Morgunblaðið - 10.12.1994, Side 13

Morgunblaðið - 10.12.1994, Side 13
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. DESEMBER 1994 B 13 Bókin í landi bóka- þjóðarinnar Morgunblaðið/Árni Sæberg is er tilgangfurinn sá að draga athygli fólk að allri þeirri blóm- legu starfsemi sem býr að baki bókagerðar í landinu. Til þess að gera þessu efni nokkur skil leitaði Morgunblaðið til fimm aðila sem láta sig bækur og bókargerð miklu varða og hafa eiga einnig í því sambandi hagsmuna að gæta. sjálft greitt úr. Og það ætti enginn að skrifa bók fyrir börn sem ekki hefur varðveitt barnið í sjálfum sér.“ - Hver er staða bókarinnar í dag? „Bókin sem slík hlýtur alltaf að vera til. Hún er svo ólík öllu öðru. Það er svo per- sónulegt samband við milli lesanda og bókar. Ég er ekki frá því að bókin eigi jafnvel eftir að njóta meiri vin- sælda en hún gerir í dag, ég held að fólk sé orðið dálítið þreytt á allri þessari fjölframleiðslu, þar sem allt mannkyn er að horfa á sömu dagskrána í fjölmiðlum. Hins vegar þarf að gera ýmislegt til að svo megi verða. Ekki síst þarf að skattleggja bókina þannig að fólk eigi ekki í erfiðleikum með að kaupa hana. Bækur eru einfaldlega of dýrar. Það á að vera sjálfsagður réttur hverrar manneskju að geta keypt sér eitthvað af bókum. Þarna koma bókasöfnin verulega til hjálp- ar. Engum getur blandast hugur um að ólæs þjóð er lítils virði og það þýðir lítið að tala um hagvöxt hjá slíkri þjóð. í ýmsum löndum í kringum okk- ur er vaxandi hópur af ólæsu fólki. Það kann þó margt að raða saman stöfum, en það hefur ekki orða- forða til þess að ráða við texta. Ég kynntist slíku þegar ég bjó í Bretlandi, almenningur les ekki stóru dagblöðin, hann ræður ekki við textann. Ég held því að það sé óskaplega þýðingarmikið að við höldum áfram að skrifa einmitt fyrir börnin, þau þurfa að læra að lesa og fá orðaforða. Þegar mín börn voru lítil var ég ekki svo gagn- rýnin á hvað þau lásu, stelpumar mínar lásu ástarsögur í kílóavís, en það er allt betra en lesa ekki. Síðan þrosk- ast fólk og fer að velja og hafna. Það er líka óskaplega rangt að líta svo niður á fólk að halda að lélegir hlutir seljist betur en góðir. Þetta er alrangt og ég hef tvær sannanir fyrir því. Þegar ég kom til Jó- hanns Páls Valdimars- sonar með handrit að bók minni Ástarsaga úr fjöllunum varð hann dálítið skrítinn í framan og spurði hvers konar saga þetta væri, fyrir böm eða fullorðna. Á þessum tíma gekk yfir flóðbylgja af fjölprenti frá útlöndum. Jóhann Páll var í vafa og ekki að ófyrir- synju, það þurfti að myndskreyta bókina mína og það yrði mjög dýrt. Jóhann er hins vegar áhugamaður um bókmenntir og tók þá áhættu að gefa bók mína út með þeim árangri að hún seldist feiknalega vel og fjölprentið að sama skapi minna. Hitt dæmið er svo um að Þýðingarsjóði var komið á fót, sem ég er stolt af að hafa átt hugmynd að og flutti frumvarp um á sínum tíma sem varð að lögum. Þessi sjóður gerði forlögum kleift að láta þýða góðar bókmenntir. Áður hafði verið gefið út meira af heldur slak- ari bókum, það gerðist nákvæm- lega það sama, salan á þeim féll, fólk keypti betri bækurnar. Fólk vill ekki vonda hluti, ef framboð er á góðu efni þá vill það heldur kaupa það.“ - Hvað geta stjórnmálamenn gert fyrir bókina í dag? „Þeir geta fyrst af öllu tekið virðisaukaskattinn aftur af bókum. Það þarf í mörgum tilvikum að styrkja bókaútgáfu. Markaðurinn hér er lítill, en við eigum marga mjög góða höfunda. Það er erfitt fyrir þá að vinna sjálfir að því að koma bókum sínum á erlendan markað. Hins vegar hefur sýnt sig að þegar það hefur tekist hefur það gengið mjög vel. Við Svavar Gestsson erum með frumvarp fyrir þinginu um að sett verði á stofn lítil skrifstofa sem sér um að gera yfirlit um það sem kemur út á ís- landi og dreifa því um heimsbyggð- ina. Það er fullkomin tilviljun hvað kemur út erlendis eftir íslenska höfunda eins og ástandið er í dag. Um markvissa markaðssetningu er alls ekki að ræða í þessum efn- um. Það er hægt að selja fleira en físk, við eigum margvíslega vitn- eskju hér í landi sem hægt væri að selja og myndi þá skila tekjum, íslenskar bókmenntir eru eitt af því.“ - Er búið nógu vel að íslenskum rithöfundum? „Það má ekki vera stór ijöl- skylda sem ætlar að lifa af tekjum rithöfundar, það er ljóst. Þess vegna þurfa þeir sem vilja lifa af skriftum að vinna ýmislegt annað. Það er kannski slæmt að sumu leyti, þeir skrifa þá líklega minna, en það hefur líka kosti, þeir kynn- ast ýmsu í þjóðlífinu sem þeir geta svo nýtt sér í skrifum sínum. Ég held að ég myndi ekki skrifa meira þótt ég væri við það nær ein- göngu, ég þarf að vera þar sem púlsinn slær. Mín ritstörf hafa ekki liðið fyrir þátttöku mína í stjórnmálum. Ég lít miklu frekar svo á að það sé hættulegt fyrir rithöfund að einangrast. Auðvitað kann það að henta einhveijum að stunda ritstörf eingöngu, en það á alltént ekki við um mig.“ Guórún Hclgadótlir SnOa setti sókn í vörn Einar Már Guðmundsson er einn af þeim rithöfundum sem sett hafa mikinn svip á bókmenntalega samtíð sína. Blaðamaður leitaði álits Einars á stöðu bókarinnar. HVAÐ mig varðar verður þetta allt saman til svona hvað með öðru, á löngum tíma, óljósar hugmyndir eru á sveimi, þær byija að taka form en svo ræður maður ekki við það, leggur það frá sér, vinnur í öðru og kemur svo að því aftur. Hafí maður lært eitthvað með árunum þá er það að í.stað þess að hjakka endalaust í sama farinu er réttara að leggja verkið frá sér og koma svo að því aftur. Ég er haldinn einhvers konar forlagatrú í þessum efn- um. Ég held að bókin taki að lokum á sig það form sem henni er ætlað. Þetta er ekki einhliða val höfundar heldur eiga sér stað átök eða víxl- verkanir milli verks og höfundar. Þegar bók er hins vegar orðin til á höfundur ekki lengur túlkunarrétt á henni. Það kemur þannig miklu meira inn í verk höfunda en þeir beinlínis ætlast til. Lesandinn býr sér til sitt eigið verk. Ég hef oft heyrt á mínum lesendum að þeir sviðsetja verk mín á sinn hátt og oft er þetta bæði „rétt“ hjá þeim en líka „rangt“. Það fæst í raun ekki rtjeira út úr verki en það sem aðrir sjá í því, og það getur verið mismunandi eftir einstaklingum. Þegar maður var ungur og ákafur ætlaði maður að skrifa stór verk sem áttu að bylta öllum heimsbókmenntunum. í upphafí verks leggur maður af stað inn í einhvem heim sem svo reynist vera völundarhús þar sem maður ratar hvergi. Svo fer maður að sjá ganga og útgönguleiðir. Ég held að flestir rithöfundar leggi ekki upp með eina hugmynd heldur séu þeir mörg ár að vinna sig inn í ákveð- ið andrúmsloft, ákveðna sýn á heim- inn, allt er stöðugt í mótun. Hvað snertir skáldsöguna eru það einkum tvær forsendur sem höfundar vinna út frá. Þeir sem vinna út frá hinu staðbundna, umhverfi sínu og reyna að fá heiminn inn á það og svo hinir sem eru í einhveijum alþjóð- legum heimi. Mjög algengt er að höfundar noti æsku sína og minning- ar og sviðsetji það síðan margvísleg- an hátt. Þá hefur tíminn síað út allt nema það sem máli skiptir. Þetta helgast af því sem ritlistin er að slást við hveiju sinni. Það er raunar merki- legt að hvar sem er í heiminum er það nokkuð svipað á hveijum tíma. Þegar öllu er á botninn hvolft snýst ritlistin um skyldleika mannanna. Þetta er einn heimur og í honum býr ein fjölskylda. Hjörtun slá alls staðar með sama móti. Hvernig á að koma ritlist á framfæri hins vegar er ann- að mál, þá erum við komin út fyrir heim bókmenntalegra og andlegra lögmála og við taka tæknileg vanda- mál, svo sem að þýða verk á milli tungumála og markaðssetja þau.“ - Hvað segir þú um stöðu bókar- innar? „Það er mikið talað um að bókin sé á undanhaldi, staða hennar er rædd á neikvæðan hátt. Talað er um að fólk lesi minna, bækur séu dýrar og að fólk vilji heldur njóta fjölmiðla en lesa. Mér fínnst gleymast í þ.ess- ari umræðu hveiju bækur miðla og hvert sé hlutverk skáldskapar. Þá er ekki síður stór spurning hvernig hægt sé að tengja það sem skrifað hefur verið við fólkið í landinu, ekki síst æsk- una. Ég get ekki svarað þessu, en þetta eru hins vegar spurningar sem mér finnst að ættu frekar að komast inn í umræðuna en hin fyrr- nefndu_ neikvæðu við- horf. Ég held að það ætti að koma bók- menntunum í ríkari mæli inn í skólana. Ég held að möguleikarnir séu til staðar og ástand- ið sé ekki eins svart og menn vilja vera láta. Ég held hins vegar að nú séu uppi þau viðhorf að tæknin sé að reyna að „rúlla“ yfir andann, mér sýnist þessa gæta í hinum tæknivædda heimi, þar sem ríkjandi eru viðskipta- samþjöppun og þjóðríkjabandalög. ísland hefur nokkra sérstöðu í þess- um efnum. Hér ríkja þær lestrarvenj- ur að bækur eru lesnar af öllum þjóð- félagsstéttum. í Englandi og Þýska- landi t.d. eru aftur á móti stórir hóp- ar í þjóðfélaginu sem láta sér ekki detta í hug að lesa bækur.,, - Hvað er hægt að gera til að styðja við bókina? „Ottinn við að bókin standi illa á sér langan aldur. Hann er í grund- vallaratriðum ekkert öðru vísi núna en hann var t.d. hvað snerti mína kynslóð. Það var ekki talið líklegt að mínir jafnaldrar yrðu miklir lestr- arhestar. Nú er talað um tölvuleikina og.vídeóspilin, um okkur var óttast vegna bítlagargsins. Þessi ótti þarf að vera til staðar, það þarf alltaf að líta alvarlegum augum á stöðu bók- arinnar. Menn ættu hins vegar að leggja niður þessa vamarstöðu og hefja meiri sókn. Það á að tala meira um hvað stendur í bókum og hveiju þær hafa að miðla heldur en fram- leiðslukostnað bóka. Ég er ekki að gera lítið úr þeim þætti en ég vil bara að menn reyni að átta sig á hvað bókmenntirnar gefí okkur. Þá komum við aftur að þroska sálarinn- ar og viðhorfum til lífsins og tilver- unnar. Ég lít svo á að í bókmenntum og skáldskap ríki lögmálið að ekkert mannlegt sé óviðkomandi. Skáld- skapurinn rúmar svo mikla breidd í mannlífinu, hann getur gefíð dýpri mannskilning. Ég held að við getum gert mikið fyrir bókina með því að vera bjartsýn fyrir hennar hönd. Menn ættu heldur að beina athygli sinni að innihaldi bóka en umbúðum þeirra. Lestrará- tök eru góð og gild, en meiru skiptir að koma boðskap bóka á framfæri. Fá umræðu um bókmenntir. Þótt við eigum þennan margumtalaða þjóðar- arf, er ansi margt af honum sem hefur gleymst. Margar perlur í bók- menntum liggja annaðhvort óhreyfð- ar á söfnum eða eru hreinlega gleymdar. Þetta er brunnur sem allt- af er hægt að ausa af. Mörg þau vandamál sem við erum að glíma við í dag, svo sem glæpir og eiturlyfja- neysla, eiga sér orsakir í tómleika. Fólk nær ekki sambandi við samfélag sitt og umhverfi. Það býr lífsfylling í menningunni og andanum. Tómleiki stafar af einsemd og einangrun, tii að ijúfa þetta þurfa menn að tengj- ast sögunni, það gera þeir m.a. í gegnum bækur. Nútíminn hefur til- hneigingu til ijúfa sambandið þarna á milli, það þarf að gæta þess að það t.akist ekki.“ Einar Múr GuAmundsson

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.