Morgunblaðið - 05.11.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1995 B 5
veldið hrundi. Verkamennirnir
sem hér störfuðu nutu þeirra sér-
réttinda að byggðir voru bílskúr-
ar. Margir sjóða þar nú landa eða
nota þá sem forðabúr.
I utanverðum bænum, rétt hjá
kjarnorkuhaugnum gamla, stend-
ur bjórverksmiðja. Verksmiðju-
stjórinn, sem reynist vera frá Kaz-
akhstan og ágætlega málglaður,
upplýsir að þarna sé framleiddur
dökkur bjór að þýskri fyrirmynd.
Bjórinn bragðast prýðilega, er
geislandi framleiðsla , en athygli
vekur að Munchen er vitlaust staf-
að á miðanum.
Hugsanlegt er að nafnið
„Narva“ megi rekja til fínnsk-eist-
neska orðsins „narvaine" sem þýð-
ir „þröskuldur." Merkingin er þá
trúlega sú að handan Narva taki
annar heimur við. Sú lýsing gildir
ekki lengur, hinum megin við
Narva-fljótið, í Ivangorod, er
Rússland að vísu en að öðru leyti
er þetta sami veruleikinn, sama
fólkið og sama málið, rússneska.
Sá þröskuldur sem reynist mörg-
um óyfirstíganlegur felst í þeirri
staðreynd að hér eru þúsundir
manna ríkisfangslausar og geta
sig hvergi hrært. Til þess að Rúss-
arnir geti fengið eistneskan ríkis-
borgararétt þurfa þeir að sveija
hollustueið og sýna fram á viðeig-
andi kunnáttu í eistnesku. Það
getur reynst erfitt, ekki síst sökum
þess að 96% íbúanna tala rúss-
nesku og hér er aðeins gefið út
eitt eistneskt blað, sem kemur út
sex sinnum á ári.
Borgarstjórinn í Narva, sem er
Eisti, upplýsir að samskiptin hafi
gengið merkilega vel fyrir sig. Á
sovéttímanum bjuggu um 100.000
manns í Narva, nú eru íbúarnir
um 70.000. Samgangurinn við
Ivangorod er þó nokkur enda tek-
ur aðeins örfáar mínútur að ganga
yfir brúna, hafi menn rússneska
vegabréfsáritun. Margir þurfa að
láta sér nægja að horfa yfir fljót-
ið; vodkað er 15 sinnum dýrara í
Narva en í Ivangorod.
Rússnesk menning
Narva á sér merka sögu og
hefur oftlega verið bitbein Rússa
og Eista. Danir stofnuðu Narva
árið 1223 en síðar réðu þar þýskir
riddarar og^síðar sænskir menn.
Þeir vörðu bæinn í frægum bar-
daga árið 1700 en fjórum árum
síðar biðu hersveitir Karls XII
ósigur fyrir sveitum Péturs mikla
og Narva komst á vald Rússa. Svo
var allt fram til 1919 þegar Eistar
öðluðust yfirráð á ný eftir að hafa
lýst yfir sjálfstæði. Það breyttist
árið 1940 þegar Eistland var inn-
limað í Sovétríkin. Þegar Eistar
hlutu síðan sjálfstæði á ný eftir
hrun Sovétríkjanna vísuðu þeir til
fyrri samninga sem voru í gildi
áður en kommúnistar hernámu
landið og fengu Narva á ný. Nú
er þetta þriðja stærsta borg Eist-
lands en menningin er rússnesk
enda eru aðeins rúmir 130 kíló-
metrar til Pétursborgar.
Síðasta Lenín-styttan í Eist-
landi stóð á aðaltorginu þar til
fyrir fáeinum vikum. Nú húkir hún
undir vegg við hliðina á tveimur
sorpgámum. Lærimeistarinn mikli
bendir til austurs í áttina til Narva-
fljóts og yfir til Rússlands. Stríðs-
málaðar rússneskar unglings-
stúlkur vilja sem minnst af honum
vita en biðja um sígarettur og
tyggjó á ensku.
Við ósa Narva-fljóts, í bænum
Narva Jöesuu, er að finna gamalt
sovéskt heilsuhæli. Hér dvaldist
forréttindastéttin forðum auk þess
sem staðurinn þótti henta sérlega
vel til að efláP byltingarandann í
brjóstum ung-kommúnista. Þetta
hefur verið prýðilega friðsæll stað-
ur og ströndin er falleg. Sjórinn
er hins vegar baneitraður.
Heilsuhælið veldur gestinum
SÉÐ YFIR Narva-fljótið til Ivangorod í Rússlandi. Landamærastöðin er á brúnni.
LENÍN í Narva. EITRIÐ eirir engu, útumþessaskorsteinafóru
forðum 78.000 tonn af úrgangsefnum á ári
hverju. Ástandið hefur að sögn forstjórans
batnað þótt, eins og hann tekur fram,
þess sjáist ekki merki.
ÞRÁTT FYRIR gífurlega mengun er víða að finna fallega bæi í Eistlandi. Myndin er frá Rakevere.
ekki vonbrigðum. Sovéskt plastút-
varp fer í gang um leið og herberg-
islyklinum er snúið í skránni. Á
því eru engir takkar, engar bylgju-
lengdir til að velja. Slíkt var óþarfi
í fyrirmyndarríkinu. Beddinn gæti
gert líkamsræktarmann að öryrkja
á mettíma svo slitinn er hann.
Flísarnar á baðherberginu eru
brotnar, lyktin verður seint talin
heimilisleg og vatnið er svo meng-
að að ekki sést í gegnum glasið.
Kvöldverður er borinn fram í
stórum sal sem gæti verið mötu-
neyti í verksmiðju. Makríllinn sem
er á boðstólum er í besta falli
geislavirkur og þar sem hvorki
borðvín né bjór er hér að fá verð-
ur að skola réttinum niður með
sovésku kampavíni sem drukkið
er úr tebolla. Um kvöldið er stig-
inn dans með nokkrum rússnesk-
um ellilífeyrisþegum við undirleik
sérlega þjóðlegrar hljómsveitar.
I nágrenni heilsuhælisins er að
finna skemmtistaðinn „Yabba
Dabba Duh“ og þar er m.a. að
finna fulltrúa eistnesku mafíunnar
auk misgæfulegra ungmenna. í
mafíunni eru sýnilega prýðilega
framtakssamir ungir menn en þá
rekur í rogastans þegar þeir eru
beðnir að útvega sovéskan plast-
síma, án skífu, og takkalaust út-
varpstæki. í herbergi á bak við
sjálfa vínstúkuna er útskýrt að
sérlega illa standi á þetta kvöld
en til að greiða fyrir framtíðar-við-
skiptum er gestinum velkomið að
skilja eftir fax-númerið í Reykja-
vik.
Daginn eftir er aftur haldið inn
í Narva. í miðbænum eru rússnesk
unglingagengi áberandi. Þau
hanga í nágrenni við sjoppurnar,
jú, sjoppurnar eru nokkuð sem
ekki var hér að fínna áður. En
eistneskt/amerískar sígarettur eru
aðeins fáaniegar, ekki uppáhaldið
„Byelomorkanal" (Hvítahafs-
skurðurinn) og þegar beðið er um
„spítskíj“ (eldspýtur) réttir aldur-
hnigna afgreiðslukonan kveikjara
út um sjoppugatið. Gömul, grát-
andi kona liggur upp við húsgafl
og betlar peninga. Rúnum ristir
karlar með derhúfur og í sovéskum
mittisjökkum sýna henni ekki
minnsta áhuga.
Græn eiturvötn
í nokkurra mínútna fjarlægð frá
Narva er að finna Balti Elektrija-
am, ógnarstórt orkuver sem byggt
var á árunum 1959-1965. Á einum
gaflinum gnæfír risastór mynd af
fyrirmyndarverkamanninum sem
er umvafinn fánanum rauða.
„Slava trúd“ (lifi vinnan) stendur
risastórum stöfum.
Umhverfíð er engan veginn líf-
vænlegt en forstjórinn, Anatólíj
Paa, reynist ágætlega gamansam-
ur. Starfsmennirnir eru að hans
sögn úrvalsfólk sem sinnir vinnu
sinni vel þótt tækjabúnaður sé
úreltur og aðstæður allar heldur
fjandsamlegar. „Áður vissum við
ekki hvað mengun var, við skildum
ekki hugtakið. Án peninga og
tækja getum við ekki dregið úr
menguninni og lagað okkur að
vestrænum viðmiðum. Það er verst
að við höfum ekki flugvél, á sólrík-
um degi eru grænu eiturvötnin
okkar mjög sérstök sjón úr lofti.“
Biksvartir „lækir“ í nágrenni orku-
versins og „fjöll“ og hólar úr efna-
úrgangi sannfæra gestinn um að
engin ástæða er til að draga þessi
orð forstjórans í efa.
Það reynir á heilsu manna og
þrek að ferðast um á þessum slóð-
um. Víða fær hugtakið „kæfandi
mengun" raunverulega merkingu
í norð-austur Eistlandi og ekki er
hægt annað en að undrast að tug-
þúsundir manna skuli hafa þurft
að draga fram lífið í slíkum eitur-
pyttum áratugum saman. í Rúss-
landi er meðalaldur karla nú um
57 ár en hér í Eistlandi hefur
hann alltaf verið hærri, trúlega
um 64 ár. Þess vegna hafa Eist-
arnir nú ákveðið að hækka eftir-
launaaldurinn upp í 64 ár en hann
hefur hingað til verið 55-60 ár.
Það segir sína sögu um ástandið
í sovétveldinu að lífskjörin í Eyst-
rasaltsríkjunum skyldu ætíð vera
talin með þeim bestu.
Leiðin aftur til Tallinn liggur í
gegnum gömul samyrkjubú og
smábæi. I Kolga hefur hin sænska
Stenbock-ætt fengið aftur óðals-
setur sitt sem sovéskir kommún-
istar tóku eignarnámi á sínum
tíma og gerðu að samyrkjubúi.
Þetta hefur verið glæsileg bygging
í eina tíð en nú er hún að hruni
komin. Það kemur því skemmti-
lega á óvart þegar í ljós kemur
að ir.n af anddyrinu, þar sem
kæfandi fúkkalyktin ríkir í þreif-
andi myrkrinu, er að fínna prýði-
legan veitingastað. Loksins fæst
máltíð, sem misbýður ekki lyktar-
og bragðskyninu, vatnið reynist
drykkjarhæft og hóstakviðunum
linnir um stund þegar sementsryk-
inu er skolað niður.