Morgunblaðið - 02.08.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 1995 27
FRÉTTIR
Morgunblaðið/Golli
HLUTI mynda sem er að finna í dagbók Symonds.
Afhenti Þjóðminjasafninu
gamlar ljósmyndir
Leið vel á
Hornströndum
ENGLENDINGURINN Kenneth
Symonds þjónaði í breska hernum
hér á landi á árunum 1943-44.
Rúmum fimmtíu árum síðar sótti
hann ísland aftur heim, í þetta
skiptið með skemmtiferðaskipinu
Explorer. Symonds hafði undir
höndum minningabók með ljós-
myndum, athugasemdum og
þurrkuðum blómum sem hann
hafði sett saman meðan á íslands-
dvölinni stóð.
Hann hafði haft á orði meðan
á siglingunni stóð að hann vildi
koma bókinni á Þjóðmiiyasafnið
eða annað safn ef vilji væri fyrir
því. Svo reyndist vera og tók Lilja
Árnadóttir, safnsstjóri Þjóðminja-
safnsins, við bókinni fyrir hönd .
safnsins og þakkaði kærlega fyrir.
Vinsamleg samskipti
við Islendinga
Kenneth vann hátt í tvö ár við
ratsjárstöðina í Aðalvík á Horn-
ströndum. Hann segir að sér hafi
líkað vistin vel. Áður en hingað
kom starfaði hann um borð her-
skipa sem veittu kaupskipum
fylgd yfir Atlantshafið. Blaða-
manni lék hugur á að vita hvort
kuldinn og einangrunin hafi ekki
reynst honum erfið en Symonds
sagði ekki svo vera. Starf hans
um borð herskipa var um margt
verra. í Aðalvík var a.m.k. ekki
hættunni fyrir að fara. Stemmn-
ingin var góðjmeðal hermannanna
og það skipti miklu máli_Einnig
segir hann að samskipti sín við
ísiendinga hafi verið mjög vinsam-
leg en í Aðalvík var vísir að þorpi
fram undir miðja öldina. Þeir fé-
lagar lærðu sitt hvað í íslensku
þótt ekki silji mikið eftir. Symonds
segir því að minningin um Island
KENNETH Symonds, fyrr-
verandi hermaður á Islandi,
og Lilja Árnadóttir, safnvörð-
ur Þjóðminjasafnsins, glugga
í dagbókina sem Symonds
setti saman af mikilli natni.
hafi ætíð verið sér ljúf. Þegar
heim kom gerðist hann verkamað-
ur í Jagúar-bílaverksmiðjunum en
er nú komin á eftirlaun og nýtur
lífsins eins og fjárhagnrinn leyfir.
Margt hefur breyst
á hálfri öld
Tijáleysið er honum ofarlega í
minni, sérstaklega frá höfuðborg-
inni, og þótti honum mikið hafa
breyst til betri vegar bæði hvað
gróður og götur varðar. Þá þótti
honum mikið til um hve Reykjavík
hafði vaxið á þeim fimmtíu árum
sem liðin eru frá því hann dvaldi
hér. Hann sagðist hafa siglt í
kringum landið, allt frá Höfn,
norður fyrir landið og svo suður
til Reykjavíkur. Skipstjórinn hafði
meira að segja siglt inn í Aðalvík
honum til heiðurs. Hann hefur
notið ferðarinnar í hvívetna og
segist vera fegin því að dagbókin,
sem skipti hann svo miklu máli,
sé nú í góðum höndum.
Brautryðjendastarf í
garðrækt fyrir hálfri öld
Sjónarhorn
í Garðyrkjnritinu sem gefið var út árið 1945
er að finna athyglisverðan fróðleik um garð-
rækt í landinu á árunum um og eftir seinni
heimsstyijöld. Margrét Þorvaldsdóttir flettir
blöðum þessa tímamótarits, fólk er vakið til
umhugsunar um fegrun umhverfisins.
í GARÐYRKJURITINU fyrir 50
árum segir að mikill mjólkurskort-
ur sé í bæjum og kauptúnum hér
á landi. Ástandið er svo slæmt að
læknir í einu kauptúni vestur á
fjörðum ráðleggur foreldrum að
gefa börnum spínat til að bæta
þeim upp skortinn. Foreldrar hafa
Íeitað aðstoðar garðyrkjufræðings
og hann hvetur fólk til að auka
ræktun græn-
metis, til auka
velsæld almenn-
ings.
I landinu er að
rísa upp stétt
garðyrkjumanna
sem er að vinna
brauðryðjenda-
starf, þeir eru að
koma upp garð-
yrkjustöðvum
sem vænst er til
að auka muni
garðyrkjumenn-
ingu Íslendinga.
En hún þykir hálf
bágborin.
Ingólfur Dav-
íðsson segir að
ræktun í gróður-
húsum og ylrækt
sé vaxandi at-
vinnugrein. Helstu matjurtirnar
eru tómatar, gúrkur og gulrætur,
sem ræktaðar eru í ylreitum. Einn-
ig er ræktað salat, steinselja, selju-
rót, hreðkur, næpur, vínber, púrrur
og melónur - og mikið af blóm-
um... Stærsta „gróðurhúsastöð"
landsins á þessum árum er á Syðri
Reykjum í Biskupstungum, 5.200
fermetrar.
Árið 1943 var uppskeran af tóm-
ötum 120 tonn og gúrkum 12 tonn.
Til samanburðar voru á síðasta
ári, 1994, framleidd hér 600 tonn
af tómötum og 450 tonn af gúrk-
um, samkvæmt upplýsingum frá
Búnaðarsambandi Suðurlands.
Einnig var umtalsvert magn af
þessum grænmetistegundum flutt
inn. Nýjar grænmetistegundir eins
og paprika og sveppir hafa náð
föstum sessi hér á markaði. Árið
1970 var framleitt 1 tonn af papr-
iku en árið 1994 var framleiðslan
400 tonn. Árið 1960 voru framleidd
hér 3 tonn af sveppum, árið 1994
var framíeiðslan um 300-400 tonn.
Hitinn er á við hálfa gjöf, segir
ritstjórinn Ingólfur Davíðsson, og
lítið háð veðurfari. Útirækt var
misjöfn 1944. Kartöfluuppskeran
var góð á sunnanverðu landinu, í
meðallagi um vestanvert landið en
næturfrost í júlí ollu uppskeru-
bresti á Norðausturlandi. Kartöflu-
uppskeran var of lítil, um 80 þús-
und tunnur, hún náði ekki tunnu
á mann, sem var talið lámark.
Árið 1994 var kartöfluframleiðslan
um 12 þúsund tonn, sem var tals-
vert umfram þörf.
Ein áhugaverðasta garðyrkju-
stöðin í bænum árið 1945 er Birki-
hlíð í Fossvogi (við Birkigrund).
Athygli vekur gróskan og snyrti-
mennskan þrátt fyrir hijóstrugan
jarðveg og umhverfi. Jóhann
Schröder er fremstur í röð garð-
yrkjumanna, hann ræktar fjölærar
plöntur, tómata og annað græn-
meti. Hann segir í viðtali að skrúð-
garðaeigendur í Reykjavík þurfi
sjálfir að vera virkir þátttakendur
við garðyrkjustörfm... og einnig
að hér vanti tilfinnanlega jurtakyn-
bótastöð til að þróa plöntustofna
sem henti íslenskum ræktunarskil-
yrðum.
Kálmaðkurinn barst til landsins
um 1930 og er talið að hann hafi
borist hingað með rófum. Árið
1945 er kálmaðkurinn útbreiddur
í görðum á Suðvesturlandi norður
í Borgarfjörð og að Mýrdalssandi
að sunnan. Maðkurinn hefur borist
með kálplöntum frá Reykjavík. Frá
Akureyri hefur hann borist um
nærsveitir og Suður-Þingeyjar-
sýslu. Norðvesturland og Austfírð-
ir hafa sloppið. Fólk er sagt hafa
fengið kálmaðkinn með því að
flytja káljurtir til gróðursetningar
frá sýktum svæðum. Helstu varn-
arefnin gegn kálmaðkinum á þess-
um tíma eru súblimatblanda og
tjöruolíublanda.
Athyglisverður kafli er úr bréfí
frá Vesturheimi þar sem greint er
frá síðustu nýjungum í vörnum
gegn jurtakvillum í gróðurhúsum.
Þar segir m.a. að tvær síðustu
uppgötvanir í eyðingu skordýra og
plöntusjúkdóma í gróðurhúsum
geti gerbreytt afstöðu garðyrkju-
manna til þessara verstu óvina
þeirra. Önnur aðferðin er Aerosol-
úðunaraðferð, sem leysir duftið af
hólmi og hefur Freon-gasvökvi
reynst best við úðunina. Ýmsir
skordýravökvar eru notaðir í úðann
og er DDT nýjasta efnið. Mörg
þessara vamarefna, sem lengi voru
talin skaðlaus, væru þau rétt not-
uð, voru síðar sett
á bannlista þegar
annað kom í ljós.
Mikill áhugi er
á að klæða landið
skógi fyrir 50
árum, en fram-
leiðsla trjáplantna
annar ekki eftir-
spurn. Sveppa-
sýkingar og reyn-
iátan herja á
reynitré í Reykja-
vík í nokkur ár og
nær eyðir þeim á
stórum svæðum í
bænum. Orsakir
eru taldar vera
jarðvegur og
veðráttan. Fólki
er ráðlagt að
rækta birki, þar
sem það hefur í
gegnum aldirnar sannað yfirburði
fram yfir annan trjágróður hér á
landi. Tijátegundir eins og álmur
og hlynur hafa einnig náð miklum
þroska í bænum.
Hirðuleysið stingur í augun.
Illgresið kemur víða að. Á stríðsár-
unum kom fyrir að njólafræ og
baldursbrá var með í grasfræinu
sem selt var hér á landi. Illgresi
var víða að finna í „miður vel hirt-
um görðum" á þessum árum. Einn
greinarhöfundur segir að skaðsemi
af völdum kartöflumyglu, kálflugu
og æxlaveiki sé smávægileg miðað
við það tjón sem illgresið veldur
nytjagróðri í görðum landsmanna.
Fátt er ömurlegra og menningar-
snauðara, segir hann, en matjurta-
garðar þar sem illgresið er ríkjandi
gróður en matjurtir á stangli eins
og nokkurskonar illgresi!
Hvatt er til meiri snyrti-
mennsku. Þrátt.fyrir að geysimikl-
ar framfarir hafi orðið í allri um-
hirðu garða á undanförnum árum,
eru þeir aðilar til sem gjarnan
mættu taka hvatninguna til sín,
nú hálfri öld síðar.
Morgunblaðið/Sverrir
Skilafrestur
framlengdur
í ritgerða-
samkeppni
NORRÆNNI ritgerðasamkeppni
fyrir börn og unglinga, til tvítugs,
var hrundið af stað 21. mars síð-
astliðinn, á vegum stærstu dag-
blaða Norðurlanda, Norðurlanda-
ráðs og Norrænu ráðherranefnd-
arinnar. Samkeppnin er um bestu
ritgerðina um kynþáttafordóma,
útlendingahræðslu eða hatur
vegna mismunandi trúarbragða.
Að ritgerðasamkeppninni hér á
landi standa Morgunblaðið,
Landsnefndin misrétti/mismunun,
ÆSÍ (Æskulýðssamband ís-
lands), og Norðurlöndin gegn út-
lendingahræðslu.
Ritgerðin á að byggjast á eigin
reynslu vegna kynþáttafordóma,
útlendingahræðslu eða haturs
vegna mismunandi trúarbragða.
Hægt er að nálgast verkefnið á
marga vegu, t.d. sem þolandi, ger-
andi, áhorfandi eða sem áhug-
manneskja um málefnið. Nýbúar
eru sérstaklega hvattir til að taka
þátt í keppninni. Ritgerðin á að
vera að hámarki 140 línur (vélrit-
aðar). Ritgerðin á ekki að vera í
formi sögu eða frásagnar, heldur
skal hún fyrst og fremst vera
byggð á umræðum og skoðunum
á efninu.
Skilafrestur hefur verið lengdur
til 1. september í samræmi við
skilafrest í Danmörku og skal rit-
gerðum skilað til Æskulýðssam-
bands íslands, Snorrabraut 60,
pósthólf 1426, 121 Reykjavík.
V erðlaunaritgerðirnar
Hinn 24. október verða vinn-
ingsritgerðir í hveiju landi valdar.
Þetta mun gerast á sama tíma á
öllum Norðurlöndum. Norræna
ráðherranefndin mun síðan safna
saman verðlaunaritgerðunum,
þýða þær á öll Norðurlandamálin
og gefa út.
1. verðlaun verða krónur
150.000, 2. verðlaun krónur
100.000 og 3. verðlaun krónur
50.000. Fimm ritgerðir fá þriðju
verðlaun og fær hver verðlauna-
hafi 50.000 krónur.
Umferðar-
öryggisnefnd
í gang aftur
STARFSEMI sambands umferðar-
öryggisnefnda á Suðurlandi er nú
að fara í gang aftur eftir nokkurt
hlé.
í tilefni af komandi verslunar-
mannahelgi vilja nefndirnar skora
á ferðamenn á Suðurlandi að virða
þar mann- og dýralíf, stilla öku-
hraða í hóf og draga úr ferðinni
þegar komið er inn í þéttbýlis-
kjarna. Einnig verða ferðamenn
að hafa í huga að á Suðurlandi eru
mikil landbúnaðarhéruð og því
ætíð von á búfénaði meðfram veg-
um, þó að reynt sé að halda honurn
frá. Eins er mikið af mannfólki á
ferðinni, bæði á reiðhjólum sem
og fótgangandi sem taka þarf tillit
til.
Loks er skorað á alla Sunnlend-
inga að sýna gestum okkar gott
fordæmi í umferðarmálum og sér-
staklega er skorað á skepnuhald-
ara að halda skepnum sínum frá
akvegum.
Orlofsuppbót
lífeyrisþega
LÍFEYRISÞEGAR sem njóta
tekjutryggingar fá greidda orlofs-
uppbót 1. ágúst, í samræmi við
kjarasamninga á almennum vinnu-
markaði.
Ofan á tekjutryggingu, heimilis-
uppbót og sérstaka heimilisuppbót
grejðist 20% tekjuauki vegna or-
lofsuppbótar í ágúst. Fullan tekju-
auka, 7.483 kr. fyrir ellilífeyris-
þega og 7.616 kr. fyrir örorkulíf-
eyrisþega, fá þeir sem hafa óskerta
tekjutryggingu, heimilisuppbót og
sérstaka heimilisuppbót.
Tekjuaukinn skerðist vegna
tekna í sama hlutfalli og þessir
þrír bótaflokkar hjá lífeyrisþegum.
Á greiðsluseðli mun orlofsuppbótin
ekki koma fram sérstaklega, held-
ur verður hún lögð við upphæðir
bótaflokkanna. Lífeyrisþegar sem
ekki njóta tekjutrygginga fá ekki
orlofsuppbót.
Bætur lífeyrisþega með tekju-
tryggingu eru heldur lægri nú en
í júlí, því þá var greiddur 26%
tekjuauki. Tekjuaukinn greiðist á
sama hátt í desember, 30% vegna
desemberuppbótar og 26% uppbót
vegna Iáglaunabóta. Vegna þessa
geta bætur almannatrygginga orð-
ið misháar milli mánaða.