Morgunblaðið - 02.12.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1993
Er samvíimustefnan dauð?
eftir Jón Sigurðsson
á Bifröst
Mikligarður í Reykjavík var fyrst
sameignarfélag og síðar hlutafélag
en aldrei samvinnufélag. Og það
segir ekkert um ágæti eða van-
kanta sameignarfélags, hlutafélags
eða samvinnufélags sem rekstrar-
og réttarforma þótt einstök fyrir-
tæki og félög fari á hausinn. Erfið-
leikar Sambandsins og aðildarfyrir-
tækja þess geta stafað af óteljandi
ástæðum öðrum en lögformi, rétt
eins og endalok Hafskipa, Útvegs-
bankans eða fyrirtækja Einars Guð-
finnssonar í Bolungarvík geta ekki
verið síðasta orðið um réttarform
þeirra.
Það er hryggilegt þegar mikið
starf, öflugt framtak, áunnin þekk-
ing og gildir sjóðir tærast upp. Iðu-
lega vitum við ekki fyrr en of seint
hveijir sfraumar leika undir yfir-
borði og við sjáum þróun ekki fyr-
ir. Hnignun Sambandsins og aðild-
arfélaga þess er hrun sjónarmiða
heillar kynslóðar sem batt stefnu
sína m.a. við óraunhæfa vexti, við-
horf liðinnar tíðar til verslunar-
svæða, við úrelta stefnu í landbún-
aðarmálum og við draumóra í
byggðamálum. Samvinnufélög eru
til þess að þjóna félagsmönnum og
ef þau gera það ekki eða fólkið
snýr sér frá þeim eiga þau að víkja.
Önnur mælistika á samvinnustarf
er ekki til.
Samvinnuformið mun gegna
mikilvægu hlutverki í framtíðinni.
Eins og er hafa menn ekki trú á
því, með reynslu margra eldri sam-
vinnufélaga fyrir augum. En innan
skamms munu menn aftur sjá að
þörf er fyrir lýðræðisleg félög sem
stunda atvinnurekstur með því að
efla eigin sjóði af rekstrinum sjálf-
um og gjalda, þegar það er unnt,
hagnað eftir viðskiptahiut en ekki
eftir eignarhlut. Þessi félög eiga
að lifa og standast á jafnréttis-
grundvelli við hlið annarra rekstrar-
og réttarforma. Þau eiga að dafna
eða leggjast af eftir vilja og þörfum
félagsmanna. Mörgum samvinnufé-
lögum vegnar reyndar vel um þess-
ar mundir, og sum þeirra hafa að
jafnaði gengið vel enda rekin af
fyrirhygju og ráunsæi.
Mikligarður í Reykjavík starfaði
aldrei samkvæmt samvinnusjón-
armiðum. Það sjónarmið margra
samvinnumanna á neytendamark-
aði að veita góða vöru á sem allra
lægstu verði birtist m.a. í rekstri
Hagkaupa og nú á síðustu árum í
Bónus. Hagkaup og Bónus starfa
aftur á móti ekki samkvæmt sam-
vinnureglum um m.a. fijálsa aðild,
lýðræðislega stjórn og arðskipti eft-
ir viðskiptum félagsmanna. Þessi
fyrirtæki bæði mætti reyndar enn
styrkja og festa í sessi með sam-
„Hnignun Sambandsins
og aðildarfélaga þess
er hrun sjónarmiða
heillar kynslóðar sem
batt stefnu sína m.a. við
óraunhæfa vexti, við-
horf liðinnar tíðar til
verslunarsvæða, við úr-
elta stefnu í landbúnað-
armálum og við draum-
óra í byggðamálum.
Samvinnufélög eru til
þess að þjóna félags-
mönnum og ef þau gera
það ekki eða fólkið snýr
sér frá þeim eiga þau
að víkja. Onnur mæli-
stika á samvinnustarf
er ekki til.“
vinnureglunum, tryggja þannig
markaðsstöðu, hollustu viðskipta-
vina o.s.frv. enn frekar án þess að
það þyrfti að koma niður á arð-
semi, stöðugleika eða skilvirkni og
án þess að bera hagsmuni fjár-
magnseigenda fyrir borð.
En er samvinnustefnan þá ekki
dauð?
A Islandi hefur orðið „samvinnu-
stefna“ haft nokkuð víðtæka merk-
ingu. Sumir samvinnumenn, t.d.
Benedikt á Auðnum, vildu móta
allt samfélagið að hætti samvinnu-
félaga og þetta vildu róttækir náms-
menn um 1970. Þetta afbrigði sam-
vinnustefnu hefur vikið um sinn.
Jónas frá Hriflu og margir samherj-
ar hans vildu m.a. leggja áherslu á
gildi samvinnustarfs í stjómmála-
átökum. Þau viðhorf eru úr sög-
unni. Vilhjálmur Þór og samverka-
menn hans gerðu Sambandið að
stórveldi í íslensku atvinnulífi. Það
tókst en tímarnir breyttust síðar.
En aðrir samvinnumenn fyrr og
síðar hafa litið á málin öðmm aug-
um og túlkað samvinnustefnuna
öðmvísi. Minna má á að Jakob
Hálfdanarson á Grímsstöðum taldi
að „lífshvötin" fengi menn til að
vinna saman og standa saman þeg-
ar þeir þyrftu þess með. Hann var
fyrsti kaupfélagsstjórinn á Húsavík
og hafði litla einkaverslun sjálfur
meðfram kaupfélaginu. Pétur Jóns-
son á Gautlöndum, alþingismaður
og formaður Sambandsins, reyndi
að standa gegn því að samvinnufé-
lögin yrðu pólitísk. Sunnlenskir og
vestlenskir samvinnumenn vom
svipaðs sinnis og þeir Jakob og
Pétur. Samvinnuviðhorf Jakobs á
Grímsstöðum, Péturs á Gautlönd-
Jón Sigurðsson
um, Ágústs í Birtingaholti, Gests á
Hæli og fleiri eru enn í fullu gildi.
Sjónarmið Sláturfélags- og Mjólk-
urfélagsmanna, eins og t.d. Kol-
beins afa míns í Kollafirði og fleiri,
þurfa ekki róttæka endurskoðun
þótt tímamir breytist.
Samvinnustarfið er í nokkurri
lægð um þessar mundir, en sam-
vinnumenn eiga að horfa fram á
leiðina. Það verður nóg að gera.
Höfundur er lektor við
Samvinnuháskólann og
fyrrverandi rektor á Bifröst.
Nokkur orð um Háskóla
Islands á fullveldisdaginn
eftir Eystein
Björnsson
„Menn skyldu varast að halda
að þeir viti nú alla skapaða hluti
þó þeir hafi lesið eitthvert slangur
af bókum, því sannleikurinn er
ekki í bókum, og ekki einu sinni
góðum bókum, heldur í mönnum
sem hafa gott hjartalag."
Þannig hefst sú bók íslensk sem
kennd er við alþýðu manna. Sá
maður sem hana reit var ekki
menntaður í Háskóla íslands.
Engu að síður var hann all vel
menntur. Hann hafði hlotið menn-
ingararf þjóðarinnar við ömmu
kné og varðveitt sem helgan dóm
eða fjöregg sitt æ síðan svo sem
gert hafa þeir menn göfugastir er
uppi hafa verið á íslandi. Það Iétu
þeir ekki falt 'hvað sem í boði var.
Þeir gleymdu aldrei sínum smæstu
bræðrum og sviku þá ekki þó þeim
væri boðið gull og grænir skógar.
Ég sé fyrir mér fund Háskóla-
ráðs þar sem ákvörðunin var tekin
um spilakassana, einkar áþekkan
ótal slíkum fundum - prúðbúið
fólk í þægilegum sætum tekur
ákvörðun um að grípa til örþrifa-
ráða á erfiðum tímum - það sé svo
mikið í húfi. Og einhvern veginn
tengjast allir þessir fundir hinum
frægu einkunnarorðum - „tilgang-
urinn helgar meðalið".
Ég held það væri vel til fundið
að hæstvirtir meðlimir Háskólar-
áðs veltu því fyrir sér í hveiju
sönn menntun sé fólgin og hvaða
menntun Háskóli íslands ætli að
veita nemendum sínum. Ætla þeir
að útskrifa trúlausa guðfræðinga,
siðlausa heimspekinga og lög-
lærða klækjarefi? Eða ætla þeir
að hafa að leiðarljósi orð mannsins
sem sagði: „Það er ekki til neinar
framfarir nema framfarir í góð-
vild“.
Sé það stefna Háskóla íslands
að byggja afkomu sína á því að
féfletta fólk sem stendur höllum
fæti í tilverunni - þá hlýtur sú
spurning að vakna hvort mikils sé
misst -• hæstvirtir, bókhneigðir
Eysteinn Björnsson
meðlimir Háskólaráðs kunna víst
afganginn.
Höfundur er kennari og
rithöfundur.
■ ENDURMENNTUNAR-
NEFND Félags tækniskólakenn-
ara gekkst dagana 25. október til
3. nóvember sl. fyrir námskeiði um
steitu undir yfirskriftinni: Það er
um að gera að vera nógu rólegur.
Námskeiðið, sem skipulagt var af
endurmenntunamefndinni í sam-
vinnu við Endurmenntunarstofnun
HÍ, Félag tækniskólakennara og
Tækniskóla íslands, var haldið í
Tækniskóla íslands að Höfðabakka
9 í Reykjavík. Þátttakendur á nám-
skeiðinu voru 25, kennarar og
starfsmenn skólans. Fyrirlesarar
voru 9, og var fjallað um steitu í
ýmsum myndum, m.a. ástina, vinn-
una og vöðvabólguna, líkamsbeit-
ingu, hreyfingu og slökun, gildi
vinnunar og streituvalda í sam-
skiptum nemenda og kennara.
Námskeiðið þótti takast vel og lýstu
þátttakendur ánægju með efni
námskeiðsins. Félag tækniskóla-
kennara hefur áður gengist fyrir
námskeiðum fyrir félagsmenn sína
m.a. með framsagnarnámskeiði,
námskeiði í notkun myndvarpa og
námskeiði um notkun tölva við
glærugerð.
?
1. desember
1987
1. desember
1993
>
AFMÆLISTILBOÐILTKURIDAG:
Hamborgari og kók á 195 kr.
Barnaboxin vinsælu 195 kr.
Mest seldu steikur á íslandi:
Lambasteikur - nautasteikur - svínasteikur.
Frákr. O.jjB®-'
Glæsilegur ítalskur
salatbar með súpu kr.
wm
Imííhh
'J
m
V f í f I /7 G Á $ t O F A
Sprengisandi - Kringlunni