Morgunblaðið - 10.12.1994, Qupperneq 10

10 B LAUGARDAGUR 10. DESEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
• •
Orn Magnússon leikur
píanóverk Jóns Leifs
TONIIST
Hljömdiskar
Jón Leifs: The Complete
Píano Music
Óm Magnússon piano. BIS-CD 692
(Granunofon AB BIS, Djursholm)
HÉR er um að ræða stórmerki-
legan hljómdisk, allt sem Jón Leifs
lét eftir sig fyrir píanó. Ekki nóg
með að tónlistin sjálf sé grípandi,
íhugul, einföld, sterk og alveg sér-
stakur hljómur, ættaður úr ís-
lenskri fomeslqu í bland við alþjóð-
lega músikstrauma síns tíma. Svip-
að má segja um vandaðan og kar-
aktermikinn flutning Amar Magn-
ússonar.
Vökudrauminn samdi Jón Leifs
þegar hann var 14 ára (1913).
Hann var gjöf til ungrar vinkonu
móður hans, og það falleg. Verkið
hefur ekki verið hljóðritað áður, svo
sem mörg fleiri á þessum einstaka
hljómdiski. Svo kemur hið magnaða
Torrek, sem fyrst birtist sem Int-
ermezzo í hljómsveitarverkinu Tri-
logia Piccola, Op. 1. Jón var tvítug-
ur þegar hann samdi þetta verk og
á krossgötum, þegar þjóðlagarann-
sóknir áttu eftir að gefa tóninn og
setja mark sitt á alla hans tónlistar-
hugsun. í þessu verki (og því næsta,
Valse lento) þykir maður skynja
frönsk áhrif (ómeðvituð?), ek. róm-
antík ef ekki „impressionisma"
(valsinn), þrátt fyrir kaldhamrað
raunsæi — sem tengist mýkt og
hörku náttúmaflanna.
Fjögur lög fyrir píanoforte, Op.
2 (1921): Valse lento, þar sem
tveimur tóntegundum er blandað
saman í byijun, önnur í melodíunni
hin í fylgirödd - og endar í engu,
líkt og Lírumaðurinn í Vetrarferð-
inni. Eða eins og brú í annars kon-
ar músíkheim. ísland farsælda frón,
Rímnalag og Rímnakviða taka við
og við erum komin (með báða fæt-
ur) í rímnaarfleifðina sem og í tón-
hugsun Jóns Leifs. Næst kemur
löng runa íslenskra þjóðlaga, þ. á
m. tveir sálmar og eitt frumsamið
við ljóð Einars Benediktssonar, Rís
þú unga íslands merki - og „allt
eins og blómstrið eina“, eins og
nærri má geta! íslensku þjóðlögin
voru frumflutt í húsi skáldsins,
Þrúðvangi, 1925, og píanistinn var
Annie Leifs. Diskurinn endar með
Rímnadanslögum, Op. 11 (1928)
og Op. 14b (1931), ásamt vel
þekktu Strákalagi Op. 49 (1960),
tileinkað ungum syni tónskáldsins.
Rímnadanslögin voru flutt á kaffi-
húsum í Berlín og víðar (m.a. í út-
varpi í Þýskalandi). Bendir ýmislegt
til að Jón hafi farið að velta fyrir
sér höfundarrétti og greiðslum
vegna umfangs flutningsins, sem
gaf lítið í aðra hönd. í Nýjum rímna-
danslögum eru stefín eftir Jón sjálf-
an, unnin í þjóðlagastíl.
Það gerist ekki á hveijum degi
að maður fær í hendurnar grip sem
upplýsir mann enn frekar um hluti
sem maður hélt sig þekkja nokkuð
vel. Skýrir og dýpkar mynd þessa
magnaða tónskálds. Hljómdiskur
þessi mun án frekari orðlenginga
hljóta heiðurssess í mínu safni.
í túlkun Arnar Magnússonar er
alveg ljóst að þetta er sjálft efnið,
ekta og ómengað. Flutningurinn í
senn íhugull og býr yfír þeim
sprengikrafti sem hæfír tónlist Jóns
Leifs. Örn á lof og þakkir skildar
fyrir þetta stórmerka framtak.
Hljóðritun er mjög góð, „nakin“
og björt.
Oddur Björnsson
Skagfirsk strengjatök
BOKMENNTIR
Ævisaga
STILLTIR STRENGIR
eftir Kristmund Bjamason: Af Pétri
Sigurðssyni tónskáldi og söngstjóra
og Skagfirzka bændakómum.
Heimsljós-Bókaútgáfa, Reykjavik
1994,158 bls.
SKAGFIRÐINGAR hafa löngum
þótt söngelskir og yrði það ekki lít-
ill kapítuli héraðssögunnar að gera
sönglífí skil. Sú bók sem hér birtist
tekur ekki yfir nema rúman áratug
og einungis hluta þess sem gerðist.
En sá áratugur er kannski öðrum
merkari. Þangað er að leita upphafs
skipulagðrar sönglistarstarfsemi,
sem hafði yfír sér þann glæsibrag
að enn er í minnum haft. Hann er
ennfremur og framar öðru tengdur
nafni eins manns sem ekki er vonum
seinna að minnst sé með þessum
hætti.
Hinn eljusami fræðaþulur, Krist-
mundur Bjamason á Sjávarborg í
Skagafirði, hefur nú sett saman litla
bók um Skagfirzka bændakórinn
sem starfaði á árunum 1917-1927
og söngstjóra hans. Sá kór var ekki
stór, raunar ekki nema tvöfaldur
kvartett. En þeim mun glæsilegri
þótti hann. Söngstjórinn var Pétur
Sigurðsson smiður, síðast búsettur
á Sauðárkróki.
Pétur var merkilegur maður.
Hann fæddist árið 1899. Haustið
1916 var bændakórinn stofnaður
og söngstjórinn ekki nema 17 ára
gamall. Ekki hafði hann notið mikill-
ar formlegrar tónlistarmenntunar.
Ellefu eða tólf ára gamall fékk hann
nokkra kennslu í orgelleik hjá Bene-
dikt Sigurðssyni, bónda á Fjalli í
Sæmundarhlíð, og haustið 1915
fékk hann 29 stunda tilsögn hjá
Sigurgeiri Jónssyni kirkjuorganista
á Akureyri. Jafnframt orgelleik fékk
hann kennslu í hljómfræði og tón-
setningu. Annað var sjálfsnám.
Pétri Sigurðssyni varð ekki
langra lífdaga auðið. Hann lést úr
lungnabólgu síðsumars 1931, aðeins
32 ára gamall.
Höfundur rekur upphaf og feril
bændakórsins og segir ævisögu Pét-
urs Sigurðssonar í lipru og ljósu
máli eins og vænta mátti úr hendi
hans. í fyrsta kafla er stuttlega
rakin saga sönglistar í Skagafirði
fyrr á tímum. Fróðlegt er að lesa
um „söngættina“ í Skagafirði. Hana
rekur Kristmundur til Páls Sveins-
sonar á Steinsstöðum í Tungusveit
og konu hans Guðrúnar Jónsdóttur.
Þau áttu margt bama. Eitt þeirra
var Sveinn Pálsson
náttúrufræðingur og
læknir í Vík. Hann var
mikill áhugamaður um
tónlist. Annað var Þor-
steinn bóndi á Reykja-
völlum, „söngvinn og
með næmt tóneyra".
Dóttir hansvar Guðrún
húsfreyja á Sjávarborg
sem giftist Bjama
Jónssyni (Borgar-
Bjama). Bæði voru þau
hjón söngmenn góðir.
Bjarni og Guðrún eign-
uðust tuttugu böm.
Níu þeirra náðu full-
orðinsaldri og átta
eignuðust afkomendur.
Er það orðinn fjöl-
mennur ættbogi. Væri gaman að
sjá það niðjatal á prenti.
Höfundur sýnir nú fram á hversu
sönglíf í Skagafírði var tengt af-
komendum þeirra Steinsstaðahjóna
og þegar lengra dregur niðjum Guð-
rúnar og Borgar-Bjarna. Meðal
þeirra er að telja, auk Péturs Sig-
urðssonar, Stefán íslandi, Eyþór
Stefánsson og Svavar Guðmundsson
á Sauðárkróki, svo að einhverjir séu
nefndir. í aðra ætt Péturs vom ná-
frændur hans Sigurður Skagfíeld
-og Jón Bjornsson tónskáld og söng-
stjóri á Hafsteinsstöðum.
í öðmm kafla bókar segir frá
æskuámm Péturs og síðan tekur
að segja frá bændakómum (3. og
4. kafli). Fimmti kafli greinir frá
hjúskap og búskap Péturs fyrstu
árin. Tvítugur kvæntist Pétur Krist-
jönu Sigfúsdóttur úr Svarfaðardal.
Þau hófu búskap sinn á Mel, hjá-
leigu frá Reynistað 1919, blásnauð
að veraldlegum gæðum. Þar eignuð-
ust þau fyrstu þijú bömin. Yngsta
barnið og það fjórða fæddist eftir
að þau vom flutt til Sauðárkróks.
Árið 1923 fluttist Pétur með fjöl-
skyldu sína til Sauðárkróks. Þá tóku
við annasöm ár. Pétur vann hörðum
höndum við alla vinnu sem til féll,
byggði hús, vann við múrverk og
brúarsmíði. Bændakórnum stjómaði
hann. Um skeið var hann stjómandi
kirkjukórsins og kenndi söng í
barnaskólanum. Forystumaður var
hann í verkalýðsmálum
og sat um skeið í
hreppsnefnd. Nóg virð-
ist því hafa verið að
sýsla og tómstundir
fáar. En á þessum ámm
semur Pétur engu að
síður flest laga sinna.
Fyrir nokkrum ámm
vom þau gefín út á bók,
þijátíu talsins. Var þá
talið að allt væri komið
í leitimar. Síðar hafa
fundist þijú lög og em
þau prentuð sem bókar-
auki í þessari bók.
Þegar á það er litið
hversu skammur
starfsdagur Péturs Sig-
urðssonar var og hveij-
ar aðstæður hans vom er varla við
því að búast að hann hafí orðið eitt
af okkar mestu tónskáldum. En efni
hafði hann líklega til þess. Sum laga
hans urðu fleyg um allt land og
hafa mikið verið sungin. Þar má
t.a.m. nefna Erlu, Ætti ég hörpu,
Vor og raunar fleiri.
Síðari hluti bókar fjallar um
Sauðárkróksár Péturs Sigurðsson-
ar. Þau urðu aldrei nema níu. Hann
féll frá í blóma lífsins frá heilsulít-
illi eiginkonu og fjómm bömum,
miklu starfi og miklum fyrirheitum.
Það var mikill missir fyrir alla.
Vegna þessa og vegna þess hversu
vel þessi saga er sögð er hún á
marga lund átakanleg og skilur
mann eftir dapran í huga.
Vel er frá þessari litlu bók geng-
ið í alla staði. Hún er prýdd allmörg-
um myndum. Skrá er um hljóðritan-
ir sönglaga eftir Pétur Sigurðsson,
heimildaskrá, ljósmyndaskrá og
nafnaskrá.
Sigurjón Björnsson
Kristmundur
Bjarnason
HALLDÓR Baldursson með son sinn Baldur Kolbein Halldórsson.
„Skrípó-
myndir“
LIST OG HÖNNUN
Listhúsið Greip
SKOPMYNDIR
HALLDÓR BALDURSSON
Opið frá kl. 14-18 alla daga nema
mánudaga. Til 18 desember. Að-
gangur ókeypis.
FYRIRSÖGN rýninnar gæti tal-
ist í meira lagi beinskeytt og
ögrandi, ef það væri ekki einmitt
nafn sýningarinnar sem fjallað
skal um. „Skrípómyndir“ er sem
sagt listilega nafnið á sýningu
teiknarans Halldórs Baldurssonar
á 27 rissum og einni innsetningu
í listhúsinu Greip á homi Vitastígs
og Hverfisgötu. Tilefnið eru tvær
bækur sem nýkomnar eru út og
hann hefur myndlýst. Halldór nam
á listasviði Fjölbrautaskólans _ í
Breiðholti, auglýsingadeild MHÍ í
eitt ár og grafíkdeild sama skóla
í tvö ár.
Ekki ýkja langt aðfararnám, og
það sem helst virðist hafa mætt
afgangi með hliðsjón af sýning-
unni er skipulagt grunnnám, sem
virðist illu heilli á miklu undan-
haldi í sumum myndlistarskólum
nútímans.
Jarðvegurinn fyrir teiknara telst
ekki ýkja fijór hér á landi og er
þá mjög vægt til orða tekið, því
við höfum átt marga ágæta teikn-
ara er setið hafa uppi verkefna-
lausir, nema þeir hafa viljað ganga
undir þau jarðarmen, að þjóna
dyntum óþroskaðs markaðar og
metnaðarlítilla útgefenda.
Segja má að miklar breytingar
hafí orðið á vettvanginum á
undanförnum árum sem má öðru
fremur rekja til tæknibyltingar-
innar, bæði í prent- og tölvuiðnað-
inum. Þær hafa svo opnað dymar
upp á gátt á breiðu sviði, en samt
er næsta jafn þröngt um snjalla
teiknara og áður, ef ekki þrengra.
Þetta hefur einmitt orðið þróun-
in hér í einangruninni, en hins
vegar virðist öðruvísi farið á meg-
inlandinu þar sem rissmeistarar
anna vart verkefnum sínum. Svo
uppteknir eru þeir, að víðast hvar
er erfítt fyrir listaskóla að verða
sér úti um mjög virka kennara í
faginu, sem er höfuðverkur
margra þeirra. Þannig eru ófáir
listaskólar að verða að geldum
„stofnunum", þar sem miðlungs-
kennarar ráða stefnunni, og með
fulltingi rasspúða- og títupijóna-
fræðinga menntakerfísins loka
dyrunum fyrir hugmýndaríka og
virka listamenn.
Til er sláandi dæmi um mikil-
vægi réttra grómagna, sem er
sýning Örlygs Sigurðssonar í lista-
skoti nokkru hér í borg nú nýver-
ið, og sýninga á lífsverki Þýðveij-
ans Horst Janssens í þrem söfnum
heimaborgar hans, „Hamburger
Kunsthalle", „Altonaer Museum"
og „Museum fúr Kunst und Gew-
erbe“, sem standa fram á næsta
ár.
Þessir svigkappar rissins eru á
svipuðu reki, en Horst nokkrum
árum yngri, nýorðinn 65 ára, og
hafa báðir unnið utan garðs á
vettvangi núlista. Þeir eru mjög
ólíkir teiknarar en rissheimurinn
er mjög víðáttumikill svo það er
frágangssök, hins vegar eru þeir
skyldir í lífsnautninni, en það er
önnur saga.
Hitt er mun meiri spum, hvað
orðið hefði úr Örlygi Sigurðssyni
í Hamborg og Horst Janssen í
Reykjavík?
Þessi útúrdúr telst jarðtengdur
sýningu Halldórs Baldurssonar,
því að teikningamar nr. 18-25
benda til umtalsverðra hæfileika,
sem þyrftu meira svigrúm til
þroska. Hins vegar má sitthvað
að „skrípómyndunum“ fínna, sem
mér fannst full ýktar og ósannfær-
andi og mjög í anda þess fáfengi-
lega gmnnrista sprells, sem er svo
algengt á vettvanginum. Dýpri
kenndir fyrir innviðum rissins em
mér þannig hugstæðari en himin-
hvelfmg undir askloki.
Bragi Ásgeirsson
Byggingarlist og hönnun
FJÓRÐI fyrirlesturinn af átta í
röð fyrirlestra og fræðslufunda
um byggingarlist og hönnun
verður haldinn í Ásmundarsal,
Freyjugötu 41, mánudagskvöldið
12. desember kl. 20.
Það eru Arkitektafélag ís-
lands, Byggingarlistadeild Lista-
safns Reykjavíkur og Norræna
húsið sem skipulagt hafa þessa
fyrirlestraröð. Haldir verða átta
fyrirlestrar, einu sinni í mánuði
á tímabilinu september-apríl og
fara þeir ýmist fram i Norræna
húsinu, á Kjarvalsstöðum, eða
Ásmundarsal, Freyjugötu 41.
Fyrirlesararnir koma víðs veg-
ar að; frá Danmörku, Þýska-
landi, Bretlandi og Spáni og
fjalla um verk sín og viðhorf til
byggingarlistar og hönnunar.
Auk þess verða íslenskir fyrirles-
arar.
Fyrirlestur desembermánaðar
ber yfirskriftina „Trú, list og
arkitektúr". Fyrirlesarar eru
tveir. Dr. Gunnar Kristjánsson,
sóknarprestur á Reynivöllum í
Kjós, mun fjalla um trúarlegar
skírskotanir í list og arkitektúr
samtíðarinnar og Pétur H. Ár-
mannsson, arkitekt og safnvörður
byggingarlistadeildar Listasafns
Reykjavíkur, Kjarvalsstöðum, um
lífsýn og andleg gildi í verkum
arkitektsins Le Corbusier.