til langs tíma til
þess að örva atvinnuþróun og ný-
sköpun í atvinnulífinu. í þessari
grein vil ég gera stuttlega grein
fyrir því hvernig Alþýðusambandið
telur að vinna eigi þetta verkefni.
Fjármálastefnan sem virkt
stjórntæki - halli ríkissjóðs
Áhrif hins opinbera á hagkerfið
koma skýrast fram við afgreiðslu
fjárlaga hvert ár. Fjárlögin eru því
hluti af fjármálastefnu ríkisstjórn-
arinnar og virka sem mikilvægt
stjórntæki á hagkerfið. í núverandi
samdrætti er afar brýnt að flýta
ýmsum opinberum framkvæmdum
til þess að glæða hagvöxt, sem aft-
ur getur leitt til aukinnar atvinnu,
í stað þess að auka á samdráttinn
með skattaálögum og niðurskurði
eins og ríkisstjórnin gerir.
Markmið efnahagsstjórnarinnar
hlýtur að vera að jafna hagsveiflur
í hagkerfinu. Með því að auka eftir-
spurn þegar mikið atvinnuleysi er
og draga úr eftirspurn þegar full
atvinna er má forðast skaðleg áhrif
af miklum hagsveiflum. Ef eftir-
spum er ekki aukin þegar störfum
fækkar er hætta á því að minnk-
andi atvinna valdi enn frekari sam-
drætti í eftirspurn og þar með enn
meira atvinnuleysi. Það sama á við
þegar mikil umframeftirspurn er
eftir vinnuafli; ef ekki er dregið úr
eftirspurninni leiðir hún til óstöðug-
leika, aukinnar verðbólgu og halla
á viðskiptajöfnuði.
Staðan í hagkerfínu er þannig
nú, að verulegur hluti af afkasta-
getu fyrirtækjanna er vannýttur og
allt að 10% vinnufærra manna era
án atvinnu. Því er nauðsynlegt að
stjórnvöld beiti virkri fjármála-
stefnu til þess að draga úr yfirvof-
andi samdrætti. Alþýðusambandið
hefur bent á að þetta má gera með
ýmsum framkvæmdum við viðhald
opinberra bygginga, uppbyggingu
fjarskiptakerfis og samgöngukerfis.
Með því að leggja áherslu á slíkar
framkvæmdir á samdráttartímum
eru engar líkur á að þær leiði til
aukinnar spennu á vinnumarkaði
eða verðbólgu. Með því að flýta
verkefnum sem fyrirhuguð eru í
náinni framtíð eru langtímaáhrifin
á ríkissjóð hagstæð. Það er vegna
þess að vænta má þess að á sam-
dráttartímum verði tilboð í fram-
kvæmdir hagstæðari en ella, ríkið
sparar veruleg útgjöld vegna at-
vinnuleysisbóta og það hefur einnig
beinar og óbeinar tekjur af þeim
umsvifum sem verða vegna fram-
kvæmdanna.
Umfram allt hefur uppbygging
samgöngukerfisins mjög jákvæð
áhrif á hagvöxt þegar til lengri tíma
er litið, og myndi þannig nýtast
okkur til þess að leggja grunn að
nýrri sókn í atvinnuþróun. Dæmi
um þetta er, að með því að bæta
samgöngur milli byggðarlaga er
lagður grunnur að aukinni verka-
skiptingu og sameiningu fyrirtækja
og sveitarfélaga sem aftur leiðir til
veralegrar hagræðingar. Með því
að endurbæta ýmsar brýr á hring-
veginum má stuðla að því að auka
flutningsgetu vegakerfisins all
verulega sem leiðir til lækkunar á
flutningskostnaði. Þetta bætir sam-
keppnisstöðu innlendrar framleiðslu
og gefur svigrúm til sóknar í at-
vinnumálum landsbyggðarinnar.
Þrátt fyrir að áhersla á stöðug-
leika í verðlagsmálum sé mikilvæg
má hún ekki leiða til þess að áhersl-
an á að draga úr atvinnuleysi lendi
í öðru sæti. Því verður ríkisstjórn
að hverfa frá því að nota fjárlaga-
hallann sem afsökun fyrir aðgerðar-
leysi sínu. Þvert á móti veldur sam-
drátturinn í hagkerfinu því að tekj-
ur ríkissjóðs minnka verulega eins
og fram hefur komið. Staðreyndin
er sú, að halli ríkissjóðs í hlutfalli
af landsframleiðslu er einhver sá
minnsti í hinum vestræna heimi,
eða 2,2% m.v. 3,8% innan OECD
og 5,4% í Evrópu og því ekki ástæða
til þess að stilla honum upp sem
meginvandamáli í hagstjórn.
Skipulagsbreytingar í
atvinnulífi
Á síðustu árum hefur verið lögð
mikil áhersla á skipulagsvandamál
í atvinnulífinu og tillögur um breyt-
ingar á skipulaginu kynntar sem
það tæki sem leyst geti efnahags-
vanda okkar. Verkalýðshreyfingin
er ekki andsnúin því að skipulags-
breytinga sé þörf og hefur reyndar
lagt veralega af mörkum til þess
að stuðla að slíkum breytingum.
Nægir hér að benda á að forsenda
þessara skipulagsbreytinga var að
koma verðbólgunni rýður og tryggja
stöðugleika. Verkalýðshreyfingin
hefur einnig tekið undir það að til
lengri tíma litið muni slíkar skipu-
lagsbreytingar og aukin hagræðing
í atvinnulífinu skila sér í formi auk-
ins kaupmáttar og meiri vinnu. Það
er hins vegar ástæða til að vekja
athygli á því að við getum ekki leyst
það atvinnuleysisvandamál, sem við
búum við nú, með langtíma skipu-
lagsbreytingum. Reyndar er það svo
að þetta mikla atvinnuleysi ógnar
beinlínis þeim árangri sem hægt
er að ná á þessu sviði. Skipulags-
breytingar krefjast jafnvægis og
stöðugleika hvorttveggja í efna-
hagslegu og pólitísku tilliti til að
þær skili árangri. Þeir sem missa
atvinnuna vegna skipulagsbreyt-
inga og hagræðingar verða að geta
treyst því að stjórnvöld og atvinnu-
rekendur séu að taka á þeim vanda
sem atvinnuleysi hefur í för með
sér. Ríkisstjórnin hefur með aðgerð-
um sínum ógnað þessum óstöðug-
ieika, því hún hefur kosið að rjúfa
þá sátt sem verið hefur um áherslur
í efnahagsstefnunni. Þar með hefur
ríkisstjórn beinlínis verið að stofna
í hættu þeim ávinningi sem skipu-
lagsbreytingar og hagræðing í at-
vinnulífinu geta fært okkur, til
lengri tíma litið.
Viðskiptahalli -
samkeppnisstaða
Viðskiptahalli hefur verið viðvar-
andi vandamál okkar íslendinga í
langan tíma og er minnkun hans
eitt af meginatriðum aðgerða ríkis-
stjórnarinnar í nóvember. Þetta var
gert með því að skerða kaupmátt
ráðstöfunartekna um 7% til þess
að draga úr eftirspurn landsmanna,
en allt að helmingur hennar er inn-
fluttar vörur. Verkalýðshreyfingin
hefur vissulega áhyggjur af við-
skiptahallanum en telur hins vegar
að skerðing kaupmáttar ráðstöfun-
artekna sé ekki skynsamleg leið til
þess að leysa þann vanda. Reynsla
okkar af efnahagsþróun sl. áratugi
hefur kennt okkur að fórnarkostn-
aðurinn sem fylgi slíkri stefnu er
óviðunandi og beinlínis skaðlegur
þróun atvinnulífsins, eða voru þær
forsendur sem lagðar voru til
grundvallar við gerð þjóðarsáttar-
samninganna rangar?
Það er fróðlegt að líta á reynslu
Dana í þessu sambandi, en þeir
áttu við sambærilegt vandamál með
viðskiptajöfnuð að stríða á áttunda
áratugnum. Eftir að hafa beitt svip-
uðum aðferðum og hér, þ.e. fella
gengi krónunnar og draga úr eftir-
spurn með því að skerða kaupmátt
ráðstöfunartekna, tóku þeir upp
fastgengisstefnu árið 1982. Sam-
staða náðist um það að eina leiðin
Gylfi Arnbjörnsson
„Samandregið má segja
að verkalýðshreyfingin
takist nú af hörku á við
ríkisstjórn sem hefir
ákveðið að hverfa aftur
til fyrri tíma og hunsa
þá stefnubreytingu sem
varð fyrir atbeina aðila
vinnumarkaðarins árið
1990.“
til þess að leysa þennan vanda til
lengri tíma væri að styrkja sam-
keppnisstöðu atvinnulífsins gagn-
vart útlöndum með því að halda
verðlags- og kostnaðarþróun innan-
lands undir því sem gerist í helstu
viðskiptalöndum. Þannig náðu þeir
bæði að auka útflutning vöru og
þjónustu og samtímis draga úr inn-
flutningi með því að bæta markaðs-
hlutdeild innlendrar framleiðslu. Nú
státa Danir af 8,8% hagnaði á vöru-
skiptajöfnuði m.v. landsframleiðslu
og 3% af hagnaði ef tekið er tillit
til vaxtagreiðslna og rekja þeir
þessa stöðu alfarið til þessarar
stefnu. Vissulega hefur Dönum ekki
tekist að leysa atvinnuleysisvanda-
mál sitt með þessari aðferð og hef-
ur danska verkalýðshreyfingin tek-
ist hart á við stjórnvöld um að fara
í auknar framkvæmdir til þess að
draga úr atvinnuleysi. Á fjárlögum
fyrir yfirstandandi ár komu stjórn-
völd nokkuð til móts við þessa kröfu
og telja má víst að ríkisstjórn undir
forustu jafnaðarmanna muni gera
það enn frekar.
Sú efnahagsstefna sem aðilar
vinnumarkaðarins lögðu grunninn
að í samningupum árið 1990 og
staðfest var í samningunum 1992
gekk einmitt út á þetta, en á síð-
asta ári var verðbólga hér um 1%
samanborið við 3,5% innan Efna-
hags- og framfarastofnunarinnar
(OECD) og 5,3% í Evrópu. Þetta
þýðir að samkeppnisstaða okkar út
á við hefur batnað um í það minnsta
2%. Það er hins vegar ljóst að það
tekur tíma að þessi aðferð skili
árangri og því er mikilvægt að
stjórnmálamenn geri sér grein fyrir
því að sjóndeildarhringurinn er
lengri en til næstu Alþingiskosn-
inga. Gengisfellingin í nóvember og
hækkun ýmissa opinberra gjalda
valda því að verðbólga hér verður
á þessu ári nokkuð hærri en í ná-
grannalöndunum og því má segja
að ríkisstjórnin hafi horfið frá þess-
ari stefnu. Því má færa rök fyrir
því að sú stefnubreyting sem gerð
var í forsendum kjarasamninganna
árið 1990 hafi ekki náð til stjórn-
málamannanna; þeir era augljós-
lega ekki komnir ennþá á það stig
að geta valdið slíkri stefnubreytingu
og velja enn sem fyrr auðveldustu
leiðina út úr vandanum.
Atvinnumálastefna
Stjórnvöld hafa í langan tíma
hunsað það að móta heilsteypta
atvinnumálastefnu sem væri mót-
andi í þeim breytingum sem gerðar
eru á umgjörð atvinnulífsins. Þann-
ig hefur hagkerfið þróast í átt til
meiri opnunar og markaðstenging-
ar á síðastliðnum áratug án þess
að þessari þróun hafi verið stjórnað
með skýrri stefnumörkun. Einstaka
aðgerðir stjórnvalda hafa beinlínis
skaðað hagsmuni okkar og unnið
gegn nýsköpun og atvinnuþróun.
Blind áhersla ríkisstjórnarinnar í
stóriðjumálum hefur valdið því að
önnur áhersluatriði í stefnumótun-
inni hafa orðið að víkja. Nú þegar
ljóst er að ekkert verður úr stóriðju-
framkvæmdum á komandi árum
stendur ríkisstjórnin uppi berskjöld-
uð. Krafa aðila vinnumarkaðarins
um að sett yrði á laggirnar atvinnu-
málanefnd í síðustu kjarasamning-
um var að hluta byggð á því að
leggja yrði í þá vinnu sem nauðsyn-
leg er til þess að ná samstöðu um
mótun slíkrar langtíma atvinnu-
málastefnu. í starfi nefndarinnar
voru ýmis atriði eins og hagræðing
í sjávarútvegi, nýting raforku,
rannsóknir og markaðsmál, jöfnun-
artollar á innflutt skip, mennta- og
fræðslumál, fjárfestingar erlendra
aðila, samkeppnisstaða _atvinnulífs-
ins o.fl. til umræðu. í aðgerðum
ríkisstjórnarinnar er ekki tekið á
neinum af þessum áhersluatriðum
og ljóst er að leggja þarf áherslu á
að halda þessari umræðu áfram til
þess að móta slíka atvinnumála-
stefnu.
Samantekt
Samandregið má segja að verka-
lýðshreyfingin takist nú afhörku á
við ríkisstjórn sem hefir ákveðið að
hverfa aftur til fyrri tíma og hunsa
þá stefnubreytingu sem varð fýrir
atbeina aðila vinnumarkaðarins árið
1990. Nái grundvallarstefnubreyt-
ing ríkisstjórnarinnar fram að
ganga er hætt við að við festumst
að nýju á braut verðbólgu, kaup-
máttarskerðingar og óstöðugleika.
Almenningur í landinu axlaði ekki
auknar byrðar í þjóðarsáttarsamn-
ingunum til þess eins að horfa á
allt fara aftur í sama farið. Því
verðum við að forða með öllum til-
tækum ráðum!
Höfundur er hagfræðingur
Alþýðusambands íslands.
7.870 ÁSTÆÐUR FYRIR ÞVÍ
AÐ KAUPA NÝJAN CIVIC
Við teljum þær ekki allar upp,
þar sem hver einasti hlutur sem
Honda Civic er settur saman úr,
mælir með sér sjálfur. Á sama
hátt og veikasti hlekkur keðju
segir til um gæði hennar, segir
veikasti hlutur bílsins til um
gæði hans.
a
5,
Til afgreiðslu strax » Opiá virka daga kl. 9:00 - 18:00 og laugardaga kl. 11:00 - 15:00 » Honda » Vatnagörðum 24 • Sími l’QD 58 QQ.fin
Á RÉTTIU L I N U