Morgunblaðið - 28.08.1994, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 28. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Politiskur kraftakarl
Einraúi
Efnahag’sbylting
Að Deng öllum mun skapast
pólitískt tómarúm í Kína. Þótt
Deng hafi gagnrýnt mjög persónu-
dýrkun þá sem einkenndi valda-
skeið Maós hefur hann alla tíð
treyst á þá yfirburðastöðu sem
persóna hans hefur notið í kín-
versku samfélagi. Því er spurt:
munu arftakar hans reynast vilj-
ugir til að halda Deng-byltingunni
áfram og munu þeir reynast þess
umkomnir? Hver verður arfleifð
Dengs?
A síðustu 15 árum hefur Deng
Xiaoping staðið fyrir raunverulegri
DENG Xiaoping hefur þrívegis
verið úrskurðaður látinn og verið
borinn til grafar í pólitískum skiln-
ingi. Hann hefur jafnan risið upp
á ný og hefur verið einráður í
Kína frá árinu 1978.
1904: Deng Xiaoping, sonur stór-
bónda, lítur dagsins ljós í bænum
Xiexing.
1920-26: Deng stundar nám í
Frakklandi og dvelst þar í sex ár.
1929: Deng útnefndur pólitískur
kommisar.
1931: Deng stjórnar hópi skæru-
liða í fyrstu orrustu sinni. Bíður
ósigur.
1933: Deilur innan flokksins.
Deng í hópi þeirra sem verða
undir.
1934-35: Tekur þátt í Göngunni
löngu og styrkir stöðu sína á ný.
1938-45: Situr í miðstjórn flokks-
ins og stjórnar aðgerðum gegn
innrásarliði Japana. Berst í
fremstu víglínu.
1945-49: Er í lykilhlutverki í bar-
áttunni við Chiang Kai-shek. Póli-
tískur kommisar og næstráðandi
í Liu-Deng-hernum í borgara-
styijöldinni.
1949: Alþýðulýðveldið Ki'na
stofnað. Deng tekur sæti í ríkis-
stjórn, staðgengill forsætisráð-
herra frá 1952.
1955-56: Aðalritari miðstjómar-
innar, tekur fast sæti í stjómmála-
nefnd Kommúnistaflokksins.
1966: Menningarbylting Maós
hefst. Deng steypt af stóli og
hann sviptur öllum embættum.
1969-73: Deng í útlegð í Jiangxi-
héraði. Fær starf' í dráttarvéla-
verksmiðju.
1973: Deng endurreistur, tekur
sæti í miðstjóminni á ný.
1976: Maó gefur upp öndina.
Fjórmenningaklíkan tekur völdin
og úthýsir Deng á ný.
1977: Fjórmenningaklíkan fellur.
Deng endurreistur á ný og er
skipaður annar varaformaður
flokksins.
1978: Upphaf Deng-tímabilsins.
Tekur völdin af Hua Guofeng,
hinum útvalda eftirmanni Maós.
1979: Miklar umbætur boðaðar á
efnahagssviðinu.
1981: Dómur kveðinn upp yfír
Fjórmenningaklíkunni. Deng
treystir völd sín og gerist formað-
DENG á fundi með kommúnistaleiðtogum frá Shanghai í febr-
úar á þessu ári. Við hlið hans stendur dóttir hans en án hjálp-
ar hennar er hann sambandslaus við umheiminn.
ur hermálanefndar flokksins.
1987: Námsmenn efna til mót-
mæla í 22 bæjum og borgum. Hu
Yaobang, sem talinn er hófsamur
umbótasinni, neyddur til að segja
af sér sem formaður flokksins.
1989: Hu Yaobang deyr. Syrgj-
andi námsmenn efna til fjölda-
funda. Hreyfíng rís gegn stjórn
kommúnista. Deng samþykkir
fjöldamorð á námsmönnum á
Torgi hins himneska friðar.
1989: Deng lætur af opinberum
embættum. Stjórnar Kína á bak
við tjöldin en heldur í embætti
forseta kínverska bridssambands-
ins.
1992: „Umbótabylgja númer tvö“
ríður yfir kínverskt samfélag.
Kapítalismi innleiddur í nafni
„Sósíalisma hinna kínversku sér-
kenna“.
1993: Umbótastefna Dengs fest
í sessi með stjórnarskrárbreyt-
ingu. „Sósíalísk markaðshyggja"
innleidd. Hagvöxtur mælist
13,4%. Þjóðfélagsspennu verður
vart.
HANN hefur verið nefndur
„valdamesti eftirlaunaþegi
sögunnar“ og víst er að stöð-
ugleiki í fjölmennasta ríki
heims, Kína, er undir því kom-
inn að ekki blossi upp hatrömm
valdabarátta eftir að hann hef-
ur gengið á fund feðra sinna.
í síðustu viku var 90 ára af-
mæli Deng Xiaoping, valda-
mesta manns kínverska
kommúnistaflokksins, haldiú
hátíðlegt. í valdatíð hans hafa
söguleg umskipti átt sér stað
í Kína og sjálfur hefur hann
kynnst því hversu fallvölt gæf-
an getur reynst á vettvangi
kommúnískra stjórnarhátta.
Þrátt fyrir háan aldur og inn-
anskömm ýmsa sem sótt
hefur á smágerðan skrokk
hans er Deng Xiaoping enn
valdamesti maður Kína.
Hann hefur raunar neyðst til að
láta af árlegum sundspretti sínum
en birtist í sjónvarpi einu sinni á
ári, veikburðá og öldungis heym-
arlaus við hlið ættmenna sinna.
Dóttirin öskrar í eyra honum og
sannar þannig að Deng er ekki
lengur fær um að bregðast við með
þeim hraða sem áður einkenndi
hann og tryggði honum svo langa
pólitíska lífdaga. Þótt Deng hafí
nú látið af öllum embættum og
láti nægja að gegna starfí forseta
kínverska bridssambandsins er
enginn efí á að pólitísk áhrif hans
eru söm og áður og þau verða
ekki skoruð á hólm á meðan hann
dregur andann. Ástæða er hins
vegar til að velta því fyrir sér hvaða
stefnu risaveldi næstu aldar, 1.200
milljóna manna samfélag sem nú
hefur tekið kollsteypu á vettvangi
efnahagsstjómunar, tekur eftir að
litli maðurinn er allur.
Tóbaksfíkill á langri
göngu
Deng er með lífseigari stjórn-
málamönnum jafnt í bókstaflegri
sem yfírfærðri merkingu. Hann
hefur lifað af borgarastríð, innrás
Japana, byltingu kommúnista og
linnulitla ' valdabaráttu innan
flokksins, sem þrívegis hefur geng-
ið nærri honum. Allt þetta hefur
ekki megnað að granda honum
frekar en tóbaksfíknin en Deng
þykir prýðilega duglegur reykinga-
maður.
Heyrnarlaust gamal-
menni sem fær sig ekki
hreyft hjálparlaust
tryggir stöðugleikann á
byltingartímum í fjöl-
mennasta ríki heims
segir Asgeir Sverris-
son í þessari grein um
Deng Xiaoping
Hann er fæddur árið 1904 um
það leyti sem Qing-ættarveldið var
að líða undir lok. Nú líta margir
svo á að hann sé síðasti keisari
kommúnistastjórnarinnar í Kína
og að aldrei aftur muni svo mikil
völd safnast í hendur eins manns.
Deng kom síðast opinberlega
fram í febrúarmánuði og við sjóna-
varpsáhorfendum blasti gamal-
menni sem virtist í engum tengsl-
um við raunveruleikann. Ættingjar
hans segja sögusagnir um bága
heilsu hans stórlega ýktar. En á
hinn bóginn getur varla farið á
milli mála að þessi ólseigi leiðtogi
er tekinn að láta á sjá, hinni löngu
göngu Deng Xiaoping fer brátt að
ljúka.
Strangt til tekið liggur þegar
fyrir hver eftirmaður hans verður
og því ættu leiðtogaskipti að geta
farið friðsamlega fram. Deng tók
sér alræðisvald árið 1978 og sagði
af sér síðasta formlega embættinu,
sem formaður hermálanefndar
miðstjórnarinnar, árið 1990. Hann
DENG Xiaoping spilar brids af ástríðu og er annálaður stórreyk-
ingamaður.
hefur þegar út-
nefnt Jiang
Zemin sem eftir-
mann sinn og
skrýtt hann við-
eigandi sæmd-
artitlum. Hann
er forseti,
flokksleiðtogi og
yfirmaður her-
málanefndarinn-
ar. Tvívegis áður
hefur eftirlauna-
þeginn alráði út-
nefnt eftirmenn
sína og í bæði
skiptin hefur
honum ekki orð-
ið að ósk sinni.
Þeim Hu Yao-
bang og Zhao Zhiyang var báðum
fórnað í valdabaráttu síðasta ára-
tugar.
Jiang Zemin hefur markvisst
reynt að styrkja stöðu sína sem
arftaki Dengs. Víst þykir á hinn
bóginn að allar fylkingar flokksins
Þótt Deng hafi nú
látió af öllum emb-
ættum og láti nægja
aó gegna starfi for-
seta kinverska
bridssambandsins
er enginn efi á aó
pólitisk áhrif hans
eru söm og áóur og
þau veróa ekki
skoruó á hólm á
meóan hann dregur
andann.
muni ekki geta
sameinast að
baki honum og
þá er á það bent
að hann hafi
enga reynslu
innan hersins,
sem vafalítið
muni veikja
stöðu hans. Þótt
ekki sé búist við
valdabaráttu á
borð við þá sem
blossaði upp er
Maó formaður
gaf upp öndina
1976 þykir sýnt
að þrír menn
muni takast á
eftir að fyrstu
lotu valdataflsins er lokið; þeir
Jiang Zemin, Li Peng forsætisráð-
herra og Zhu Rongji, aðstoðarfor-
sætisráðherra.
Li Peng, sem er 66 ára, hlaut
menntun sína í Sovétríkjunum og
er einkum talinn njóta stuðnings
eldri ráðamanna innan Kommún-
istaflokksins. Hann er talinn til
afturhaldssinna á efnahagssviðinu
en það kann að koma honum í
koll að hafa verið helsti talsmaður
stjórnarinnar eftir fjöldamorðin á
Torgi hins himneska friðar. Hann
hefur og átt við hjartveiki að stríða.
Aðstoðarmaður Lis, Zhu Rongji,
sem einnig er 66 ára, tók við stjórn
efnahagsmála af honum eftir að
hann veiktist. Zhu var borgarstjóri
Shanghai 1989 og tókst þá að fá
námsmenn til að láta af mótmæl-
um sínum án þess að til ofbeldis-
verka kæmi. Hann samþykkti hins
vegar dauðadóma yfír þremur leið-
togum lýðræðishreyfingarinnar.
Ólíkt Li sækir hann einkum styrk
sinn til atvinnulífsins en hann þyk-
ir maður raunsær.
eftirlaunapeginn