Morgunblaðið - 17.09.1995, Qupperneq 8

8 SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Þjófar á þingi
Forgöngumenn íslenzkrar spillingar sitja á Alþingi.11
Þeir hafa ákveðiö aö hækka laun sin langt umfram aðra |
aðila og stela mestum hluta hækkunarhmar undan i
skatti. Það gera þeir með því að búa til ímyndaöan I
40.000 króna mánaðarlegan kostnað, án nokkurra reikn- 1
" 1 1111,1 11 1
Næstur tekur til máls hæstvirtur annar þjófur Reykvíkinga..
Morgunblaðið/ppj
GÖMUL Douglas Invader árásar- og sprengjuflugvél á Ieið frá Bandaríkjunum til Grikklands hafði
viðkomu á Reykjavíkurflugvelli í síðustu viku.
Douglas Invader lenti á
Reykj avíkurflugvelli
VEGNA legu landsins er ísland
ákjósanlegur millilendingar-
staður fyrir gamlar flugvélar á
leiðinni yfir Norður-Atlantshaf.
Ein slík, gömul Douglas A-26
Invader árásar- og sprengju-
flugvél, sem var á leiðinni frá
Flórida í Bandaríkjunum til
nýrra eigenda í Grikklandi, átti
viðdvöl á Reykjavíkurflugvelli
fyrir skömmu.
Invader flugvélarnar voru
teknar i notkun á árum síðari
heimsstyrjaldarinnar og komu
fyrst fram á vígstöðvum í Kyrra-
hafinu vorið 1944, en um haust-
ið það ár voru þær komnar í
notkun í Evrópu í átökum við
herafla Hitlers. Síðar meir voru
flugvélar af þessari gerð talvert
notaðar í Kóreustríðinu og
gerðu þær m.a. fyrstu
sprengjuárásir Bandaríkja-
manna á skotmörk í Norður-
Kóreu í júní árið 1950. Ennfrem-
ur voru Invader vélar notaðar í
Víetnam-stríðinu, en þær síðustu
voru teknar úr notkun flughers
Bandarílganna árið 1969. Meðal
annarra þjóða sem notuðu
Invader flugvélar voru Frakkar,
í nýlendustríðum sínum í Indó-
Kína og Alsír, og Bíafrabúar, í
tilgangslausu frelsisstríði sínu.
Breytt í forstjóravélar
Á árunum eftir síðari heims-
styijöld var mörgum Invader
vélum breytt í einkaflugvélar,
m.a. þóttu þær henta vel sem
„forstjóravélar" sökum þess
hvað þær voru hraðfleygar og
voru slíkar vélar „einkaþotur"
þess tíma. Vélin sem hér hafði
viðkomu var ein slikra véla og
var innréttaður farþegaklefi
fyrir sjö manns aftan við væng-
inn. Ennfremur þóttu þær henta
vel til margvíslegra verkefna,
s.s. ljósmynda- og landmælinga-
flugs og til slökkvistarfa við
skógarelda.
Nú á dögum eru Invader flug-
vélar afar vinsælar á flugsýn-
ingum víða um lönd og mun
vélin sem hér var á ferðinni
væntanlega verða notuð til að
ferðast milli flugsýninga í Evr-
ópu. Eigendur hennar eru að
koma sér upp safni gamalla
flugvéla skammt utan Aþenu.
Það er ætlun eigendanna að
halda flugvélum safnsins i flug-
hæfu ástandi, en ekki safna ryki
eins og á hefðbundnum söfnum.
Nú þegar á þetta safn einn Cata-
lina-flugbát og ráðgera eigend-
urnir kaup á öðrum samskonar
innan tíðar.
i
Fyrsti alþjóðlegi ósondagurinn
Osongatiðá
stærð við megin-
land Evrópu
Sigurbjörg Gísladóttir
Sameinuðu þjóðimar
efndu til fyrsta al-
þjóðlega óson-
dagsins í gær. Ósondagur-
inn er haldinn til að vekja
athygli á því hvemig dreg-
ið hefur verið úr notkun
ósoneyðandi efna og
minna á að baráttunni fyr-
ir vemdun ósonlagsins sé
alls ekki lokið. Iðnvædd
ríki (25% jarðarbúa) hafa
nær hætt allri notkun óso-
neyðandi efna. Þróunar-
löndin eiga hins vegar
töluvert í land.
Sigurbjörg Gísladóttir,
forstöðumaður eiturefna-
sviðs Hollustuvemdar rík-
isins, segir að íslendingar
hafi verið virkir á alþjóða-
vettvangi' með þátttöku í
gerð tillagna um hvemig
draga megi úr notkun efnanna.
„Hér innanlands höfum við unnið
að því að takmarka skaðleg efni.
Fyrst var einblínt á svokölluð freon
(klórflúorkolefni) en notkun þeirra
í úðabrúsum var bönnuð hér á
landi árið 1989. Freon em hins
vegar töluvert útbreidd í kæliiðn-
aði og framundir það síðasta við
plastframleiðslu svo dæmi séu tek-
in. Halón eru enn hættulegri um-
hverfínu en freon. Efnin hafa nær
eingöngu verið notuð í slökkvitæki
og slökkvikerfí og hefur uppsetn-
ing þeirra tækja verið bönnuð.
Hins vegar eru þau enn í eldri
slökkvibúnaði.
Nú er einnig farið að tala um
önnur skaðleg efni á borð við
vetnisklórflúorkolefni sem eru
mikið notuð í kæliðnaði og metyl-
brómíð en það er ekkert notað hér
á landi.“
- Hvernig verður ósoneyðingin?
„Þessi efni em mjög stöðug og
geta enst áratugum saman. Efnin
berast upp í lofthjúpinn, upp í
heiðhvolfið, og brjóta þar niður
óson við vissar aðstæður. Þessar
aðstæður, einkum kuldinn, skapa
skilyrði fyrir efnahvörfin á Suður-
hvelinu. Ein lítil sameind getur
komið af stað keðju svo að fjöldinn
allur af ósonsameindum brotnar
niður. Með því raskast eðlilegt
jafnvægi en fyrir áhrif sólarljósins
er óson stöðugt að myndast og
brotna niður.“
- Hvað um Norðurhvelið?
„Ósoneyðing hefur mælst á
Norðurhvelinu en að-
stæður til ósoneyðingar
verða miklu sjaldnar á
því svæði en á Suður-
hvelinu. Þynningin hér
kann að hluta til að
stafa af hreyfingu loft-
massanna og ósoneyð-
ingu annars staðar. Veðurstofan
hefur gert mælingar á ósonlaginu
áratugum saman."
- Hvernig er ástandið núna?
„Ýmislegt getur haft áhrif á
ósoneyðingu, t.d. eldgos, og því
er hún töluvert sveiflukennd.
Ósoneyðingin er mest í september
og október á Suðurskautinu og
nýlega var í fréttum að mæling-
amar hefðu leitt í ljós að gatið
væri nú stærra en nokkru sinni
fyrr og væri á stærð við meginland
Evrópu. Þynning ósonlagsins er
nú yfir 70% þar sem hún er mest.“
- Hvaða skaða getur þynning
ósonlagsins valdið?
„Ósonið ver okkur fyrir útfjólu-
bláum geislum (UV-B) og eftir því
sem fleiri geislar sleppa í gegn
eykst hættan á húðkrabbameini
og vissum augnsjúkdómum. Eins
hefur verið talað um að aukin
► Sigurbjörg Gísladóttir, for-
stöðumaður eiturefnasviðs
Hollustuverndar ríkisins, er
fædd 14. nóvember 1948 í
Reykjavík og varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík
árið 1968. Sigurbjörg lauk
Cand. real. prófi í efnafræði
með lífræna efnafræði að sér-
sviði frá Háskólanum í Osló
árið 1979. Að því loknu starfaði
hún eitt ár í Rannsóknarstofn-
un fiskiðnaðarins og við
kennslu í Flensborgarskóla í
um fjögur ár. Frá árinu 1984
hefur Sigurbjörg starfað hjá
Hollustuvernd ríkisins. Fyrstu
árin vann hún að loftmengunar-
málum á mengunarvarnasviði
og frá upphafi ársins 1993 hef-
ur hún verið forstöðumaður
eiturefnasviðs.
Maki Sigurbjargar er Hreinn
Hjartarsson, veðurfræðingur,
og eiga þau þrjú börn.
geislun hafí áhrif á ónæmiskerfíð.
Geislunin hefur áhrif á þörunga-
svifíð í sjónum. Sú breyting hefur
áhrif á alla lífkeðjuna. Einnig hef-
ur verið talið að geislunin hafi
áhrif á viðkvæman gróður og upp-
skeru í landbúnaði. Ósonið hefur
því áhrif á allan okkar lífsgrund-
völl. Mér fínnst rétt að leggja
áherslu á að menn eru sammála
um að ef við hefðum ekki með
Vínarsáttmálanum árið 1985 og
Montreal-bókuninni 1987 náð
samkomulagi um að draga úr
notkun ósoneyðandi
efna værum við mun ver
stödd en við erum þrátt
fyrir allt í dag.“
- Hefur verið könnuð
tíðni húðkrabbameins
meðal Suðurskautsfara?
„Ég veit ekki til að
gerð hafi verið könnun á því en
menn hafa talið sig geta sannað
að öruggt samhengi væri á milli
ósoneyðingar og fjölgunar húð-
krabbameinstilfella. Reyndar hef-
ur verið komist að því með rann-
sóknum að 1% þynning valdi 2%
aukningu í tíðni húðkrabbámeins."
- Hvernig getur almenningur
lagt sitt af mörkum til að hefta
eyðingu ósonsins?
„AÍmenningur getur auðvitað
hjálpað til með neyslumynstri
sínu. Ég nefni til dæmis halón-
slökkvitæki inni á heimilum eða
í bílum. Eigendur tækjanna ættu
að skila þeim inn svo halónið losni
ekki út í andrúmsloftið og skaði
ósonlagið. Neytendur ættu al-
mennt að forðast ósoneyðandi efni
en oft er erfítt fyrir þá að gera
sér grein fyrir því hvort vörur
innihalda slík efni.“
1% þynning
veldur 2%
aukningu í
tíðni húð-
krabbameins