Morgunblaðið - 26.06.1994, Side 22

22 SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 1994 2 2>
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Forystumenn beggja stjórnar-
flokkanna hafa síðustu daga
undirstrikað þann ásetning ríkis-
stjórnarir.nar að sitja út kjörtíma-
bilið. í samtali við Morgunblaðið
í gær, sagði Davíð Oddsson, for-
sætisráðherra: „Ég stefni að því,
að ríkisstjórnin sitji út kjörtíma-
bilið. Ég hef ekki breytt um þá
skoðun." Jón Baldvin Hannibals-
son, utanríkisráðherra, tók í sama
streng í samtali við Morgunblaðið
í gær og sagði í tilefni af nýrri
skoðanakönnun DV: „... þetta er
vísbending um að stjórnarflokk-
arnir eigi að sitja út kjörtímabilið,
af því að þeir kunna nú loksins
að vera að uppskera árangur
verka sinna. Það gengur ekki upp
að segja, að þegar stjórnarflokk-
amir tapi fylgi eigi stjómin að
segja af sér og þegar hún styrkir
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
stöðu sína, eigi hún líka að segja
af sér.“
Ætla má, að formenn stjórnar-
flokkanna beggja vilji með þess-
um ummælum slá á raddir um
það, að efna eigi til kosninga í
haust. Það er ekkert nýtt að slík-
ar skoðanir skjóti upp kollinum,
þegar þijú ár eru liðin af kjörtíma-
bili Alþingis og ríkisstjórnar.
Haustið 1970 lagði Sjálfstæðis-
flokkurinn beinlínis til við sam-
starfsflokk sinn, Alþýðuflokkinn,
að efnt yrði til kosninga þá um
haustið. En að vísu voru aðstæður
mjög sérstakar þá. Alþýðuflokk-
urinn hafnaði þeim hugmyndum
og stjórnarflokkamir töpuðu
meirihluta sínum, þegar kosning-
ar fóru fram með reglulegum
hætti sumarið 1971. Margir voru
þá þeirrar skoðunar, að Viðreisn-
arstjórnin hefði haldið meirihluta
sínum, ef kosið hefði verið haust-
ið 197(L
Sumarið 1977 var töluvert um
það rætt, að skynsamlegt væri
að efna til þingkosninga þá um
haustið. Þá höfðu verið gerðir allt
of dýrir kjarasamningar snemma
sumars. Niðurstaðan varð hins
vegar sú, að ríkisstjórnin mundi
sitja til næsta vors. Um haustið
skall á verkfall opinberra starfs-
manna og veturinn 1978 stóðu
harkaleg átök á milli ríkisstjórnar
og verkalýðshreyfingar í kjölfar
aðgerða þáverandi ríkisstjórnar
til þess að mæta þeim kjarasamn-
ingum, sem gerðir höfðu verið
sumarið og haustið 1977. Sjálf-
stæðisflokkur og Framsóknar-
flokkur biðu afhroð í kosningun-
um 1978. Margir töldu, að tap
flokkanna hefði orðið mun minna
ef kosið hefði verið um haustið.
Aðstæður nú eru ólíkar því, sem
voru sumarið 1970 og sumarið
1977. Kjarasamningar eru í gildi
til ársloka. Hins vegar er fram-
undan erfið fjárlagagerð fyrir
næsta ár. En meginástæða þess,
að umræður hafa verið manna á
meðal um haustkosningar er þó
sú, að vísbendingar um erfitt sam-
starf milli stjórnarflokkanna hafa
verið mjög áberandi að undan-
förnu. Nú þegar formenn flokk-
anna beggja hafa lýst yfir þeim
ásetningi, að ríkisstjórnin skuli
sitja til loka kjörtímabils verður
að ganga út frá því sem vísu, að
í því felist líka einlægur ásetning-
ur beggja um að bæta samstarf
flokkanna það sem eftir er kjör-
tímabilsins.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir 691122. SÍMBRÉF: Ritstjðrn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
STAÐA RIKIS-
STJÓRNARINNAR
VIÐ HLJÓT-
• um að gera
ráð fyrir því að samtöl
eigi rætur í skrifum
grísku heimspeking-
anna. En þau eru ein-
hvers konar bóksam-
töl sem búin eru til einsog umbúðir
utan um ákveðnar hugsanir. Þessi
samtöl eru með köflum ákaflega
stirð og að því leyti taka blaðasam-
töl þeim fram nú á dögum. Þó má
ætla að þessi samtöl séu ekki öll
tilbúin heldur séu þau bókuð niður-
staða á rökræðum sem fóru fram
í Aþenu á sínum tíma. Þannig má
vel vera að samtöl Sókratesar í
búningi Platons séu ekki Ijær sanni
en þau samtöl sem bezt takast nú
um stundir.
Það er ekki gert ráð fyrir þessum
gömlu samtölum grísku heimspek-
inganna sem fyrirmynd að nútíma-
samtölum í merkri bók frá Penguin,
Interviews, sem er safn samtala frá
1859 til okkar daga, í samantekt
Christophers Silvester sem einnig
skrifar merkan formála um þennan
þátt blaðamennskunnar. Hann
minnir á að samtöl hafi einatt ekki
verið ólík því sem gerðist þegar
myndavélar voru notaðar í frum-
stæðum þjóðfélögum á sínum tíma,
en þá var það trú manna að mynda-
smiðurinn væri að stela sál við-
fangsefnisins með því að taka af
honum mynd. Og Silvester vitnar
til V.S. Naipauls sem fannst einsog
verið væri að særa fólk með sam-
tölum og það missti eitthvað af
persónuleika sínum.
Silvester vitnar til margvíslegrar
reynslu og afstöðu manna og minnir
á að Kipling hafí ekki veitt samtöl
afþví hann hafi talið þau siðlaus
og alltaðþví glæpsamlega aðför að
persónu hans. Samt hafði Kipling
sjálfur gert slíka árás á Mark Twain
þegar hann hafði átt við hann sam-
tal nokkrum árum áður. H.G. Wells
sagði í samtali 1894 að samtöl
væru þrekraun, einsog hann komst
að orði, en þó voru höfð við hann
nokkur samtöl og 40 árum seinna
átti hann sjálfur samtal við Stalín.
Bæði Horace Greeley, ritstjóri New
York Tribune, og James Gordon
Bennett, eigandi The New York
Herald, hafa verið taldir upphafs-
menn samtala í dagblöðum. Frægt
er samtal Greeleys í
Salt Lake City við
Brigham Young, leið-
toga mormónakirkj-
unnar á þeim tíma,
en það birtist í ágúst
1859, en >Bennett er
skrifaður fyrir samtali við Martin
Van Buren Bandarílqaforseta í
Washington 20 árum áður. En það
þykir þó varla standa undir nafni.
Samtöl urðu fljótt vinsæl og einn
helzti kostur þeirra þótti sá að það
væri engu líkara en maður sæti
inní stofu heima hjá sér og talaði
við viðkomandi einsog Sir Richard
Owen, hinn þekkti líffræðingur,
komst einhvem tíma að orði. í grein
sem bandaríski blaðamaðurinn F.A.
Burr skrifaði 1890, Samtalslistin,
fagnar hann því stoltur að þá séu
25 ár frá því farið var_ að skrifa
samtöl í dagblöð vestra. Án þessara
samtala hefði mikilvægur fróðleikur
glatazt. Henry W. Grady, ritstjóri
Atlanta Constitution, sagði að sam-
talið ætti sér viðulega fyrirmynd í
Sókratesi sem hefði verið fullkom-
lega heiðvirður maður einsog hann
kemst að orði og kynnt þennan
samtalssið á götum Aþenu. Brezki
blaðamaðurinn W.T. Stead er talinn
hafa átt mestan þátt í vinsældum
samtalsins í Bretlandi og fyrstu sex
mánuði 1884 voru hvorki meiri né
minna en 79 samtöl í The Pall
Mall Gazette, kvöldblaði sem Stead
ritstýrði.
Þessi nýi þáttur í blaðamennsku
var kallaður The New Joumalism,
en margir litu hann homauga og
þá ekkisízt vegna þess hann var
innflutt bandarízkt fyrirbæri. Jos-
eph Pulitzer, sá sem Pulitzer-verð-
launin eru kennd við, átti meiri
þátt en nokkur annar í vinsældum
samtala þar vestra og flutti blað
hans, New York World, samtöl sem
þykja hafa ratt brautina í þessari
grein, þ.á m. frægt samtal við
Ulysses S. Grant, fyrram forseta
Bandaríkjanna, 1884. Pulitzer lagði
ríkt á við blaðamenn sína að þeir
skrifuðu persónuleg samtöl sem
væra lýsandi fyrir umhverfi þess
sem talað væri við. Stead hafði aft-
ur á móti mestan áhuga á því að
spegla viðmælanda sinn, einsog
hann komst að orði, en það fer ein-
att eins fyrir honum og mörgum
öðrum spyrlum að hann speglar
ekki einungis spyrðilinn heldur
einnig sjálfan sig og er það ekkert
einsdæmi í sögu þessarar mikil-
vægu og íjölþættu greinar nútíma-
blaðamennsku.
Það er ekkisízt bandaríska skáld-
ið Traman Capote sem hefur notað
þetta listform í ritum sínum með
eftirminnilegum árangri, en það
hafa einnig fleiri skáld og rithöf-
undar gert, t.a.m. James Thurber
sem náði sjaldgæfu listrænu tak-
marki í þessari grein einsog ævi-
sagnaritari hans Charles Holmes,
hefur bent á. Capote hefur sagt að
list samtalsins - og það er list, seg-
ir hann fullum hálsi - sé fólgin í
því að spyrðillinn heldur hann sé
að eiga samtal við spyrilinn. Sam-
talið sé einskonar sálgreining með
listrænu ívafí. Capote leggur
áherzlu á að enginn vilji horfast í
augu við sjálfan sig einsog hann
er né vilji hann lesa nákvæmlega
það sem hann sagði. Satt er það,
beztu samtölin era fólgin í því að
sá sem við er talað heldur að hann
hafi sagt það sem eftir honum er
haft og gleðst yfir því sem hann
les. Traman Capote mælti gegn
notkun segulbanda við samtöl og
fullyrti að þau settu viðmælandann
út af laginu, segulbandið skapar
andrúm sem gerir viðmælandann
órólegan og hann setur upp grímu
einsog Kjarval þegar við ætluðum
að eiga samtal við hann í útvarps-
sal fyrir framan stóran hljóðnema,
en ekkert kom útúr samtalinu ann-
að en venjuleg uppákoma einsog
þegar Kjarval var í sínum versta
ham. En Kjarval ætlaðist líka til
að samtöl við hann væra skrifuð
af nákvæmni og úthugsuð, hann
vildi þau væra samin einsog þær
bókmenntir sem verða til úr góðu
og mikilvægu hráefni. Menn áttuðu
sig sjaldnast á þessari afstöðu
Kjarvals og héldu að yfirborðslegur
leikaraskapur stæði hjarta hans
næst. En svo var að sjálfsögðu ekki.
Kjarval vildi einsog annað hugsandi
og merkilegt fólk að samtöl við
hann væra unnin og þyldu ekkisíður
dagsljósið en aðrar mikilvægar bók-
menntir. Eða málverk frá Þingvöll-
um.
M
(meira, næsta sunnudag)
HELGI
spjall
+
Fyrir viku var fjall-
að hér í Reykjavíkurbréfí
um sjónarmið tveggja
fyrrverandi ráðherra í
ríkisstjórnum íslands og
Bandaríkjanna, þeirra
Sverris Hermannssonar,
sem var iðnaðarráðherra
og menntamálaráðherra á áranum 1983
til 1987 og Peters G. Peterson, viðskipta-
ráðherra í ríkisstjórn Richards Nixons,
vegna nánast stöðugs fjárlagahalla, bæði
á Islandi og í Bandaríkjunum. Báðir þess-
ir einstaklingar hafa sett fram svipuð sjón-
armið um alvarlegar afleiðingar þess, að
ekki verði komizt fyrir mikinn hallarekstur
ríkissjóða þessara tveggja landa. En ekki
era allir þessarar skoðunar. Til era þeir,
sem sett hafa fram andstæð sjónarmið og
á það raunar bæði við um stjórnmálamenn
hér á íslandi og fræðimenn í Bandaríkjun-
um.
Fyrir nokkram áram hélt Eyjólfur Kon-
ráð Jónsson, alþingismaður, því ítrekað
fram í ræðu og riti, að engin hætta væri
á ferðum, þótt ríkissjóður væri rekinn með
halla, svo lengi sem sá halli væri fjármagn-
aður með lántökum innanlands en ekki
erlendum lántökum. Eyjólfur Konráð benti
á, að þar með væri skuld ríkisins í eigu
þjóðarinnar eða þeirra einstaklinga, sem
keyptu skuldbindingar ríkisins og þegar
svo væri þyrftu menn ekki að hafa umtals-
verðar áhyggjur af ríkissjóðshalla. Þessar
skoðanir Eyjólfs Konráðs hlutu ekki miklar
undirtektir á opinberam vettvangi. Hins
vegar hefur þeim verið fylgt eftir í raun
á undanförnum árum, þegar lögð hefur
verið áherzla á að fjármagna hallarekstur
ríkissjóðs innanlands. Veiki punkturinn í
röksemdafærslu Eyjólfs Konráðs hefur
hins vegar verið sá, eða svo hefur mönnum
sýnst hér, að hallarekstur ríkissjóðs og
lántökur innanlands, ættu ríkan þátt í háu
vaxtastigi og hefðu þar með neikvæð áhrif
á atvinnulífíð og kaupmátt heimilanna.
Fyrir nokkra kom út bók í Bandaríkjun-
um eftir mann að nafni Robert Eisner, sem
er prófessor í hagfræði við einn þekktasta
háskóla Bandaríkjanna, Northwestem
University í Chicago, en bókin er gefin
út af Harvard Business School Press í
Boston. Höfundurinn hefur gefið út marg-
ar bækur og skrifað greinar í virt hag-
fræðitímarit og hefur §allað sérstaklega
um áhrif hallareksturs hins opinbera. í bók
þessari færir Robert Eisner fram ítarleg
fræðileg rök fyrir nákvæmlega sömu sjón-
armiðum og Eyjólfur Konráð hélt fram í
opinberam umræðum hér á landi fyrir
nokkram áram.
Bók Roberts Eisners heitir „The Misund-
erstood Economy" og þar heldur hann því
m.a. fram, að bókhaldskerfí bandaríska
ríkisins sé rangt í grundvallaratriðum, þar
sem enginn munur sé gerður á rekstrarút-
gjöldum og framlögum til fjárfestinga. Af
þessum sökum meti menn ranglega áhrif
hallareksturs í nútíð og framtíð. Með sama
hætti og Peter G. Peterson, sem hér var
vitnað til fyrir viku, minnti á ummæli
Tómasar Jeffersons, leitar Robert Eisner
stuðnings hjá Abraham Lincoln, sem sagði
í ræðu á Bandaríkjaþingi árið 1864, að
þær opinbera skuldir, sem hefðu orðið til
í borgarastríðinu vestan hafs værö veru-
legur þáttur í þjóðareigninni, þar sem þess-
ar skuldbindingar væra að langmestu leyti
í höndum Bandaríkjamanna sjálfra. Þeim
mun jafnar sem þessar skuldbindingar
dreifðust á meðal þegnanna, þeim mun
betra. Síðan sagði Lincoln: „Kostur þegn-
anna við að vera bæði lánardrottnar og
skuldunautar gagnvart opinberam skuld-
bindingum er augljós. Fólk skilur, að það
getur ekki verið mjög þjakað af skuldbind-
ingum, sem það á sjálft." Þetta er nánast
nákvæmlega hið sama og Eyjólfur Konráð
Jónsson hélt fram, þegar hann ræddi þessi
málefni hvað mest fyrir nokkram árum.
Robert Eisner leggur í bók sinni mikla
áherzlu á, að ekki geti verið um neinar
fjárfestingar að ræða nema um sé að
ræða sambærilegan sparnað. Þegar
neyzluútgjöld hafa verið dregin frá tekjum
verður eftir mismunur, ef um mismun er
að ræða, sem er hinn raunveralegi spam-
aður þjóðarinnar. Hann tekur síðan dæmi
og segir sem svo: Ef Clinton leggur í mikla
baráttu til þess að auka sparnað Banda-
ríkjamanna með því að draga úr neyzlu
um 500 milljarða Bandaríkjadala, mætti
ætla, að það jafngilti 500 milljarða dollara
spamaði sem þá væri til ráðstöfunar til
fjárfestingar en spyr síðan hvaða áhrif svo
mikill niðurskurður í neyzlu hafi á fjárfest-
ingu. Sum okkar kunna að draga úr neyzlu
með því að kaupa ekki nýjan bfl, segir
Eisner. Ef við kaupum ekki nýjan Chrysl-
er, hvaða áhrif hefur það á fjárfestingar
Chrysler-verksmiðjanna? Ef þær verða
þess varar að sala minnkar, er þá líklegt
að þær leggi út í nýja fjárfestingu til þess
að auka framleiðsluna? Eða er líklegra að
verksmiðjumar dragi stórlega úr slíkri
fjárfestingu?
Eisner segir síðan, að rannsóknir sínar
og annarra bendi ótvírætt til þess, að
helzti drifkraftur fjárfestinga í atvinnulíf-
inu sé sá að mæta aukinni sölu. Aukin
eftirspum ýti undir fjárfestingu. Minni
eftirspum dragi úr fjárfestingu. Síðan seg-
ir Robert Eisner í bók sinni: „Ef samdrátt-
ur í neyzlu þýðir samdrátt í fjárfestingu
hlýtur það að þýða minni spamað. Hvem-
ig getur það verið, þar sem sparnaður jafn-
gildir tekjum að frádreginni neyzlu? Svar-
ið er augljóst: Neyzlan dregst saman en
tekjur minnka enn meira. Fólkið, sem
missir atvinnu og þar með tekjur vegna
þess að fjárfestingar minnka, hefur minni
tekjur, sem leiðir til þess, að neyzluútgjöld
þess minnka og þar með spamaður þess.“
í stuttu máli er röksemdafærsla Rob-
erts Eisner síðan sú, að halli á fjárlögum
geti skipt máli og haft jákvæð áhrif á efna-
hagslífið vegna þess, að slíkur halli auki
kaupmátt og eftirspum í atvinnu- og við-
skiptalífi. „Fólk og fyrirtæki eyða meira,
ef þessir aðilar hafa meiri tekjur eftir
skatta eða ef þessir sömu aðilar eiga
skuldaviðurkenningar hins opinbera, held-
ur en þeir mundu gera, ef þeir hefðu fyrst
og fremst í höndunum kvittanir fyrir hærri
skattgreiðslum. Allar hagfræðikenningar
og rannsóknir benda til þess að fólk með
meiri tekjur og eignir, eyði rneiru."
BÓKARHÖFUND-
ur víkur að þeirri
röksemd, sem mest
er haldið á lofti
gegn hallarekstri
ríkissjóða (Morgun-
blaðið er í hópi
þeirra, sem hafa
haldið þeirri röksemd fram gegn halla-
rekstri íslenzka ríkissjóðsins), að fjárlaga-
halli leiði til hærri vaxta vegna mikillar
eftirspumar hins opinbera eftir fjármagni.
Um þessa röksemd segir Eisner, að stóra
spumingin sé sú, hvort jákvæð áhrif lægri
vaxta á fjárfestingu í tækjum og búnaði
vegi upp á móti þeim samdrætti í fjárfest-
ingu, sem leiði af minni eftirspum í kjöl-
far minni fjárlagahalla, og segir sem svo:
„Munu áhrif lægri vaxta af veðlánum leiða
til aukinna fjárfestinga í nýjum húsum
þrátt fyrir hærri skatta (til þess að draga
úr fjárlagahalla, innskot Mbl.)?“ Höfundur
bendir á, að skattahækkanir til þess að
draga úr fjárlagahalla geti minnkað kaup-
mátt fólks meira en nemur auknum kaup-
mætti vegna vaxtalækkana.
Þegar núverandi ríkisstjóm hækkaði
þjónustugjöld í heilbrigðis- og velferðar-
kerfinu til þess að draga úr fjárlagahalla
urðu nokkrar umræður um það, hvort líta
bæri á hækkun þjónustugjalda sem skatta-
hækkun eða ekki. Sömu umræður hafa
farið fram í Bandaríkjunum. Robert Eisner
segir, að þrátt fyrir slíkar deilur sé enginn
munur á þessu tvennu þegar kemur til
þess að meta áhrif slíkra aðgerða á kaup-
mátt eða eftirspurn eftir vöra og þjónustu.
í báðum tilvikum sé dregið úr neyzlu, sem
hafi þau keðjuverkandi áhrif, sem lýst er
hér að framan.
Bókarhöfundur fjallar nokkuð um hug-
takið sparnað og telur, að það sé hægt
Vaxtastig
og skulda-
arfur nýrra
kynslóða
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 25. júní
Morgunblaðið/Golli
að skilja á ýmsan hátt. „Við skulum segja,
að fólk vilji tryggja sjálfu sér eða bömum
sínum betri framtíð. Verður það bezt gert
með því að auka eins og hægt er núver-
andi tekjur og draga eins og hægt er úr
neyzlu og ná þannig fram eins miklum
spamaði eins og hægt er miðað við hefð-
bundinn skilning okkar á sparnaði? Eða
getur verið að fólk komist betur af í fram-
tíðinni með því að fara í skóla í stað þess
að vinna fulla vinnu eða með því að taka
lán til þess að greiða skólagjöld bama
sinna í góðum háskólum? Slíkar ráðstafan-
ir mundu draga úr spamaði miðað við
þann skilning, sem menn leggja í það orð
með því að minnka tekjur eða auka út-
gjöld. En mundu slíkar ráðstafanir samt
sem áður ekki tryggja fólki eða bömum
þess betri framtíð en með því að spara
peningana og leggja þá inn til ávöxtunar
með 3% vöxtum?"
Eisner víkur að þeirri röksemd, að þær
kynslóðir, sem nú ráði ferðinni, lifi góðu
lífi á kostnað bama sinna, sem taki við
skuldunum, og segir: „Okkur er sagt, að
áframhaldandi hallarekstur þýði, að við
skiljum eftir miklar skuldir fyrir bömin
okkar. Þetta er rétt. Bömin okkar verða
eigendur allra þessara ríkisvíxla, spariskír-
teina og annarra skuldbindinga, sem eru
opinberar skuldir. Það er þægilegur spam-
aður fyrir þau. Er það endilega svo slæmt?
Okkur er líka sagt, að vaxtagreiðslur af
skuldinni séu þung byrði fyrir efnahagslíf-
ið ... En gleymum því ekki að vaxtagreiðsl-
ur ríkissjóðs ganga til eigenda opinberra
skuldbindinga. Þótt skattar séu lagðir á
til þess að fjármagna þær vaxtagreiðslur
koma vaxtatekjur fólks á móti.“
Hér hefur verið stiklað á stóru í rök-
semdafærslu Roberts Eisners. Morgun-
blaðið gerir þessar skoðanir hins banda-
ríska fræðimanns ekki að sínum. En óneit-
anlega er fróðlegt að kynnast þessum sjón-
armiðum og ræða þau í samhengi við þær
umræður, sem fram fara hér innanlands
um hallarekstur ríkissjóðs og áhrif hans á
efnahagslíf okkar.
Getur verð-
bólga verið
oflítil?
FYRIR ALLMÖRG-
um áram kom til
nokkurra orða-
skipta á milli Morg-
unblaðsins og Jón-
asar H. Haralz,
fyrram bankastjóra Landsbankans, þegar
því var varpað fram hér í blaðinu, hvort
hæfíleg verðbólga væri endilega af hinu
illa. Slíkar hugmyndir hafa ekki verið reif-
aðar að marki í mörg ár enda hefur öll
athygli manna beinzt að því að ráða niður-
lögum verðbólgunnar. En nú skjóta upp
kollinum svipaðar hugmyndir og settar
vora á prent hér í blaðinu fyrir nokkram
árum og kölluðu fram snörp viðbrögð þá-
verandi bankastjóra Landsbanka íslands.
f riýju Fréttabréfi um verðbréfavið-
skipti, sem Samvinnubréf Landsbankans
gefa út, birtist grein, sem ber fyrirsögn-
ina: Getur verðbólga verið of lítil?. í grein
þessari segir m.a.: „Verðbólga hefur hjaðn-
að jafnt og þétt í iðnríkjunum undanfarin
ár. Fyrir nokkram áram var algengt, að
verðbólga í iðnríkjunum væri um eða yfir
5% en nú er sjaldgæft að sjá hærri tölur
en 3%. Sums staðar er verðbólga nánast
engin og óvíða stafar ógn af henni, enda
hefur þyngdarpunktur umræðu um verð-
bólgu flutzt til. Nú er spurt: getur verð-
bólga verið of lítil? Eða, hvert er hagkvæm-
asta verðbólgustigið? Ahrifamiklar samlfK-
ingar verðbólgu við skrímsli, drauga og
önnur kvikindi era hins vegar á undan-
haldi, eins og náttmyrkrið í dögun.“
í Fréttabréfinu segir síðan, að skynsam-
legt kunni að vera, að stefna að lágri og
stöðugri verðbólgu ef til vill á bilinu 1-3%
og era ástæðumar taldar fjórar: Hófleg
verðbólga stuðli að sveigjanleika í raun-
launum þar sem erfiðara sé að lækka fjár-
hæð launa en að lækka raunlaun með
verðbólgu, sem geti verið nauðsynlegt
vegna síbreytilegra aðstæðna í efnahags-
lífínu. Hæfileg verðbólga geti aukið aðlög-
unarhæfni efnahagslífsins almennt. Lág
verðbólga feli í sér ákveðið svigrúm til
þess að breyta raungengi gjaldmiðla án
þess að breyta nafngengi þeirra og loks
segir að flestar rannsóknir bendi til að
verðvísitölur ofmeti verðbólgu. Og loks
segir í Fréttabréfi Samvinnubréfa Lands-
bankans: „Að öllu samanlögðu er því kom-
izt að þeirri niðurstöðu hér, að skynsam-
legt sé að stefna að því að verðbólgan á
næstu misseram verði svipuð hér á landi
og spáð er í helztu viðskiptalöndum eða á
bilinu 2-3%.“
Robert Eisner er sömu skoðunar í fyrr-
nefndri bók. Hann segir: „Verðbólga getur
verið góð fyrir þig!“ En bætir þvl við, að
þá sé átt við hóflega verðbólgu, ekki óða-
verðbólgu af þeirri stærðargráðu, sem við
þekkjum hér. Og síðan kemur lykilatriði í
röksemdafærslu hans: „Menn verða að
skilja, að verðbólga er almenn hækkun á
verði, hækkun á öllu verðlagi, þ.ám. á
launum, verði vinnunnar." Fróðlegt væri
að fá fram skoðanir þessa bandaríska
fræðimanns á þeirri ákvörðun íslenzkra
stjómvalda að afnema vísitölutengingu
launa en halda vísitölutengingu lánaskuld-
bindinga fyrir rúmum áratug!
Það getur verið gagnlegt að hugleiða
skoðanir sem þær, sem hér hefur verið
komið á framfæri. Eftir reynslu okkar ís-
lendinga af verðbólgu á síðustu áratugum
verður vafalaust erfítt að sannfæra fólk
hér um það, að það sé yfirleitt hægt að
halda verðbólgu innan einhverra skynsam-
legra marka. Sá samanburður, sem við
nú höfum af nánast verðbólgulausu þjóðfé-
lagi og tímabili óðaverðbólgu er slíkur, að
yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar vill
áreiðanlega leggja töluvert á sig til þess
að halda nánast núll-verðbólgu.
„Eisner víkur að
þeirri röksemd,
að þær kynslóðir,
sem nú ráði ferð-
inni, lifí góðu lífi
á kostnað barna
sinna, sem taki
við skuldunum, og
segir: „Okkur er
sagt, að áfram-
haldandi halla-
rekstur þýði, að
við skiljum efdr
miklar skuldir
fyrir börnin okk-
ar. Þetta er rétt.
Börnin okkar
verða eigendur
allra þessara rík-
isvíxla, spariskír-
teina og annarra
skuldbindinga,
sem eru opinber-
ar skuldir. Það er
þægilegur sparn-
aður fyrir þau. Er
það endilega svo
slæmt?““