Morgunblaðið - 28.04.1993, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. APRÍL 1993
„Lyf á Bónus-
verði“ er tálvon
Hugleiðingar um frumvarp til lyfjalaga
eftir Erlend Jónsson
Heilbrigðisráðherra skrifar at-
hyglisverða grein í Morgunblaðið 6.
apríl sl., þar sem hann reynir að
rökstyðja þá skoðun, að hið nýja
frumvarp til lyfjalaga, sem lagt hef-
ur verið fyrir Alþingi, muni leiða til
lægra lyíjaverðs hér á landi. Rök
hans eru með þvílíkum endemum,
að óskiljanlegt er að nokkrum geti
hafa dottið í hug að bjóða slíkt sið-
menntuðum mönnum.
Til að byrja með leyfi ég mér að
vísa í súlurit, sem birtist með grein
ráðherra, og á að styðja þá skoðun,
að útsöluverð lyfja sé hærra hér á
landi en í „grannlöndunum", og að
skýringin á því sé há álagning og
dreifingarkostnaður, sem myndi
lækka við það „frelsi", sem frum-
varpið boðar.
Samkvæmt þessu súluriti er hæst
smásöluverð lyfja á íslandi af þess-
um löndum. En á því kemur einnig
fram, að í Þýskalandi er næsthæsta
lyfjaverðið, og mun hærra en í Dan-
mörku. Heilbrigðisráðherra láist þó
að geta þess, að í Þýskalandi er ein-
mitt „frjálst" lyfsölukerfi, en í Dan-
mörku er kerfi, sem í grundvallaratr-
iðum er það sama og við höfum
búið við til þessa. Hvað þessi lönd
varðar er því ekki aðeins engin
fylgni, heldur beinlínis neikvæð
fylgni á milli „frelsis" og lyfjaverðs,
ef tölur þær, sem hann gefur upp,
eru réttar.
Heilbrigðisráðherra ber líka sam-
an verð „lyfjakörfu" hér á landi
annars vegar og í Noregi, Danmörku
og Svíþjóð hins vegar. Nokkur áhöld
eru um það, að þau samanburðar-
verð, er hann gefur upp séu rétt.
En auk þess gleymir hann að benda
á, að í Noregi og Danmörku er í
grundvallaratriðum sama iyfjadreif-
ingarkerfí og við búum við ennþá,
og að í Svíþjóð er eitt hlutafélag,
sem hefur einokun á lyfjasölu. Skýr-
ingin á hærra lyfjaverði hér getur
því ekki verið að finna í því „ófrelsi",
sem núverandi kerfi okkar felur í
sér, og súlurit ráðherra rökstyður
einmitt skoðun þveröfuga við þá, er
hann heldur fram. í þessu sambandi
má einnig benda á grein Böðvars
Jónssonar, lyfjafræðings, í Morgun-
blaðinu 8. apríl sl„ þár sem hann
leiðir að því líkur að lyfjaverð í
Bandaríkjunum sé ekki lægra og
jafnvel enn hærra en hér á landi,
þrátt fyrir langa hefð fyrir „frelsi"
þar í lyfjadreifingu.
Verð á öðrum vörum almennt
hærra hér
Skýringarinnar á hærra lyfjaverði
hér en í grannlöndunum, ef það er
staðreynd, hlýtur því að vera að leita
í öðru en „ófrelsi" í lyfjadreifingu.
Vöruverð hér á landi er almennt
hærra en í grannlöndum okkar, líka
varðandi vöru, sem hver sem er má
versla með, eins og tölvur, raf-
magnsvörur, matvöru og bækur. Af
hveiju kostar t.d. tölva, sem í Banda-
ríkjunum kostar 4019 dollara, (u.þ.b.
261.000 kr), u.þ.b. 405.000 kr. hér
á landi? Skýringin á þessum verðmis-
mun getur ekki verið „ófrelsi" í
tölvudreifingu, vegna þess að hún
er fijáls, miklu fijálsari en lyfjasala
verður skv. frumvarpi heilbrigðisráð-
herra.
Frumvarpið leiðir til
óhagkvæmari lyfjadreifingar
Það er því ekkert sem bendir til
þess, að ofangreint frumvarp muni,
þegar til lengdar lætur, leiða til hag-
kvæmara fyrirkomulags á lyfjadreif-
ingu fyrir þjóðina í heild, og mjög
margt sem bendir til hins gagn-
stæða. Auk þess, sem hér hefur ver-
ið nefnt og þess sem ég benti á í
grein minni „Ályktað um aukaat-
riði“, er birtist í Mbl. 17. apríl, má
líka nefna aukna fjárfestingu í lyfja-
búðum, minni og óöruggari ly§a-
þjónustu við landsbyggðina, sem
mun birtast í hærra lyfjaverði þar
og færri og verr útbúnum lyfjabúð-
um og ótalmargt fleira. Aðrar Norð-
urlandaþjóðir búa enn við sama
lyfjadreifíngarkerfi og við (í Svíþjóð
er að vísu einokun), og hafa ekki
enn séð ástæðu til að breyta til,
þrátt fyrir margra ára umræðu: í
Danmörku hafa menn rætt málin í
yfir tíu ár, og þrátt fyrir pappírsflóð
sem fylla myndi heilt herbergi hefur
ekki enn verið tekið upp annað kerfi.
Eru Danir þó „fijálslyndari" en aðr-
ar Norðurlandaþjóðir t.d. í vínsölu,
en þar er hægt að kaupa vín og
sterka drykki í matvöruverslunum.
Er þetta vegna þess að þessar
frændþjóðir okkar séu óskynsamari
en við? Getum við virkilega taiið
okkur trú um það? Nei, ástæðan er
einföld: þær hafa komist að þeirri
niðurstöðu, að núverandi kerfi er
hagkvæmast. Það býður upp á
ákveðinn sveigjanleika og tryggir
faglega og örugga þjónustu, bæði
við landsbyggð og þéttbýli.
Núverandi kerfi Ieyfir
samkeppni
„Lyf á Bónusverði" er eitt af slag-
orðum fylgjenda frumvarpsins. En
stórmarkaðir hafa getað lækkað
verð á matvöru á forsendum, sem
ekki eiga við á neinn hátt í smásölu-
dreifíngu iyfja. Verði þeir að upp-
fylla öryggiskröfur og aðrar fagleg-
ar kröfur, sem gera verður til lyfja-
búða, er mjög hæpið að þeir geti
boðið lyf á lægra verði en apótek
geta nú þegar.
Unnt er að sníða af núverandi
lyfjadreifingarkerfi ýmsa vankanta,
ef mönnum sýnist svo. Það er engin
ástæða til þess að ekki megi leyfa
samkeppni bæði í verði og þjónustu
innan núverandi kerfis, þótt hún
megi ekki koma niður á landsbyggð-
inni.
Gleymnishyggjan
Þegar rætt er um það, hvort eitt
fyrirkomulag sé betra en annað,
gleymist oft, að við verðum að taka
tillit til núverandi aðstæðna til þess,
hvað breyting myndi kosta okkur
miðað við raunveruleikann, éins og
hann er nú. Við erum ekki eins og
Guð, sem spyr sjálfan sig: „Hvers
konar heim á ég að skapa, og hvers
konar fyrirkomulag á smásöludreif-
ingu lyfja a ég að láta vera (frá
upphafi) á íslandi til þess að það sé
hagkvæmast?“, og skapar síðan
þann heim sem honum finnst best-
ur. Hér er komið það sem kalla
mætti gleymnishyggju: hún felst í
því að halda, að unnt sé að byija
Erlendur Jónsson
„Ef lyfjabúðum fjölgar,
eykst fjárfesting í lyfja-
dreifingu umfram
nauðsyn og það getur
ekki verið til hagsbóta
fyrir þjóðina í heild.2
frá grunni í einhvetju máli og gleyma
fortíðinni alveg. Þannig gæti einhver
kannski talið sér trú um, að besta
fyrirkomulagið í lyfjadreifíngu sé
„frelsi“ í einhverri mynd og hugsað
sér, að ef Guð hefði skapað besta
heim sem völ er á, þá hefði hann
látið lyfjadreifingu hér á landi vera
„fijálsa". í einfeldni sinni dregur
hann þá ályktun, að því hljóti að
vera rétt að afnema núverandi kerfi
og koma á „fijálsri" lyfjadreifingu.
En málið er ekki svona einfalt.
Við verðum að taka tillit til þess,
að nú þegar er til fjárfesting í lyfja-
búðum í landinu, sem nægir til að
anna lyfjadreifingu fyrir landsmenn
á hagkvæman og öruggan hátt. Ef
lyfjabúðum fjölgar, eykst fjárfesting
í lyfjadreifíngu umfram nauðsyn og
það getur ekki verið til hagsbóta
fyrir þjóðina í heild. Stöðugur hring-
landaháttur stjórnmálamanna með
forsendur fyrir rekstri fyrirtækja er
eitt af því, sem er að leggja íslenskt
atvinnulíf í rúst. Einn daginn er
hægt að reka fyrirtæki á ákveðnum
forsendum, en næsta dag geta
stjórnmálamenn verið búnir að kippa
þessum forsendum í burt og leggja
heila atvinnugrein í rúst. Það er
ekki hægt að búast við blómlegu
atvinnulífi við slíkar aðstæður: stöð-
ugleiki í forsendum atvinnurekstrar
er markmið í sjálfu sér, hefur ákveð-
ið gildi. Við verðum að geta skipu-
lagt atvinnurekstur til lengri tíma,
en gleymnishyggjan kemur í veg
fyrir það; hún felur í sér skammsýni
og óstöðugleika.
Aðalatriðið og aukaatriðið
En samt verður að breyta, breyt-
inganna vegna. I kjölfar fádæma
rógsherferðar á hendur apótekurum
á síðustu árum, sem helst má líkja
við nornaveiðar fyrr á öldum, ein-
blína menn á gróða nokkurra apó-
tekara á höfuðborgarsvæðinu. Það
er nauðsynlegt að umbylta kerfinu
bara til þess að koma höggstað á
þá, til að minnka gróða þeirra. Menn
gleyma því, að þetta er aukaatriði.
Aðalatriðið er, að lyfjadreifingar-
kerfið sé sem hagkvæmast og bjóði
upp á sem besta þjónustu við neyt-
endur. Slík skammsýni einkennir ís-
lenskt atvinnulíf um of; þess vegna
hefur farið eins og raun ber vitni.
Nauðsynlegt er að hugsa um hag
heildarinnar og varast að láta öfund,
þröngsýni og innantóm slagorð villa
okkur sýn.
Það er kaldhæðni örlaganna, að
verði frumvarp það, sem hér er til
umræðu, samþykkt, kemur það ekki
fyrst og fremst niður á þeim apóte-
kurum, sem spjótin beinast helst að,
heldur á minni apótekum, sem leit-
ast hafa við að veita sem besta lyfja-
þjónustu úti á landsbyggðinni.
Ósamkvæmni
Gott dæmi um það, hvernig menn
hafa gleymt aðalatriðinu og einblínt
á aukaatriðin, er að nokkrir lyfja-
fræðingar í stjórn stéttarfélags lyfja-
fræðinga voru fyrir tveimur árum
mjög áfram um það, að komið yrði
á einokunarkerfi í lyíjasölu að
sænskri fyrirmynd, þar sem engin
samkeppni hefði fengið að njóta sín.
Rök þeirra voru þau, að slíkt kerfi
myndi sinna faglegum málefnum
lyfjafræðingastéttarinnar mun betur
og veita neytendum betri þjónustu.
Nú eru hinir sömu lyfjafræðingar
allt í einu orðnir ákafir fylgjendur
þveröfugrar stefnu, og þeir hrópa
„frelsi, frelsi!" yfir land og lýð, vegna
þess að þeir halda að núverandi
frumvarp feli í sér frelsi. Hvað er
orðið um fagleg málefni nú?
Að beija hausnum við steininn
Nú má búast við því, að jafnvel
þótt öll skynsemi stríði gegn frum-
varpinu og það beri allan vott um
hroðvirknisleg vinnubrögð, þá muni
sumir þingmenn halda áfram að
beija höfðinu við steininn og halda
fast við sinn keip: tveir plús tveir
skulu samt vera jafnt og fimm.
Hér má líka benda á það siðleysi,
sem felst í því að keyra slíka umbylt-
ingu á lyfjadreifingannálum í gegn
á nokkrum vikum. Hjá siðmenntuð-
um þjóðum er yfirleitt gert ráð fyrir
a.m.k. tíu ára aðlögunartíma við svo
afdrifaríkar ákvarðanir.
Ef frumvarpið verður að lögum,
þá getur það ekki verið vegna þess
að meirihluti þingmanna er að hugsa
um þjóðarhag. Slík eru. örlög ís-
lensku þjóðarinnar. Það eru ill örlög.
Höfundur er dósent írökfræði og
aðferðafræði vísinda við Háskóla
íslands.
----------------
Fyrirlestur
um um-
hirðu garða
NÚ ÞEGAR sumarið er í nánd
fara garðeigendur væntanlega
að huga að görðum sínum.
Fimmtudagskvöldið 29. apríl kl.
20 mun félagsmiðstöðin Hólma-
sel í Seljahverfi standa fyrir fyr-
irlestri um umhirðu garða fyrir
íbúa Seljahverfis.
Fyrirlesari verður garðyrkju-
meistarinn Jón Júlíus Elíasson og
mun hann m.a. fjalla um umhirðu
grasflata og tijáa. Eftir fyrirlestur-
ínn gefst þátttakendum kostur á
að koma með fyrirspurnir og í sam-
vinnu við Seljasafn Borgarbóka-
safnsins munu bækur og tímarit
um garða liggja frammi. Aðgangs-
eyrir er 200 kr. og eru léttar kaffi-
veitingar innifaldar í verði. Fyrir-
lesturinn er öllum opinn.
(Fréttatilkynning)
Helgi Hálfdanarson
Lyfsölumál
Að undanfömu hefur orðið hér
nokkur umræða um sölu lyfja.
Tilefnið er frumvarp heilbrigðis-
ráðherra til nýrra Jyfsölulaga, sem
nú mun orðið flestum kunnugt í
aðalatriðum. Mér hefur sýnzt svo,
að deilan um þetta frumvarp hafi
orðið óþarflega hvöss, eins og oft
vill verða, og jafnvel gæti nokk-
urs misskilnings á báða bóga.
Svo hefur atvikazt, að um langt
skeið hef ég haft tækifæri til að
fylgjast allnáið með lyfsölumálum
á Islandi. Þau kynni hafa fyrir
löngu sannfært mig um það, að
farsælasti farvegur þeirra mála
væri ríkisrekstur á dreifíngu lyfja.
Ég lít svo á, að lyf séu sú vöruteg-
und sem sízt alls megi vera ofur-
seld einkahagsmunum.
Næstbezta kostinn tel ég vera
þann, að ríkisvaldið ráðstafi lyf-
söluleyfi til sérmenntaðra einstak-
linga, hæfílega margra til þess
að dreifing lyfja geti orðið með
eðlilegum hætti. Þá sé rekstur
lyfjabúða háður ströngu opinberu
eftirliti, ekki aðeins með vörugæð-
um, heldur einnig verðlagi, enda
sé verð allra lyfja ákveðið af opin-
berri verðlagsnefnd, sem beri að
gæta þess, að hvorki sé stefnt í
hættu hagsmunum seljenda né
neytenda jafnt í dreifbýli sem
þéttbýli.
Lakastur hygg ég að sá kostur
væri að sleppa verzlun með lyf út
í svo kallað „frelsi“, þar sem hveij-
um sem hlotið hefði starfsréttindi
lyfjafræðings væri heimilt að
stofna og reka lyfjabúð hvar sem
væri fyrir sjálfan sig eða aðra.
Um þann kost, sem ég hef hér
á undan talið hollastan, mun vart
að ræða, svo sem nú viðrar í
stjórnmálum á landi hér, og tjóar
lítt um að fást.
Það lyfsölukerfi, sem nú við-
gengst, er að vísu gallað, en er þó
í aðalatriðum sá kostur, sem ég
kallaði næstbeztan. Megingallinn,
og raunar sá eini sem máli skipt-
ir og þyrfti lagfæringar við, er
fólginn í tilhögun verðlagningar-
mála. Að vísu er verð allra lyfja
þegar ákveðið af opinberri nefnd,
en það er við það miðað, að unnt
sé að reka lítil apótek úti um
byggðir landsins. Af því leiðir, að
stærri apótekin verða einatt rekin
með hagnaði langt um þarfir
fram. Breytingar á lyfsölulögum
ættu því að felast í því, og því
einu, að lagfæra verðlagsmál.
Nú er augljóst, að það sem
öðru fremur vakir fyrir heilbrigð-
isráðherra með frumvarpi sínu,
er tilraun til lækkunar á lyfja-
verði. í þrætu um frumvarpið
hafa óviðeigandi grunsemdir
gengið á víxl. Ráðherrann hefur
jafnvel verið vændur um óvild í
garð íslenzkra lyfsala og hvöt til
að koma á þá sem þyngstu höggi.
Getsakir af því tagi eiga ekki
heima í umræðu sem þessari. Hins
vegar lít ég svo á, að ráðherrann
hafí í grandaleysi ofmetið þær lík-
ur, að frumvarp hans leiði til verð-
lækkunar, og umfram allt hafi
honum sézt yfir þær afleiðingar
þess að leggja um of að jöfnu
lyfjasölu og verzlun með annan
varning.
Svo er eins og mönnum gleym-
ist, að ríkisvaldið hefur allt lyfja-
verð nú þegar í hendi sér án nokk-
urra breytinga á sjálfu því lyfsölu-
kerfí, sem er í gildi. Það eina sem
gera þarf, er að setja reglur, sem
sníða svo mikið af gróða einstakra
lyfsala, sem hæfa þykir, og láta
það koma beint eða óbeint lyfja-
notendum í hag. Það er allt og
sumt. Til þess eru að sjálfsögðu
ótal leiðir færar, og ætti umræða
um lyfsölumál að snúast um það,
hver þeirra mætti þykja vænleg-
ust með hag allra fyrir augum.
Til þeirrar umræðu ætti að vanda
sem bezt, og vitaskuld þyrfti hún
að fara fram áður en menn yrðu
of fljótir á sér með breytingar,
sem orkað geta tvímælis.
Sú leið í lyfsölumálum, sem ég
taldi lakasta, er því miður sú, sem
frumvarpið boðar. Það eina, sem
ég hygg að gæti réttlætt hana
að nokkru leyti, væri lækkun
lyfjaverðs. En sýnt hefur verið
fram á það, að reynsla annarra
þjóða bendir sízt í þá átt. Og jafn-
vel þótt hæpnar vonir rættust um
lítils háttar lækkun, teldi ég hana
allt of dýru verði keypta með fóm
þess kerfis, sem fyrir er, og ein-
mitt felur í sér örugga möguleika
á verðlækkun, ef rétt er á málum
haldið, fyrir utan aðra mikils
verða kosti.
Það hefur ætíð verið skoðun
mín, að brýna nauðsyn beri til að
halda lyfjaneyzlu svo mjög í skefj-
um sem mögulegt er. Nokkuð af
því, sem að því stuðlar, er bann
það við auglýsingum lyfja, sem
nú gildir, en þó umfram allt sú
gát, að fjöldi sölustaða fari ekki
fram úr því, sem nægt getur
hveiju byggðarlagi og gerir full-
komið eftirlit hugsanlegt.
Þó að áhugi heilbrigðisráðherra
á lækkun Iyfjaverðs sé virðingar
og þakkar verður, tel ég frumvarp
hans á mjög varhugaverðum mis-
skilningi byggt.