Morgunblaðið - 28.04.1996, Page 4

4 B SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ur og revisor, tengdafaðir Ólafs
Thors. En Indriði var nú íslands-
bankamaður svo það sagði sitt.
En hér duga ekki málalengingar.
Víkjum að sögum um víxilvið-
skipti því „margt getur skemmti-
legt skeð“ innan veggja bankanna
þegar víxlar koma við sögu. Séra
Árni Þórarinsson segir frá víxli,
sem bóndi einn í Kolbeinsstaða-
hreppi reyndi að selja í Landsbank-
andum í tíð Tryggva Gunnarsson-
ar bankastjóra. Frá því er sagt í
bók Þórbergs „Að ævilokum":
„Benedikt Björnsson bjó í
Krossholti í Kolbeinsstaðahreppi,
þegar ég kom vestur og jafnan
síðan. Hann var frábær dugnaðar-
maður og búhöldur mesti. Snyrti-
mennsku hans í búskap og þrifn-
aði í umgengni allri, utan bæjar
sem innan, er við brugðið. Hann
var vel efnaður. Hann átti Kross-
holtið, sem er stór jörð, og auk
þess Flesjustaði og Hafursstaði.
Hann var og vel fjáreigandi af
gangandi fé.
Benedikt var gestrisinn og glað-
ur í viðmóti. Hann var talinn ölkær
nokkuð. En vínnautn hans var þó
að ýmsu með öðrum hætti en títt
er um ástríðusjúka drykkjumenn.
Hann gat til dæmis geymt flösk-
una árum saman, þangað til sá
kom, sem hann hafði ásett sér að
drekka hana með.
Benedikt var kvæntur Höllu
Guðmundsdóttur. Heimilislíf hans
var stundum dálítið erfítt. Halla
var að vísu myndarkona. En það
gat hent, að Benedikt kæmi svink-
aður úr ferðalögum, og þá átti
húsfreyja það til að vera köld við
hann í viðmóti og reyndar fleiri á
heimilinu.
Benedikt var skemmtilega sér-
stæður maður í tali og hugsunar-
hætti, og þess vegna hef ég ráðizt
i að láta færa í letur um hann
þessar minningar. Mörg tilsvör
hans þóttu óvenjuleg og oft fyndin
og sjónarmið hans á ýmsum hlut-
um frábrugðin skoðanahætti ann-
arra manna. Hann lagði tii að
mynda allt annað mat á menn en
gengur og gerist. Hann virti þá
eftir því, hvort þeir voru í bindindi
eða ekki. Bindindismaður átti lít-
inn rétt til lífsins. En þeir, sem
fengu sér í staupinu, - það voru
menn. „Þetta er enginn maður.
Uss! Nefndu hann ekki! Hann er
í bindindi."
Einhveiju sinni fór Benedikt í
Landsbankann í Reykjavík og bað
að káupa af sér víxil. Á víxlinum
voru ábyrgðarmenn, sem heima
áttu í Kolbeinsstaðahreppi, prýðis-
menn. En bankastjórnin kannaðist
ekki við nöfnin og spurði Bene-
dikt, hvort hann hefði ekki neinn
með sér, sem hún þekkti, til að
Iýsa mönnunum.
Benedikt svara:
„Jú, hann Rúnki er hérna hinum
megin við hurðina. Ég ætla að
kalla í Rúnka“. Það var Runólftur
Stefánsson, fæddur og uppalinn í
Kolbeinsstaðahreppi. Benedikt
opnar hurðina og kallar:
„Rúnki! Komdu!“
Runólfur gengur inn til þeirra.
Bankastjórnin spyr, hvort hann
kannist við þessa menn á víxlinum.
„Ég þekki þá alla. Þetta eru
ágætismenn, efnaðir og áreiðan-
legir og dytti aldrei í hug að svíkja
ábyrgð sína“.
Þá skýtur Benedikt fram í:
„U-u-ss! Segðu ekki þetta,
Rúnki! Ég held þeir geti nú svikið
þessir. Svíkja bara, ef þeir geta.
Við þekkjum það nú báðir, Rúnki!“
En vitnisburður Runólfs um
ábyrgðarmennina varð þyngri á
metunum en ótrú Benedikts á
heiðarleik þeirra. Bankastjórnin
keypti vísvilinn.
Benedikt hafði allt í bankanum,
sem hann vildi. Það þótti svo mik-
il skemmtun að fá hann í bank-
ann. Auk þess var hann gildur
bóndi og áreiðanlegur í viðskipt-
um.
Runólfur Stefánsson (Rúnki í Holti) var Bensa í Krossholti til trausts og haids í Landsbankanum. Allir Reykvíkingar þekktu athafna-
manninn Runólf og börn hans, mörg og mannvænleg. Synir hans Þórarinn, Þórir og Stefnir eru minnisstæðir og settu svip á bæinn.
„Alveg ertu raritet, Runki,“ sagði Tryggvi Gunnarsson við Runólf þegar hann sýndi honum hvernig ætti að brynna hestum og koma
upp drykkjarþró á Hlemmi. Þannig varð vatnsþróin til. „Það var margt fleira, sem við Tryggvi Gunnarsson brölluðum," sagði Runólf-
ur Stefánsson við VSV í samtali.
Að greiða
Lands-
bankavíxil
með naut-
peningi
Landsbankinn kom talsvert við sögu í frétt-
unum á dögunum, og barst umræðan alla
leið inn á hið háa Alþingi. Pétri Péturssyni
finnst samt skorta nokkuð upp á gamansem-
ina í öllu þessu máli og reynir að bæta þar
úr með sögubroti úr fortíðinni.
Tryggvi Gunnarsson stendur keikur á þakhæð Landsbankans á
merkisdegi. Þá var veldi hans hvað mest. Síðar varð hann að víkja.
LEYFIST gömlum manni
að hóa í lætin þegar
dægurþras og rígur ætla
mann lifandi að drepa
úr leiðindum, með lágkúru sinni í
umræðum. Það er munur nú til
dags, eða áður fyrr þegar Reykja-
vík var byggð glettnum og gaman-
sömum mönnum, sem krydduðu
daglegt líf með hnyttnum athuga-
semdum um það, sem var efst á
baugi. Eða hvað sagði ekki séra
Bjami Jónsson vígslubiskup af
sinni alkunnu gamansemi þegar
rætt var um veðurfar og kirkjuleg
málefni á válegri tíð. Þá voru nýaf-
staðnar kosningar - biskupskjör.
Mjótt var á munum. Séra Bjarni
vitnaði í samtal. „Það var barn,
sem spurði móður sína: Mamma.
Maðurinn í Útvarpinu var að tala
um lægð yfir Grænlandi og biskup-
inn yfir íslandi. Kemur þá ekki
vont veður?“
Málefni kirkju og bankastofn-
ana, víxilvextir, gróði og tap, laun
og vinnukjör. Allt er þetta ofarlega
á baugi í umræðu. Sitt sýnist
hveijum, nú sem fyrr. Margur
saknar þó þess að mælt sé af þekk-
ingu t.d. þegar rætt er um banka-
mál, erlent fjármagn, einkavæð-
ingu og annað, sem snertir rekstur
bankanna. Hagfræðingar, alþing-
ismenn, og bankamenn, margir
hveijir, sem rætt hafa og ritað
virðast sumir a.m.k. harla ófróðir
um sögu bankastofnana hér á
landi. Erlent fjármagn og einka-
væðing komu mjög við sögu í byij-
un þessarar aldar. Samkepgni
bankanna, Landsbanka og ís-
landsbanka, setti mikinn svip á
þjóðiíf og athafnir. Seðlaútgáfa
tveggja banka og áprentuð loforð
um gullinnlausn þankaseðlanna
urðu þrætuepli og deilumál á
þriðja áratug aldarinnar. Harðir
dómar í Hæstarétti vegna um-
mæla um efnahagsstöðu banka og
lánastefnu bankastjórnar settu
svip á pólitíska umræðu og skip-
uðu mönnum í harðvítuga flokka.
Svo komist sé að niðurstöðu og
því lýst nánar, hvað fyrir greinar-
höfundi vakir, er borin fram sú
ósk, að hugsjónamenn einkavæð-
ingar geri grein fyrir ástæðum
þess að hluthafar einkabanka í
Bandaríkjunum kusu, margir
hveijir, að fleygja sér fram af svöl-
um háhýsa árið 1929. Þeir tóku
sér far með lyftum allt upp á 29.
hæð og svifu svo til jarðar með
brostnar vonir og „neikvæðar nið-
urstöður" (eða „neikvæða eiginfj-
árstöður" eins og það heitir á
máli nútímans) frá síðasta aðal-
fundi í korpórasjón sinni, sem
vafalaust var kennd við traust og
trú í Guðs eigin landi. Bankarnir
lokuðu ekki bara klukkan fjögur,
eins og sagði í kvikmynd Chapl-
ins: „The banks close at 4.“ Þeim
var lokað fyrir fullt og allt á svört-
um mánudegi. Það þurfti von um
nýja styijöld til þess að endur-
verkja traust á „fjármagnsmark-
aðinn“ og bankastofnanir því mat-
vælaframleiðsla og klæðagerð var
lélegur bissness, svo ekki sé talað
um saltkjöt á sprengidaginn. Það
þurfti heilan Kreppulánasjóð til
þess að koma fótunum undir
Gvend Guðbjarts og bændur lands-
ins þegar Bjartur í Sumarhúsum
hafði leitað athvarfs í Urðarseli,
hijáður og hrakinn af Útirauðs-
mönnum, sparisjóði þeirra og
kaupfélagi, að ógleymdum Bruna,
Tulinius Jensen og hvað þeir
kumpánar hétu allir.
Sveitungar Bjarts, sem höfðu
komist að því að „mannlífíð tollir
saman á peningum“ og urðu þess
jafnframt vísari „að það eru til
meiri peningar í heilu lagi en áður
hafði verið álitið“ og komust að
raun um að þeim var ekki ætlað
það hlutskipti að hagnast á starf-
semi sparisjóða og banka. Allt fór
strit þeirra og starf, afl og kraftur
í gönguna miklu umhverfis Grótta-
kvörn auðsins, að mala öðrum arð.
Grótti konungur kom sér upp
gestasveit fjölkunnugri. Af vörum
liðsmanna streymdi orðgnótt.
Talnadálkar ljómuðu á lofti. Hver
tíð hafði sitt heiti, engu síður en
Árstíðakonsert Vivaldis. Dýrtíð,
verbólga, óðaverðbólga, verð-
bólgubál, þensla, ofvöxtur sam-
dráttur, kreppa, efnahgslægð,
uppsveifla. Pendúllinn hélt áfram
að mæla hagsögusveiflur með sín-
um taktbundna hætti.
Landsbanki íslands lét strax að
sér kveða við stofnun sína og
fyrsta aðsetur. Bakarabrekka sú
sem dró nafn sitt af Bernhöftsbak-
aríi var nú kennd við Landsbank-
ann, sem var til húsa hjá Sig-
mundi prentara. Bankastræti heit-
ir gatan síðan. Þar var bankinn
til húsa um skamma hríð, en þurfti
fljótlega á rúmbetra húsnæði að
halda. Það stóð ekki á því að stór-
hýsi risi, enda fór sá fyrir sem
vanur var að „skurka fyrir skála-
dyrum“ og láta hendur standa
fram úr ermum. Margar stórfram-
kvæmdir sögðu sína sögu. „Verkin
töluðu“, eins og sagt var síðar.
Tryggvaskáli, við Ölfusá,
Tryggvasker (Steinbryggjan) í
Reykjavík og síðar Tryggvagata
bera nafn Tryggva Gunnarssonar
vitni. Margur sýndi honum virð-
ingu og sendu honum hlýjar kveðj-
ur og ávarpsorð. Kenndu hann við
gull; málminn dýra og myntfótinn,
sem gaf seðlapappírnum gildi.
Séra Björn Halldórsson í Lauf-
ási, sá sem kvað sálminn Á hend-
ur fel þú honum, sendi Tryggva
þakkir fyrir störf hans við „Gránu-
félagið“, verslunarfélag bænda.
Það er hjartnæmt ljóð. Svo voru
aðrir, sem töldu Tryggva óhæfan
til bankastjórnar. Hann hefði
hvorki vit né þekkingu til slíkra
umsvifa. Gæti í hæsta lagi verið
„panteláner“ (veðlánari). Svo
sagði Indriði Einarsson rithöfund-