Morgunblaðið - 05.06.1996, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hvar liggnr efnahagsbati
Islendinga í framtíðinni?
TIL SKAMMS tíma hefur þjóðar-
auður einnar þjóðar verið talinn
iiggja í náttúrulegum auðlindum,
landsgæðum og mannafla. Frá
1790 hafa hagfræðingar notað
þessar einingar til að spá fyrir og
reikna út efnahagsbata þjóða. Um
1990 sáu menn að þessar einingar
giltu ekki lengur. Undanfarna tvo
áratugi hafa þjóðir með engar nátt-
úrulegar auðlindir og lítil landgæði
náð mestum efnahagsbata. Sem
dæmi um þessar þjóðir eru Japan,
Singapore og S-Kórea. Þjóðir sem
hafa byggt efnahag sinn á náttúru-
legum auðlindum og landsgæðum
hafa dregist aftur úr í lífsgæðum,
eða aukið þjóðarhag sinn með öðr-
um hætti.
Þjóðir sem hafa náð mestum
efnahagsbata undanfarna tvo ára-
tugi hafa byggt þann bata á fram-
leiðslu hátæknibúnaðar og þjón-
ustu. Hátæknibúnaður eru vörur
eins og bílar, sjónvörp, myndbönd,
tölvur og þess háttar. Það er ekki
nóg að framleiða þessar vörur, það
þarf líka að selja þær á erlendum
mörkuðum. Til þess hafa þessar
þjóðir tekið upp öfluga útflutnings-
stefnu og sótt skipulega á erlenda
markaði. Það þarf að hafa heildar-
stefnu, en það hafa ríkisstjórnir
þessara landa verið með.
Nú er helsti þjóðarauður einnar
þjóðar talinn vera menntun fólksins
og athafnamenn. ísland er mjög
auðugt á báðum þessum sviðum,
en ekki nýtt sem skyldi. Útflutning-
ur íslendinga hefur
löngum byggst á sjáv-
arafurðum og landbún-
aði. Þetta eru náttúru-
legar auðlindir sem
hafa farið minnkandi í
þjóðarframleiðslu efn-
aðri þjóða og færst til
vanþróaðri þjóða. Hjá
þessum vanþróuðu
þjóðum er vinnuafl
mjög ódýrt og land-
gæði og veðrátta eins
og best verður á kosið.
Ef íslendingar ætla að
keppa við þessar van-
þróuðu þjóðir má búast
við að lífsgæði fari
versnandi á Islandi.
Heimurinn hefur
skroppið saman í viðskiptalegum
skilningi. Alþjóðaviðskipti hafa
aukist gífurlega á undanförnum
árum. Það er jafn fljótlegt að hafa
pappírsviðskipti við fyrirtæki hinum
megin við götuna og fyrirtæki í
annarri heimsálfu. Flutningatækni
og hraði í vöruflutningum er alltaf
að aukast. Það getur tekið sama
tíma að senda vörur milli landa og
að senda vöruy innanlands. Tíminn
er ekki lengur þröskuldur í alþjóða
viðskiptum. Þjóðir eru almennt að
opna fyrir alþjóðaviðskiptum með
því að fella niður tolla og aflétta
viðskiptahömlum. Það er sama hvar
fyrirtæki er staðsett, það verður
alltaf að vera samkeppnisfært á
alþjóðamarkaði. Ef fyrirtæki er
Símon
Gissurarson
ekki samkeppnisfært,
þá kemur einhver sem
er samkeppnisfær á
alþjóðamarkaði og
býður sömu vöru eða
þjónustu. Þetta á alveg
jafnt við fyrirtæki á
Hornafirði sem í New
York.
Þjóðir hafa verið að
átta sig á þessum stað-
reyndúm undanfarin
ár. Frjáls viðskipti milli
landa, lækkun tolla og
hafta svo og öflug út-
fiutningsstefna á há-
tæknivörum hafa verið
lykilþættir í efnahags-
bata þeirra þjóða sem
náð hafa hvað lengst
undanfarin ár.
Þjóðir sem hafa verið með háa
tolla og viðskiptahömlur hafa dreg-
ist mjög afturúr í lífsgæðum. Þar
má nefna Brasilíu, Indland og síð-
ast en ekki síst fall Sovétríkjanna.
Öll þessi lönd beittu tollum og höml-
um til að vernda sinn iðnað. Þau
hafa öll breitt um stefnu í átt til
opnari og frjálsari viðskipta. Ein-
ungis tvö lönd í heiminum beita
ennþá öflugri haftastefnu í viðskipt-
um, en það eru Kúba og Norður-
Kórea. Efnahagur þeirra fer hríð-
versnandi og er það spurning um
mánuði eða í mesta lagi nokkur ár
þar til efnahagskerfi þeirra hrynur.
Efnahagsleg gæði þjóðar nú til dags
fer ekki eftir náttúrulegum auðlind-
Auður Islands liggur í
athafnamönnum og
menntun fólksins,
segir Símon Gissurar-
son, en hvorugt er
nýtt sem skyldi.
um, landgæðum eða hvort landinu
sé stórnað lýðræðislega. Efnahags-
leg gæði fara eftir því hversu
menntuð þjóðin er og einnig að
ráðamenn innleiði nýjustu og bestu
tækni og þekkingu á hveijum tíma.
íslendingar hafa verið mjög fljót-
ir að tileinka sér nýjungar. Við
hofum stigið stórt skref í því að
gera viðskipti við útlönd frjáls,
lækka tolla og fellt niður höft.
Næsta stig er að auka útfliítning á
tæknibúnaði og þjónustu. Á íslandi
er mikil þekking á sviði fiskveiða,
fiskvinnslu og tæknibúnaðar þar
að lútandi. Við erum samkeppnis-
færir á alþjóðamarkaði á þessum
sviðum. En eins og áður sagði, ef
fyrirtæki er ekki samkeppnisfært á
heimsmarkaði, þá missir það af lest-
inni. íslendingar hafa alla burði til
þess að ná lestinni ef þeir og bjóða
sína tækni og þekkingu á alþjóða-
markaði. Það eru nú þegar fyrir-
tæki á Islandi, sem eru farin að
selja vöru sína og þjónustu á al-
þjóðamarkaði og hafa náð góðum
árangri. Það sem ráðamenn þurfa
að gera er að koma á fót öflugri
og samræmdri útflutningsstefnu á
tækni og þjónustu í sjávarútvegi.
Ef staðið er rétt að málum geta
allir íslendingar notið góðs af og
allur heimurinn verið okkar mark-
aðssvæði.
Stefnan gæti litið svona út:
— íslendingar þrói og fullkomni
allar þær vélar sem þarf til við fisk-
vinnslu og gera boðlegar fyrir al-
þjóðamarkaðinn.
— íslendingar þrói og fullkomni
stjórnunarkerfi í formi tölvuhug-
búnaðar til að reka og stjórna fisk-
veiðum, fiskvinnslu og sölu fiskaf-
urða og geri hann boðlegan fyrir
alþjóðamarkaðinn.
— íslendingar komi upp alþjóða
sölukerfi fyrir fiskafurðir þar sem
þeir selja fiskafurðir frá öllum lönd-
um.
— íslendingar fjárfesti í erlend-
um útgerðarfyrirtækjum, fisk-
vinnslufyrirtækjum, fyrirtækjum
sem framleiða fiskvinnsluvélar og
öðrum fyrirtækjum sem eru viðriðin
fiskvinnslu.
Það þarf síðan að vera með fast-
mótuð og mælanleg markmið fyrir
hvern lið hér á undan. Með sameig-
inlegu átaki stjórnmálamanna,
stjórnenda fyrirtækja og starfsfólki
þeirra væri mjög auðveldlega hægt
að hrinda þessu í framkvæmd. Svip-
að þessu hafa þjóðir eins og Japan-
ir gert og tekist að ná yfirburðum
á ákveðnum sviðum. Islendingar
hafa alla þekkingu og getu til að
ná yfirburðum á alþjóðamarkaði og
nú er rétta tækifærið.
Höfundur erað ljúka masternámi
í alþjóðaviðskiptum við George
Mason University í Banda-
ríkjunum.
Troða snjomn
berfætt í skólann
ÞAÐ ER ekki erfitt
að lýsa Gorno Badak-
hshan í Pamir-fjöllum
í Tadsjikistan fyrir ís-
lendingum. ímyndum
okkur bara að Islend-
ingar búi ekki við
ströndina heldur inni
á miðhálendinu, tök-
um alla bíla burtu,
nema nokkrar gamlar
Lödur, byggjum leir-
kofa og útikamra,
hækkum fjöllin upp
um svo sem þijá til
fjóra kílómetra, bæt-
um tuttugu stigum við
meðalhitann á sumrin,
drögum tuttugu stig
frá meðalhitanum á veturna og þá
Þórir
Guðmundsson
væntingu. Jarðnæði í
Pamirfjöllum gaf engan
veginn nóg af sér til að
fæða íbúana, hvað þá
flóttafólkið. Álþjóðlegar
hjálparstofnanir tóku
við sér, þar á meðal
Alþjóðasamband Rauða
kross félaga. Á síðasta
ári flutti sambandið
fimm þúsund tonn af
kolum til að hita upp
spítala og skóla í Gorno
Badakhshan. Eitt þús-
und vörubílar fluttu kol-
in um erfiða fjallaslóða
vítt og breytt um Pam-
irfjöll. Árangurinn er
augljós.
höfum við svipaðar aðstæður og
ríkja í Pamirfjöllum.
Á Sovéttímanum var búið til
gerviefnahagslíf í Gorno Badak-
hshan. Matur var fluttur inn um
750 kílómetra erfiða fjallavegi og
seldur ódýrt og þó að framleiðni
ríkisbúanna í héraðinu væri ekki
mikil þá skipti það ekki meginmáli
fyrir afkomu íbúanna. Þeir voru
hluti af miklu stærri heild. Það
breyttist fyrir fimm árum. Með
hruni Sovétríkjanna árið 1991
hrundu líka undirstöður efnahags-
lífs í Gorno Badakhshan. Ári síðar
upphófst blóðug borgarastyrjöld í
Tadsjikistan með þeim afleiðingum
að allt að 60.000 manns létu lífið.
Hundruð þúsunda flosnuðu upp af
heimilum sínum. Gorno Badak-
hshan slapp að mestu við átökin
en tugþúsundir flúðu til héraðsins,
aðallega Pamirar sem höfðu lent í
andstöðu við stjórnvöld í Tadsjikist-
an.
Neyðarástand snerist upp í ör-
Hefðum lokað
„Hefðum við ekki fengið kol frá
Rauða krossinum þá hefðum við
lokað spítalanum" sagði Mubu-
rakkadam Bekmahmadov, lager-
stjóri á litlum spítala í Bartangdaln-
um, þegar ég fór að skoða aðstæð-
ur á spítalanum nýlega. Spítalinn,
sem samanstendur af þremur hvít-
máluðum litlum húsum og tekur
25 sjúklinga í rúm, er eina athvarf
þeirra sem veikjast í dalnum.
Starfsfólk heldur honum opnum þó
að launin komi ekki alltaf á réttum
tíma.
„Ég fæ 350 tadsiskar rúblur (ca.
80 krónur) í laun á mánuði. Fyrir
það get ég keypt eina handsápu.
En ég hef reyndar ekki fengið borg-
að síðan í febrúar," sagði Bekma-
hmadov lagerstjóri. Hann lifir aðal-
lega af því sem hann getur ræktað
í garðinum; kartöflum og dálitlu
hveiti og af afurðum 18 kinda og
einnar kýr. Annars staðar í Gorno
Badakhshan, í Roshtkala, heimsótti
Eitt sker í augu gests-
ins, segir Þórir Guð-
mundsson, og það er
fótabúnaður fólks, eink-
um barna. Flest eru í
slitnum skóm, mörg í
algjörlega gatslitnum
skóm og sum alls ekki
í neinum skóm.
ég annan spítala. Yfirmaður spítal-
ans, dugmikil kona, að nafni Alij-
orava Paikarmo, sýndi mér aðstæð-
ur. Raflagnir voru allar með ólíkind-
um, nöktum vírunum var stungið
beint inn í innstungur. Skurðstofan
hafði ekki verið yfirfarin í fimm ár.
Málningin var farin að flagna af
veggjum og sár komin í dyrakarma
sem féllu ekki vel að stöfum. Spítal-
inn hefur ekki efni á málningu.
Lyf og matur frá Rauða
krossinum
Rauða krossinum hefur hingað
til tekist að útvega fjármagn til
þess að kaupa nauðsynlegustu lyf
og önnur sjúkragögn fyrir spítala í
Gorno Badakhshan auk þess sem
allir sjúklingar fá matarskammt frá
Rauða krossinum. Það dugir samt
ekki alltaf til. Alijorava Paikarmo
fór með mig inn á fæðingardeild-
ina. Hún er hituð upp þannig að
vatn er hitað upp með kolum og
því síðan dælt um leiðslur sem liggja
um öll herbergi. En í vetur þegar
rafmagnið fór af í þijá daga bilaði
dælan og vatnið fraus í leiðslunum.
Þær sprungu og nú er hitunarkefið
á fæðingardeildinni ónýtt. Ef ekki
tekst að gera við það fyrir veturinn
- og ekkert bendir til að það muni
takast því kostnaðurinn er of mik-
ill - verður fæðingardeildinni lokað
og þá verða konur í Roshtkaladal
að fæða í heimahúsum.
Á gatslitnum skóm
Eitt sker í augu gestsins og það
er fótabúnaður fólks, einkum barna.
Flest eru í slitnum skóm, mörg í
algjörlega gatslitnum skóm_ og sum
alls ekki í neinum skóm. Ég gekk
upp að fimm ára gutta, Munavar,
sem stóð berfættur í hryssingskulda
með krepptar tær og samanherptar
varir og spurði hvort hann ætti
ekki skó að ganga í. Jú, sagði hann,
en þeir væru svo slitnir. Mér var
litið á gatslitna skó hinna krakk-
anna allt í kring og velti því fyrir
mér hvernig skórnir hans Munavars
litu úr ef þeir voru í verra ástandi
en skórnir sem þarna mátti sjá rétt
hanga á fótum barnanna. Munavar
þvertók fyrir að sér væri kalt en
viðurkenndi að á veturna væri
stundum dálítið kalt. Svo hóstaði
hann. Fullorðna fólkið sem þarna
var nærri sagði að Munavar ætti
enga góða skó af því að hann væri
ekki enn kominn á skólaaldur. Sjö
ára krakkar og eldri sem gengju í
skóla hefðu fengið skó frá Rauða
krossinum um veturinn. Og það var
rétt að eldri krakkar sem þarna
voru höfðu miklu betra skótau.
Ekki pössuðu þeir þó allir því sum-
ir voru greinilega í skóm af fullorðn-
um en aðrir í skóm sem voru mörg-
um númerum of litlir. Sumir sögð-
ust samt hafa skilið Rauða kross
skóna eftir heima því þeir færu
bara í þeim í skólann.
Ég heimsótti líka skólann sem
krakkarnir í dalnum ganga í. Þetta
var fremur lítil steinbygging.
Kennsludagur var liðinn en inni í
stofunum hengu uppi gömul landa-
kort. Einn bekkurinn hafði greini-
lega verið að læra um Ástralíu.
Rauði krossinn útvegar kol til upp-
hitunar í skólanum en til að spara
var hætt að kynda fyrir mánuði.
Samt var enn hrollkalt þarna inni.
Á veturna fer kuldinn niður í allt
að mínus 65 stig á Celsíus. Sum
börnin ganga allt að fimm kíló-
metra leið í skólann en reiknings-
kennari sem þarna var þvertók fyr-
ir að þau héldu sig nokkurn tímann
heima sökum veðurs. Skólanum
væri haldið úti og krakkarnir kæmu
hvernig sem veðrið væri. Rauði
krossinn veitir skólabörnum í Gorno
Badakhshan mat en í fæstum skól-
um er nokkur eldunaráhöld að finna
og krakkarnir taka matinn því
heim. Eitt af forgangsverkefnum
Alþjóðasambands Rauða kross fé-
laga er að stuðla að því að hægt
verði að matbúa í skólum svo skóla-
börn fái áreiðanlega eina góða
máltíð þar. Kannanir sýna að mörg
börn þjást af viðvarandi næringar-
skorti.
Við getum hjálpað!
Hjálparstofnanir vonast til að
geta aðstoðað heimamenn til sjálfs-
hjálpar en enn vantar mikið upp á
að því marki verði náð. Peningar
fyrirfinnast vart í efnahagslífinu og
þess vegna er svo erfitt fyrir fólk
að ná í fatnað og skó sem eru ekki
framleiddir í Pamirfjöllum.
Rauði kross Islands ætlar að
koma til hjálpar með hjálp íslerid-
inga. Félagið hefur fengið Steinar
Waage og Sorpu til liðs við sig og
á næstunni verður tekið við skóm
á öllum gámastöðvum Sorpu á höf-
uðborgarsvæðinu í þar til gerða
gáma. Jafnframt taka deildir Rauða
kross íslands um allt land við skórn
í söfnunina. Allar nánari upplýs-
ingar um söfnunina eru veittar hjá
Rauða krossi íslands í síma 562
6722 og hjá deildum hans.
Allra lielst vantar ’uildaskó, sér-
staklega á börn, en annars er hægt
að nota alla skó i sæmilegu ástandi.
Nú er rétti tíminn til aö fara að
róta í geymslunni og kanna livort
þar sé ékki nýtilegan skófatnað að
finna. Hann kemur að góðum not-
um uppi í Pamirfjöllum.
Höfundur er sendifulltrúi llauða
kross íslands íMið-Asíu.