Morgunblaðið - 05.11.1995, Blaðsíða 18

SKOÐUN
18 B SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LEGGJABRJÓTUR VEGA-
GERÐAR í REYKHOLTSDAL
Um malbikun
v
valllendis og túna
TALSVERT hefur verið fjallað
um lagningu svonefndrar Borgar-
fjarðarbrautar um land Stóra-
Kropps og fleiri jarðir í Reykholts-
dal á liðnum mánuðum. Fjölmiðlar
hafa blandað sér í málið. Hefur
umijöllun Morgunblaðsins og ríkis-
sjónvarpsins borið hæst.
Hvað er svo sérstakt við þetta
mál sem veldur því að tveir stærstu
ijölmiðlar landsins hafa komið þar
að og ítrekað veitt ábúendum á
jörðum á svæðinu tækifæri til að
tjá sig? Vegna ítrekaðrar umfjöll-
unar á opinberum vettvangi hljóta
menn að velta fyrir sér hvers vegna
embættismenn þegja þunnu hljóði
við ásökunum um valdníðslu, hroð-
virkni og umhverfisspjöll. Sann-
leikurinn er sá að hér er um sér-
stætt mál að ræða í vegalagningu
á íslandi. Vegagerð ríkisins á með
aðstoð umhverfísráðherra og dig-
urra höfðingja í héraði að komast
upp með að malbika tún í Reyk-
holtsdal á meðan brú yfír Gilsfjörð
er slegin af. Vegagerð ríkisins
„kokkar" upp hroðvirknislegar til-
lögur og segir ósatt um staðhætti
á þjóðleið sem farin hefur verið í
hálfa öld. Þeir sem eru ósáttir við
þetta atferli ættu að gera skoðanir
sínar opinberar við viðkomandi
yfírvöld.
Ráðherra kveður upp dóm
Nú nýverið lokaði umhverfísráð-
herra hringnum á því ferli sem
hefur staðið með þetta mál í all-
langan tíma, með því að staðfesta
embættisfærslur nokkurra ríkis-
starfsmanna, með tilvísun til hinna
jákvæðu áhrifa sem góður vegur
í botni Reykholtsdals á að hafa í
för með sér. Þetta mál hefur geng-
ið þannig til að ríkisstarfsmenn
sömdu stýrandi tillögur um veg-
stæðið. Því næst skoðuðu sömu
starfsmenn ágæti eigin tillagna,
og niðurstaðan var í samræmi við
það. Síðan var þeim vísað til skipu-
lagsstjóra. Hann samþykkti tillög-
umar. Úrskurði skipulagsstjóra
var mótmælt. Þá fékk ráðherra
málið til meðferðar, og hann gerði
ekki annað en að nema tillögur
starfsmanna sinna og lesa þær
orðrétt í sjónvarpsviðtali. Af því
má sjá að hann hvorki kynnti sér
né hyggst skoða mótrök þeirra sem
á að valta yfír í sveitinni. Málið
er þar með úr hans höndum og fá
nú aðrir aðilar að taka á þessu ill-
ræmda máli.
Haldið við hefðir
Ekki var við því að búast að
Guðmundur Bjarnason brygði út
af hartnær sjötíu ára gamalli
stjómsýsluhefð í embættisfærslum
framsóknarmanna, einkum og sér
í lagi með málefni er varða Vega-
gerð ríkisins. Víðtæk eru þau orðin
faðmlög framsóknarmanna við
bændastéttina sem nú hafa hneppt
þorra sveitafólks í ánauð fram á
næstu öld. Allt vel meint eins og
vegurinn sem á að þekja nokkra
hektara af eðallandi þriggja jarða
á bökkum Reykjadalsár.
Um röksemdir
vegagerðarmanna
Þetta lag úr hendi ráðherrans
er þannig að menn eiga ekki ann-
'arra kosta völ en "að snúast hart
til vamar. Tilefnið er
þríþætt. í fyrsta lagi
er meðferð þess máls
hjá opinberum aðilum
með slíkum endemum
að nauðsynlegt er að
vekja athygli þar á.
Reynt hefur verið að
gera það með ýmsum
hætti og eiga Morgun-
blaðið og ríkissjón-
varpið þar stærstan
hlut að máli. Viðbrögð
hafa verið næsta lítil,
a.m.k. hjá opinberum
aðilum. Tilgangurinn
helgar meðalið, Vega-
gerðin er gott mál og
ekki má bregða út af hefðum í
vegamálum, því þá er hætta á að
lýðurinn rísi upp gegn vanhugsuð-
um vegaframkvæmdum víðar um
land. Það er kannski kominn tími
til.
I öðru lagi er vegstæðið ekki
hið besta sem völ er á og það er
valið gersamlega samhengislaust
við aðrar framkvæmdir sem nauð-
synlegar verða á svæðinu á næstu
áratugum. Vegagerð um mýrar
hefur frá öndverðu verið lakari
kostur en á föstu landi. í þriðja
lagi er það andstætt gildandi um-
hverfislögum að rústa lífsviðurværi
fólks í nafni óskilgreindra hags-
muna með þeim hætti sem til
stendur. Landeigendur hafa beitt
þessari röksemd af kurteisi til að
reyna að fá opinbera aðila til að
endurskoða hug sinn. Það hefur
minni en engan árangur borið.
Hrokinn í embættismönnum, og
hin samanbitna þráhyggja ýmissa
sveitarstjómarmanna á svæðinu
sem kemur fram í niðurstöðu ráð-
herrans mun að líkindum leiða til
víðtækra árekstra í þessu máli.
Málamiðlunin sem vegagerðin
tæpti á um sl. helgi um færslu á
veginum frá útihúsum á Stóra-
Kroppi, lengra niður túnið, jafn-
gildir að bjóða dæmdum manni að
velja á milli tveggja
lengda á hengingaról.
Forræðishyggjan
lifir
En víkjum að rök-
semdum Vegagerðar-
innar um.hið nýja veg-
stæði. Umhvérfísráð-
hérra gerði röksemdir
Vegagerðarinnar að
sínum á þeim forsend-
um að stuðst væri við
hrein öryggislæg, veg-
tæknileg og fjárhags-
leg sjónarmið. Þannig
Guðmundur á að þagga niður í
Kjartansson mótmælendum, með
því að gefa þeim og öðrum í skyn
að þeir viti ekki hvað þeim sé fýr-
ir bestu. Þetta er forræðishyggja.
Engum frjálsum manni ber skylda
til að sætta sig við slíka málsmeð-
ferð. Enginn maður með snefil af
réttarvitund getur sætt sig við
slíka framkomu.
Lygar um öryggismál
Aðalröksemdir vegagerðar-
marina Guðmundar Bjamasonar
varða öryggismál. Er vegurinn um
hina efri leið eitthvað hættulegri í
dag en áður? Svo er að heyra. Þar
er þó vegurinn búinn að standa í
hálfa öld án þess að til alvarlegra
óhappa hafi komið sem rakin verði
til staðsetningar hans sérstaklega.
Komið hefur verið á kreik hviksög-
um um slysagildrur og fjölda
óhappa sem stuðningsmenn hins
nýja vegastæðis telja sig nú muna
eftir. Þetta er hluti af „vegtækni-
legum“ málflutningi framkvæmda-
manna. Sannleikurinn um efri veg-
inn er einfaldlega sá að hann er
gamall og á köflum hlykkjóttur,
en ekki hættulegri en aðrir gamlir
vegir á íslandi. Menn hljóta að sjá
brestina í þessum áróðri. Annars-
vegar er mönnum sýnd mynd af
nýjum, malbikuðum vegi í Iogni
og sól á dalbotninum. Hinsvegar
Faðmlög framsóknar-
manna við bændastétt-
ina, segir Guðmundur
Kjartansson, hafa nú
hneppt þorra sveitafólks
í ánauð.
er svo talað um efri veginn í sömu
andrá og „illviðri", „mjóar brýr“
„sviptivinda“ og „illar brekkur".
Skólabflstjóri stendur klökkur og
talar um hræðslu sína við að aka
um „Ruddann“. Hefur hann átt
leið fyrir Hafnarfjall, eða um Tíð-
arskarð á síðustu dögum?
Vegtækni fyrr og nú
Vegtæknirökin eru góð og gild
í þessu máli og sést það af eftirfar-
andi. í febrúar sl. var undirritaður
á ferð um þennan ægilega „efri“
veg í einhverju hinu versta veðri
sem gerði þar um slóðir á sl. vetri.
Ferðin frá Kleppjárnsreykjum að
Geirsárbrú og til baka, sem er um
3 km, en þar endaði ferðin vegna
skafls sem lokaði brúnni, tók fjóra
klukkutíma. Við komumst til baka
eftir efri veginum sem nú er
skyndilega talinnj varhugaverður í
öllum veðrum. Á meðan dvöldu
bændur á botni Reykholtsdals veð-
urtepptir í útihúsum sínum. Aðal-
atriðið varðandi hina efri leið er
það að hún var valin vegna þess
að eldri vegurinn sem lá þar sem
nú stendur til að leggja nýjan veg
var sífellt ófær vegna snjóþyngsla.
Það er Vegtækni.
Auðheyrt er að Vegagerðin er
engu nær eftir ófarir sínar í Ból-
staðarhlíðarbrekku. Vegstæðið þar
var valið með tilliti til kostnaðar
og „vegtækni", en eitthvað virðist
hafa gleymst í þeim útreikningum
eins og nú. Þar sátu „vegtækni-
menn“ og drógu dár að athuga-
Á MYNDINNI er Iteykjadalsá í forgrunni, þá sést hvar núverandi vegur, neðri leiðin, liggur fram
hjá bæjarhúsunum á Stóra-Kroppi. Efst sést Kroppsmúlinn þar sem vegurinn liggur meðfram og
yfir svokallaðan „Rudda“.
semdum fólks sem hefi'- búið á
svæðinu um aldur og ævi. Það leið-
ir okkur að næsta lið í röksemda-
færslum ráðamanna.
Kostnaður í samhengi
ríkisfjármála
Hin neðri leið er talin vænlegri
kostur vegna lægri kostnaðar.
Hálfsannleikur oftast er, óhrekj-
andi lygi. Það er orðin venja á ís-
landi að útreikningar sem liggja
að baki mörgum framkvæmdum
ríkisins séu settir upp þannig að
almenningur beri skaðann milli-
liðalaust eftir að ríkisstofnanir
hafa hrækt upp mannvirkjum þar
sem fjárforsendur eru skoðaðar
aðeins að hálfu. Þannig hefur al-
menningur í landinu orðið að sætta
sig við hina nýju stefnu í ríkisíjár-
málum og fjárveitingum. Viðvar-
andi fjárlagahalli er dulinn með
því að veita aðeins hluta af nauð-
synlegu fé til reksturs og fram-
kvæmda. Stofnanirnar fá síðan
heimild til beinnar gjaldtöku til að
brúa bilið eftirá.
I því tilviki sem hér um ræðir
gildir að ekkert heildarskipulag
hefur verið sett fram sem réttlætir
lagningu vegar um botn Reyk-
holtsdals á þessu svæði. Hvað með
nýtt vegstæði af Götuás að Grímsá
og nýja brú sem vitað er að verður
að byggja þar á næstu árum? Hvað
þá með vegstæðið þar sem því
verður beint til austurs eftir að
komið er framhjá Ásgarði og inn
í mitt skólahvetfíð að Kleppjárns-
reykjum? Er það framtíðarlausn?
Hver ætlar að ábyrgjast að fjár-
hagsáætlun þessa verks muni
standast? Mörgum sýnist að þar
vanti verulega á varðandi kostnað
við uppbyggingu vegarins þar sem
hann fer yfír mýrar og votlendi.
Á meðan verið er að eyða gildum
fjárhæðum víða um land í nýja
vegi sem sveigja frá viðkvæmum
svæðum í þéttbýli, ætla spor-
göngumenn ábúenda í Reykholts-
dal að senda 300 bíla á dag í gegn-
um þéttan kjama byggðar. Síðan
verða sjálfsagt byggðar þrenging-
ar og hraðahindranir til að auka
öryggi gangandi vegfarenda. Eng-
inn slíkur kostur er tekinn með í
reikninginn. Þá er hugsanlegur
kostnaður vegna snjómoksturs á
hinni neðri leið ekki tekinn með í
útreikningana, enda telja fram-
kvæmdamenn að það komi þessu
máli ekki við.
Vegagerðarmenn og aðrir sem
sveifla veldissprotanum yfir al-
menningi í þessu máli ættu að taka
með í reikninginn að uppbyggingin
á Stóra-Kroppi á umliðnum árum
hefur kostað miklar fjárhæðir. Rík-
ið mun ekki sleppa létt frá því
uppgjöri. Búskapur á Stóra-Kroppi
verður eyðilagður með þessum
framkvæmdum. Dettur Guðmundi
Bjamasyni eða minnihlutaoddvita
hreppsnefdar í Reykholtsdal í hug
að málinu ljúki þar með? Þeir ættu
að lesa umhverfislögin.
Helgarfrí fyrir mjólkurkýr
Að lokum er rétt að benda á
hina hlægilegu athugasemd Vega-
gerðarinnar að bændur geti beitt
búsmala ofan vegar um helgar
þegar mest umferð er. Hvað fínnst
fólki um svona hótfyndni? Er það
þetta sem á að ráða um 200 til
300 milljón króna framkvæmd?
Það fínnst umhverfísráðherra.
Sumum þætti nóg um að búa á
jörð sem er skipt í þrennt af tveim-
ur þjóð- og sýsluvegum. Það er
einmitt staðan á Stóra-Kroppi.
Flutningur á þjóðbraut inn á mitt
undirlendi á jörðinni er algerlega
óþolandi ráðstöfun og má ekki
fram ganga.
Lygasögur um hættur á fímmtíu
ára gömlum vegi eru ekki svara
verðar. Það hefur hins vegar reynst
nauðsynlegt að taka á þeim vegna
þess að þær eru það sem upp úr
stendur af lævi manna sem í hér-
aði töpuðu þessu máli en hefndu
á þingi. Spyijum að leikslokum.
Höfundur er rekstrarhagfræðing-
ur.