Morgunblaðið - 28.08.1994, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 28. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Heyrði gikkim
spenntan
Ron Steverson.
Að undanförnu hefur dvalið hér á landi bandaríski
lögreglumaðurinn Ron Steverson. Nánar tiltekið er
hann skólameistari lögregluskólans í Talahassee í
Flórída. Á síðustu misserum hafa komist á öflugtengsl
milli íslensku lögreglunnar annars vegar og lögregl-
unnar í Talahassee hins vegar. Hlutaðeigandi lögreglu-
lið tala um nauðsyn þess að skiptast á hugmyndum
um forvarnir og löggæslustörfm. Báðir geti af hinum
aðilanum lært og það sé af hinu góða. Steverson hef-
ur verið í löggæslunni í aldarfjórðung og komið við
sögu í flestum deildum lögreglunnar í Talahassee, sem
er höfuðborg Flórída. Guðmundur Guðjónsson ræddi
við Steverson um eitt og annað tengt glæpum, lífs-
reynslu og forvörnum.
Morgunblaðið/Golli
*
Eg var til að mynda í sjö ár í
köfunardeildinni. Það var'
hrikalegur tími, enda snýst
starfið að mestu um að hafa
uppi á þýfi sem sökkt hefur
verið í sæ annars vegar og
hins vegar að leita að og færa upp
á þurrt land lík, en hundruð manna
drukkna í Flórída á hverju ári, bæði
heimamenn og ferðamenn. Síðan var
ég í víkingasveitum, morðdeild, um-
ferðardeild, varðstjóri, lögreglu-
stjóri, auk þess sem ég stjórnaði um
tíma þeirri deild sem fer með lyga-
mæla í yfirheyrslum. Þið eruð ekki
með þess háttar deild hér á landi,“
segir Steverson.
Gott samband...
Hvað telja menn að bandarísk lög-
regla geti af íslendingum lært? „Aldr-
ei skyldi vanmeta það. Reykjavíkur-
lögreglan er afar góð, það tók mig
ekki langan tíma að átta mig á því.
Eitt sem sló mig strax var það góða
samband sem íslenskir lögreglumenn
ná við almenning. í Bandaríkjunum
er slíkt erfiðara, þar er tortryggnin
meiri. Þannig er mál vexti, að afbrot-
um fer fjölgandi, ekki síst alvarlegum
afbrotum eins og morðum. Ástandið
fór eiginlega úr böndunum á síðasta
áratug er „crack“-kókaín kom á
markaðinn. Það er hrikalegt eiturlyf
sem sviptir neytendur allri vitglóru
og tekur af þeim völdin. Sjálfsagt
verður eiturlyfjaneysla seint upprætt
með öllu, en lykillinn að því að ná
tökum á vandanum er að auka
fræðslu. Við höfum verið að átta
okkur á þessu í Bandaríkjunum á
síðustu árum og breyta um starfs-
hætti í samræmi við það. Á íslandi
hef ég séð margt í þessum efnum
sem ég tek með mér heim og sýni
og set í skýrslu mína. Umferðarskól-
inn er gott dæmi um gott starf sem
vel mætti heimfæra inn á önnur svið
þar sem fræðslu er þörf,“ segir Ste-
verson. Hann er inntur nánar eftir
tortiyggninni sem hann nefndi og
hvort ekki sé svo gott sem vonlaust
að uppræta ástandið á heimaslóðinni?
„Tortryggnin? Ja, það nægir að
benda á það viðhorf sem ég hef heyrt
til bandarískra lögreglumanna meðal
ungmenna hér á landi. Krakkar hér
halda að við séum upp til hópa harð-
jaxlar. Menn sem ganga um skjót-
andi mann og annan. Eg hef spurt
hvaðan fólkið hafí þessar skoðanir
og svarið er bandarískar sjónvarps-
og kvikmyndir! Þegar ég var að alast
upp höfðu böm ekki sjónvarp og
myndbönd til að hanga yfir klukku-
stundum saman. Sannleikurinn er
víðs fjarri þessari skoðun sem fólk
hefur. í sannleika sagt þurfa banda-
rískir lögreglumenn sjaldan eða aldr-
ei að skjóta menn til bana. Vissulega
koma fyrir tilvik þar sem sjálfsvöm
er sjálfsögð og fyrir kemur að skipst,
er á skotum í tengslum við vopnuð
rán sem eru algeng. En að menn
gangi um skjótandi menn til bana
er víðs fjarri sannleikanum og leitt
til þess að hugsa að Bandaríkjamenn
geti sjálfum sér um kennt með gerð
þessa afþreyingarefnis.
- Hvort að það sé ógemingur að
snúa taflinu við? Þegar stórt er spurt
verður stundum fátt um svör. Það
þýðir þó ekkert að gefast upp. Sjáðu
til, ég á tvær dætur, 13 og 16 ára,
og ég veit alltaf nákvæmlega hvar
þær eru, hvað þær eru að gera og
með hveijum þær eru. Eg þekki per-
sónulega til margra fjölskyldna þar
sem foreldrar vita ekkert um líðan
eða hagi barna sinna. Bömin alast
upp án þess að vita af ást foreldr-
anna. í Bandaríkjunum er fjölskyldu-
vígið að bresta. Það hriktir í stoðun-
um og innviðirnir molna undan þung-
anum. Það er erfítt að byggja upp
slíkt þegar það er einu sinni brotið.
En það verður að fræða fólk um gildi
og samheldni fjölskyldna og hveiju
slíkt fær áorkað. Ef það mætti auðn-
ast myndi það koma í veg fyrir mörg
afbrotin," segir Steverson.
Á mörkum lífs og dauða...
Reynsluheimur Steversons í lög-
gæslunni er ríkur. Þar kennir
margra grasa. Hann hefur upplifað
að vera skotinn af stuttu færi og því
má líkja við kraftaverk að hann skuli
vera til frásagnar. Hann er fús að
greina frá atvikinu.
„Það var klukkan hálf ljögur að
morgni árið 1975. Eg var í víkinga-
sveit á þeim árum og sinnti útkalli
að innbrot stæði yfír á læknastofu
þar sem vitað var að mikið magn
deyfilyfja væri innandyra. Það hafði
verið svo heitt í veðri, að ég hafði
klætt mig úr skotheldu vestinu hálf-
tíma áður og gleymdi í asanum að
fara aftur í það. Þegar að var kom-
ið, stóð ég þjófinn að verki. Ég skip-
aði honum að hreyfa sig ekki og
þokaði mér nær honum í myrku húsa-
sundi. Skyndilega dró hann fram
stóra skammbyssu, hlaupvídd 357,
og skaut mig í bijóstið af stuttu
færi. í ljós kom að hann hafði notað
sérstaka sprengikúlu. Ég féll í göt-
una, en missti ekki meðvitund. Lét
þó líta út sem dauður væri. Ég heyrði
að hann gekk upp að mér og fann
að hann setti byssuna upp að höfði
mínu og spennti gikkinn. Hann ætl-
aði greinilega að bæta um betur, en
þá heyrðust sírenur í fjarska og hann
forðaði sér á hlaupum.
— Enn hélt ég meðvitund, en ég
vissi að ég var að deyja. Blóðið vall
út um sárið, munninn og nefíð. Ég
heyrði sírenuvælið, en það var enn
langt undan og þó ég vissi að bílarn-
ir væru á leið til mín yrði tíminn á
þrotum. Ég skreið því af stað og
tókst að klöngrast inn í bílinn. Setti
í gang og ók af stað. Ég hélt ekki
haus og varð að hafa gluggann galop-
inn og láta höfuðið liggja út um hann.
Ég var að því leyti heppinn að þetta
skyldi gerast svo snemma að morgni,
að umferð var engin, en ég hefði
ekki viljað mæta sjálfum mér í þetta
sinn, bíllinn rásaði til og frá. Þetta
var tíu mínútna akstur og á leiðinni
munaði minnstu í tví- eða þrígang
að ég keyrði á húsveggi. Þegar ég
kom að sjúkrahúsinu sá ég að búið
var að ræsa út sjúkrabíl og hann var
að leggja af stað „að sækja mig“,
hugsaði ég og ók í veg fyrir bílinn.
Þeir þeyttu horn og æptu og veifuðu
mér að færa mig, en er ég fór hvergi
stökk einn þeirra út til að eiga við
mig orðastað. Þá sá hann hvernig
komið var, ég var drifínn inn í húsið
og það varð mér enn til lífs, að lækn-
irinn á vaktinni var gamalreyndur
skurðlæknir úr Víetnamstríðinu.
Hann hafði sem sagt mikla reynslu
af þvi að kljást við vonlitlar aðgerðir
við hrikaleg skilyrði. Ég var búinn
að missa meðvitund er hér var kom-
ið sögu, en vissi seinna, að aðgerðin
var hafín áður en í skurðstofu var
komið og ég var úrskurðaður tækni-
lega látinn."
Steverson kennir sér enn meins
eftir árásina, er dofinn að hluta öðru
megin og hann segir að það hafi
verið erfítt að hefja störf á nýjan
leik. „Það tók mig ár að jafna mig
og ég var ákveðinn í að halda mínu
striki. Láta þetta ekki slá mig út af
Iaginu. Fyrst eftir að ég var kominn
til starfa á ný var ég gífurlega
taugaóstyrkur, ég mátti ekki heyra
feilpúst í bfl án þess að stökkva í
skjól. Þegar ég fór í skotfimisalinn
bogaði svitinn af mér. Þetta fór einn-
ig illa með eiginkonu mína. Þegar
hún fékk tíðindin af slysinu í byijun
var henni raunverulega sagt að ég
væri á leið yfír um, enda ekki horfur
á öðru. Lengi vel eftir að ég var
byijaður að vinna á ný brá ævinlega
fyrir ótta í augum hennar er við
kvöddumst, rétt eins og hún teldi að
ég ætti ekki afturkvæmt. Nú orðið
hefur hún þó jafnað sig, en það tók
mörg, mörg ár og enn er henni illa
við að ræða um atvikið. Önnur dóttir
mín vill verða lögregluþjónn er hún
verður eldri og konan mín andmælir
því ekki. Ég geri það ekki heldur,
bömin verða að taka sínar ákvarðan-
ir sjálf í þessum efnum.“
Hvað með ofbeldismanninn, höfðu
menn hendur í hári hans?
„Nei, hann slapp og þurfti aldrei
að svara til saka fyrir skotárásina.
Ég sá manninn ekki nógu vel til að
geta svarið hver hann var þó ég hafí
vitað það og félagar mínir sumir vissu
hver þarna var á ferð. En það varð
ekkert sannað."
Hvernig tilfinning er það að lenda
í svona nokkru og vita til að sá seki
sleppi?
„Ég fylltist reiði og sárindum.
Þetta kollsteypti svo Iífí mínu. Ég
hef oft leitt hugann að því hvers
vegna ég dó ekki. Allt var á þann
veg að ég átti ekki að eiga lífsvon.
Svarið er sennilega að ég hafí lifað
til þess að geta haldið áfram lög-
gæslustörfum og verða faðir þá
ófæddra dætra minna.“
Er þetta eina skiptið sem stutt
hefur verið milli lífs og dauða hjá þér?
„Það versta sem ég hef lent í að
þessu undanskildu gerðist raunar
áður. Ég hafði stöðvað ölvaðan öku-
mann og var að ræða við hann í
gegn um hliðarrúðuna. Þá kom aðvíf-
andi annar drukkinn ökumaður, sem
sá mig alls ekki, og mundi raunar
ekki eftir neinu daginn eftir, og ók
á mig. Það var annar lögreglubíll á
eftir þeim drukkna, en samt var hann
á lítilli ferð. Engu að síður kastaðist
ég upp á vélarhlíf bflsins sem ég stóð
við og endasentist síðan út í skurð.
Það mörðust taugar í bakinu og fyrst
eftir slysið hafði ég engan mátt í
fótunum. Ég man að ég hugsaði með
mér að þá væri það hjólastóllinn og
ferillinn væri á enda. En sem betur
fer voru meiðslin ekki eins alvarleg
og útlit var fyrir í byijun og ég náði
mér að fullu."
Á slóð fjöldamorðingja
Steverson hafði einnig hendur í
hári óhugnanlegs fjöldamorðingja, en
það tók hann 17 ár að fá endanlegan
dómsúrskurð. „Það er til marks um
hvað bandaríska dómskerfið er orðið
umsetið af tæknilegum hlutum, að
mér dugðu ekki sex útfærslur af játn-
ingum mannsins. Ég átti játningar
hans á myndbandi, segulbandi, á
pappír, sex útgáfur, og á grundvelli
þeirra fékk hann dauðadóm árið
1978. Árið 1991 hnekktu lögfræðing-
ar hans hins vegar úrskurðinum á
grundvelli nýrra laga um yfirheyrslur
frá árinu 1981. Þær voru afturvirk-
ar. Það er erfítt að greina frá þessu
án þess að flækja málið svo að menn
hætti að botna í hlutunum, en
skömmu áður en ég yfirheyrði mann-
inn vegna morðmáls, hafði hann ver-
ið í yfirheyrslu hjá öðrum lögreglu-
manni vegna innbrots. í því tilvikinu
hafði hann óskað eftir lögfræðingi
og geri menn það, mega lögreglu-
menn alls ekki ræða við þá einir.
Þegar ég yfirheyrði manninn óskaði
hann ekki eftir lögfræðingi, ræddi
fijálslega og yfirvegað um mann-
drápin. En vegna þess að hann hafði
áður óskað eftir lögfræðingi mátti
ég heldur ekki ræða við hann án lög-