Morgunblaðið - 13.07.1994, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 13. JÚLÍ 1994 15
ERLENT
Reuter
KIM Jong-il, ríkisarfi í Norður-Kóreu, með skjal í hendi.
Hann virðist vera flestum mikil ráðgáta og enginn veit hvers
er af honum að vænta.
Kim Jong-il, væntanlegur leiðtogí í N-Kóreu
Umbótasinni eða
óútreiknanlegnr
áfengissj úklingnr ?
KIM Il-sung, Leiðtoginn mikli, sem Norður-Kóreumenn syrgja sem
ákafast, naut aldrei mikillar virðingar í vestrænum fjölmiðlum og son-
ur hans og væntanlegur arftaki, Kim Jong-il, gefur honum ekkert eftir
í því. Honum hefur verið lýst sem óútreiknanlegum áfengissjúklingi
og kvennamanni, sem hefur meðal annars flutt inn erlendar vændiskon-
ur, og orðlagður er áhugi hans á kvikmyndum. Sagt er, að hann eigi
sjálfur 20.000 myndir og stjórni auk þess sjö kvikmyndaverum.
Leyniþjónustumenn í Suður-
Kóreu fullyrða, að Kim yngri hafi
sjálfur lagt á ráðin um nokkur
hryðjuverk á síðasta áratug, meðal
annars þegar s-kóreskri farþega-
flugvél var grandað í lofti með
sprengju 1987, en fyrir þessu eru
þó ekki neinar beinar sannanir. Er-
lendir stjórnarerindrekar í Pyong-
yang hafa hins vegar séð erlenda
„menningarhópa", eingöngu konur,
í fylgd með Kim og haft er eftir
heimildum, að hann hafi látið ræna
s-kóreskum kvikmyndaleikstjóra og
konu hans seint á síðasta áratug til
að láta hann framleiða myndir í
Norður-Kóreu.
Ekki mikill fyrir mann að sjá
Kim þykir ekki glæsilegur á velli.
Stuttur og digur, með gleraugu og
úfið hár og í klæðaburði eins og
kínverskur verksmiðjustjóri. Faðir
hans bjó yfir vissum persónutöfrum
en sjálfur virðist hann alitaf vera
óhamingjusamur og eins og á nálum.
Þeir, sem hafa hitt hann, lýsa honum
jafnt sem feimnum og frekum en
Kim líður augljóslega illa í návist
útlendinga og þar er kannski komin
skýringin á því, að engir útlendingar
verða við útför föður hans 17. júlí.
Norður-Kóreumenn, sem hafa flú-
ið land, gefa hins vegar þá lýsingu
á Kim Jong-il, að hann sé „tæknióð-
ur“, með mikinn áhuga á tölvum og
erlendum gervihnattasendingum, til
dæmis útsendingum bandarísku
fréttastöðvarinnar CNN. „Kim Jong-
il fylgist vel með því, sem gerist í
heiminum," er haft eftir fréttaskýr-
anda einum.
Dapurleg æska
Það er kannski ekkert undarlegt
þótt Kim Jong-il sé ekki mjög örugg-
ur um sig. Hann fæddist í sovéskum
herbúðum í Khabarovsk í febrúar
1942 og samkvæmt s-kóreskum
heimildum átti hann erfiða æsku í
Síberíu. Faðir hans fór illa með
móður hans og þegar hún féll
skyndilega frá kvæntist hann óðara
aftur. Þótt ekki væri mjög ástríkt
með þeim feðgum varð snemma
ljóst, að Kim Il-sung vildi, að sonur
sinn tæki við af sér.
Kim Jong-il nam við Mangy-
ongdae-byltingarskólann, sem er
eingöngu fyrir börn ráðamanna, og
lauk síðar námi í pólitískri hagfræði
við Kim U-sung-háskólann. Heimild-
ir eru um, að hann hafi verið við
nám í stuttan tíma í Austur-Þýska-
landi. Námsárin notaði hann að kór-
eskri siðvenju til að rækta vinskap
við rétta menn, þá, sem nú eru í
æðstu embættum og hans helstu
bandamenn.
Kim var opinberlega útnefndur
eftirmaður föður síns 1980 en það
hefur aldrei verið sátt um það innan
ijölskyldunnar. Stjúpmóðir hans
heldur fram syni sínum, Kim Pyong-
il, og Kim Yong-ju, frændi Kim
Jong-ils, hefur einnig þótt koma til
greina. Sagt er, að Kim Il-sung hafi
ætlað honum ríkið þar til ákveðið
var, að sonur hans fengi það. Kim
Yong-ju hvarf alveg úr sviðsljósinu
um miðjan áttunda áratuginn eða
þar til hann kom fram aftur í desem-
ber sl. og þá sem varaforseti.
Andvígur persónudýrkun?
Persónudýrkunin á Kim Jong-il
er ekki minni en á föður hans. Hann
er kallaður „Leiðtoginn ástkæri" og
í áróðrinum eru honum eignuð alls
kyns afreksverk. Landflótta Norður-
Kóreumenn' segja þó, að Kim Jong-
il hafi oft látið í ljós andúð á lotning-
unni, sem umvefur hann, jafnvel
þótt hann hafi átt sinn þátt í að
koma henni á.
Kim Jong-il virðist haldinn löngun
til að sanna sig fyrir sjálfum sér og
losa sig við skugga föður síns. Það
er því hugsanlegt, að hann kasti
fyrir róða kenningum föður síns um
sjálfsþurftarbúskapinn og opni
Norður-Kóreu fyrir umheiminum.
Hið úthverfa innsæi
MYNPLIST
Norræna húsið
SUMARSÝNING
RAGNHEIÐUR
JÓNSDÓTTIR REAM
Opið alla daga 14-19 til 7. ágúst.
Aðgangur ókeypis. Sýningarskrá
200 krónur.
SUMARSÝNING Norræna húss-
ins í ár er úrval málverka eftir hina
mætu listakonu Ragnheiði Jónsdótt-
ur Ream (1917-1977), er féll frá á
hátindi ferils síns aðeins 61 árs að
aldri.
Sagan segir okkur einungis af
örfáum undrabörnum í listum, því
að siík er sérstaða myndlistar, en
mun fleiri einstaklingum er hófu að
mála er þeir voru komnir til nokkurs
þroska, en náðu þó umtalsverðum
árangri.
Myndlistin hefur einnig þá sér-
stöðu, að alrangt er að vera með
afmarkaðar aldursgreiningar, vegna
þess að í sumum tilvikum er um
sérgáfu að ræða, og svo ekki alltaf
spurn um upplag, heldur öðru frem-
ur seiglu og hæfileika til að þroska
skapandi gáfur sínar. Og menn
verða að fara afar varlega við að
flokka myndlistarmenn eftir aldri,
því ferskir og virkir listamenn eru
alltaf ungir. Svo eru þeir til sem
þurfa ekki að ganga í listaskóla, því
að þeim eru gefnir hæfileikar til að
þroska skapandi gáfur sínar og
verða ósjaldan hámenntaðir i sínu
fagi. Þá staðna sumir tiltölulega
snemma á listferli sínum og enn
aðrir blómstra fyrst á gamals aldri.
Þetta eru einungis almennar og
viðteknar staðreyndir, en við hæfi
að rifja þær upp hér, vegna þess að
Ragnheiður Jónsdóttir Ream var
orðin 37 ára gömul þegar hún hóf
að mála.
Agað en framandi myndmál
Ekki kom það þó í veg fyrir, að
með árunum varð Ragnheiður ein
gagnmenntaðasta listakona sem ís-
lendingar hafa eignast og myndmál
hennar fljótlega eitt hið agaðasta,
sem hér sást á sýningum. Voru það
því lítil undur, að hún hlyti fljótlega
meðbyr og góðar móttökur starfs-
bræðra sinna, þrátt fyrir að sitthvað
í túlkun hennar á landslagi og eink-
um litameðferðin væri þeim fram-
andi. Eftir að hún var samþykkt sem
meðlimur FÍM, liðu ekki mörg ár
þar til hún var kosin í sýningar-
nefnd, og var um tíma formaður
hennar, sem var mikil áhrifa- og
virðingarstaða á árum áður.
Það hefur án vafa ráðið miklu um
velgengni Ragnheiðar, að hún
hneigðist fljótlega að þeim stíl sem
augljóslega hentaði upplagi hennar,
og að baki átti hún langt tónlist-
arnám og hafði í hyggju enn frekara
nám í píanóleik, er hún fyrir duttl-
unga örlaganna sneri sér að mynd-
listinni. Tónlistarnám krefst mikillar
einbeitni, samfelldrar vinnu og aga,
sem eru einmitt grunnþættir árang-
urs í myndlist, og ekki þýðir að dreifa
kröftunum um of, heldur gefa sig
allan.
Áhrifavaldar
Annað sem ber að athuga, er að
á þeim tíma sem Ragnheiður var við
nám við myndlistadeild háskólans í
Washington (1954-1959), átti sér-
tækur ljóðrænn myndstíll dijúgu
fylgi að fagna, og síðan fylgdi upp-
gangur hins úthverfa innsæis í mál-
verki með stórstirni eins og William
de Kooning, Franz
Kline og Richard Die-
benkorn í fararbroddi.
Hinn síðastnefndi var
sýnu ljóðrænastur og
eru áhrif hans auðsæ í
málverkum Ragnheið-
ar, en hins vegar bjó
hún yfir svo mótuðu
upplagi, að hún var sem
óðast að bijóta áhrifin
undir eigin persónu-
leika er hún féll frá.
Minnisstætt er framlag
hennar til Haustsýning-
arinnar 1974, er þær
stóðu í mestum blóma,
en þá vildu flestir í
nefndinni festa sér
myndir hennar, og formaðurinn gat
látið það eftir sér. Hann merkti sér
málverkið „Kaffibolli", sem þá var
nýmálað og var ekki aðeins ein af
perlunum á Haustsýningunni, heldur
telst hún það einnig á sýningunni í
Norræna húsinu.
Alla tíð var Ragnheiður mjög höll
undir stílbrögð á frekar afmörkuðu
sviði, en vann frábærlega vel úr
þeim möguleikum sem hún hafði
handa á milli, þannig að hver og ein
er augljóslega afkvæmi sérstakrar
lifunar, þótt sumar hafi keimlíkt
yfirbragð, og svo skín sterkur per-
sónuleiki listakonunnar úr þeim öll-
um. Fjölbreytilegur andblær marg-
víslegra viðfangsefna og fyrirbæra
úr náttúrunni eins og flæðir út úr
dúkunum og grípur skoðandann
föstum tökum, sem um leið eins og
skynjar næmleika og geðhrif lista-
konunnar.
Sannverðug sýnishorn
Landslagið telst aðalviðfangsefni
Ragnheiðar, en síðustu árin virðist
hún í auknum mæli hafa lagt áherslu
á hliðarstefið, sem voru samstilling-
ar eða kyrraiífsmyndir, sem sýnast
þeim mun efnismeiri sem þær eru
einfaldari. Tekist hefur að ná saman
mjög samfelldu og sannverðugu sýn-
ishorni af listsköpun Ragnheiðar og
það er dregið fram hvernig árstíðirn-
ar höfðuðu til hennar í litanotkun.
Þannig hafa myndir eins og „Klettar
og snjór“ (1) og „Klettar 9“ (3) ótví-
ræðan svip af vetri, en myndir eins
og „Ölfus“ (9), „Sólvellir" (10) og
Hofsvellir (13) bera greinileg svip-
mót hásumars, og þær eru um leið
yfirmáta blíðar, mjúkar og ljóðrænar
í blæbrigðaríkri útfærslu. A stundum
nálgast vinnubrögðin hið hreint
skynræna óhlutlæga
svið, og þá er eftirtekt-
arvert hve einfaldur
tjákrafturinn er mikill.
A það einkum við er
listakonan var óspör á
rauða litinn og ábúða-
miklar formeiningar,
eins og kemur fram í
myndunum „Landslag“
(1977), sem mun vera
ein af síðustu myndum
hennar, „Eldgos“ (7),
„Klettaveggur" (8) ,
„Rautt landslag" (14)
og „Þverhnípi" (19).
Rauði liturinn skiptir
annars miklu í mörgum
myndheildunum og þó
ekki sé það nema í formi eins eða
tveggja örmjórra strika einhvers
staðar á myndfletinum. En þá skipt-
ir líka öllu að þau séu hárrétt stað-
sett, magni upp og vinni með heild-
inni, og hér var Ragnheiður fundvís
með afbrigðum.
Aðai mikilla listamanna telst ein-
mitt hæfileikinn til að ná miklu úr
litlu ef því er að skipta, og ekki
þurfti Ragnheiður stóru dúkana til
að töfra fram dijúgan galdur. Það
eru hinar gullfallegu samstillingar
nr. 23-26 til vitnis um, sem eru jafn-
framt málaðar af myndrænum (mal-
erískum) tilfínningahita. Og loks
birtast fáguðustu eiginleikar hennar
í dúkum sömu gerðar svo sem
„Kaffibolli" (21) og „Kvöldkaffí“
(33), en þar magnar einn aflangur
þrístrendur ljósgeisli upp dularfulla
og seiðmagnaða stemmningu inni í
mjög dökkri umgjörð, einfaldrar og
markaðrar burðargrindar. Ragn-
heiður Jónsdóttir Ream kunni þann-
ig að nýta guðsgáfu sína á sviði
myndlistar og þá möguleika sem hún
hafði milli handanna, spila á marga
strengi blæbrigða án þess að um
nokkur hliðarstökk væri að ræða.
Listferill hennar er eins og beinn og
lygn farvegur, og þó að yfirborðið
kunni að gárast er í djúpinu friður
og ró.
Einföld, falleg og vel hönnuð sýn-
ingarskrá, prýdd nokkrum litmynd-
um, liggur frammi, og er inngangur
eftir K. Torben Rasmussen, -for-
stöðumann Norræna hússins, en
Hrafnhildur Schram listsögufræð-
ingur gerir grein fyrir ferli Ragn-
heiðar í stuttum formála, og er rit-
málið bæði á íslenzku og dönsku.
Bragi Ásgeirsson
Ragnheiður
Jónsdóttir Ream
Norræn myndlist 1995
NORRÆNA ráðherranefndin
ákvað í vor að veita 1,5 milljónir
danskra króna í verkefnið Norræn
myndlist 1995. Verkefnið fær
einnig styrk frá norræna menning-
arsjóðinum. Norræn myndlist
1995 verður umfangsmesta kynn-
ing sem sett hefur verið upp á
norræni myndlist. Áætlað að að
sýningar á norræni samtímalist
verði settar upp á öllum Norður-
löndunum. Einnig á að setja upp
minni sýningar og atriði þar sem
norræn list verður í brennidepli.
Stefnt er að því að setja upp
viðamikla sýningu á norræni
myndlist, Nordisk Documenta, í
Kaupmannahöfn 1996. Jafnframt
á að gefa út tímaritið Nordisk
Katalog. Að lokum er í bígerð að
koma á fót norrænum myndlistar-
verðlaunum svipuðum þeim sem
ráðherranefndin veitir fyrir bók-
menntir og tónlist.