Morgunblaðið - 05.06.1996, Blaðsíða 27

26 MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ1996 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LISTAHÁTÍÐ
LISTAHÁTÍÐ var sett í Reykjavík sl. föstudagskvöld og
er það í fjórtánda sinn, sem efnt er til listahátíðar hér
á landi. Listahátíðin í Reykjavík hefur fest sig í sessi og henn-
ar er nú getið í heimsblöðum í yfirliti um listahátíðir á þessu
sumri. Segir það töluverða sögu um, hvernig til hefur tekizt.
Vladimir Ashkenazy, sem hingað kemur með þýzku sinfón-
íuhljómsveitina frá Berlín á listahátíð átti manna mestan þátt
í að ráðizt var í það þrekvirki að koma á fót listahátíð hér á
íslandi og að hún fór svo vel af stað sem raun bar vitni.
Vegna tengsla og vináttu Ashkenazys við ýmsa af fremstu
tónlistarmönnum okkar samtíma komu þeir hver á fætur öðr-
um á fyrstu listahátíðirnar, sem hér voru haldnar. Síðan hafa
fjölmargir framúrskarandi listamenn lagt leið sína til íslands
á listahátíð í Reykjavík og við önnur tækifæri. Merkar alþjóð-
legar bókmenntahátíðir hafa verið haldnar, svo og myndlistar-
sýningar. Skerfur Norræna hússins til listkynninga hefur einn-
ig verið ómetanlegur.
Raunar höfðu ýmsir úr hópi fremstu listamanna heims
komið til íslands áður en listahátíð í Reykjavík kom til sögunn-
ar. Þegar horft er um öxl er nánast ótrúlegt hverju frumherj-
ar á boð við Ragnar í Smára og Pál ísólfsson fengu t.a.m.
áorkað í þeim efnum á sinni tíð. Þótt þar væri ekki um skipu-
lagðar listahátíðir að ræða voru það listahátíðir í orðsins fyllstu
merkingu, sem þeir og samstarfsmenn þeirra í Tónlistarfélag-
inu í Reykjavík efndu til fyrr á árum. Auk þess lögðu fjöl-
mörg merk skáld leið sína út hingað.
Það er skemmtileg tilviljun, að Steinway flygill Vladimirs
Horowitz skuli sýndur hér í hljóðfæraverzlun Leifs H. Magnús-
sonar á upphafsdögum listahátíðar. Það voru einmitt ýmsir
einkavinir Horowitz, sem hingað komu á vegum Ragnars í
Smára og má þar ekki sízt nefna Rudolf Serkin.
Listahátíð í Reykjavík skiptir listunnendur máli m.a. vegna
þess, að þeir fá tækifæri til að kynnast ýmsu af því, sem vel
er gert í öðrum löndum og frábærum erlendum listamönnum.
En listahátíðin skiptir ekki síður máli vegna hins, að hún
veitir tækifæri til að kynna margt af því nýjasta í íslenzkri
samtímalist. Frumflutningur á nýrri óperu eftir Jón Ásgeirs-
son, tónskáld, var að mati Þuríðar Pálsdóttur „fágætur listvið-
burður“ og hún bætir við í umsögn hér í blaðinu í gær, að
með Galdra-Lofti hafi tónskáldið „unnið stórvirki".
Þótt tónleikar í Skarðskirkju í Landsveit sl. föstudagskvöld
hafi ekki verið hluti af listahátíð voru þeir engu að síður
merkilegur menningarviðburður, en þar voru frumflutt sautján
sönglög eftir Atla Heimi Sveinsson við ljóð eftir Jónas Hall-
grímsson. Um þau sagði Ríkarður Ö. Pálsson, tónlistargagn-
rýnandi Morgunblaðsins, hér í blaðinu sl. sunnudag, að mörg
þeirra væru líkleg til langlífis „og á undirtektum tónleika-
gesta var auðheyrt að þau hittu þegar beint í hjartastað".
Listahátíð í Reykjavík gefur fólki tækifæri til að fá nokkra
yfirsýn yfir það, sem er að gerast í íslenzku menningarlífi
um þessar mundir. Líklega er erfitt að finna jafn fámennt
samfélag og okkar íslenzka samfélag er, þar sem jafn mikil
gróska er í menningarlífi og hér. Við eigum ekki einungis
að leggja áherzlu á að fá þekkta listamenn hingað til lands
heldur eigum við að leggja áherzlu á að kynna íslenzka menn-
ingu í öðrum löndum. Margt er vel gert í þeim efnum en senni-
lega er hægt að vinna skipulegar og af meiri krafti að slíkri
kynningu. Þar koma sendiráð íslands í öðrum löndum nú
þegar mjög við sögu og geta áreiðanlega gert í ríkara mæli.
Þeir sem gera athugasemdir við þann kostnað, sem slíkri
kynningu er samfara ættu að íhuga þá staðreynd að öflug
kynning á gróskumiklu íslenzku menningarlífi í öðrum löndum
getur átt ríkan þátt í að greiða götu útflutningsafurða okkar
og efla áhuga útlendinga á að koma hingað sem ferðamenn.
Þannig getur menning bæði selt fisk og ferðir til íslands.
AKIÐ VARLEGA
SORGLEG staðreynd blasir við. Fjórir sautján ára ungling-
ar hafa látizt í umferðinni frá áramótum. Umferðin tek-
ur sinn toll og þrátt fyrir þessa óhugnanlegu staðreynd, fjög-
ur banaslys frá áramótum, er það langt undir meðaltali síð-
ustu ára. Að jafnaði látast 23 íslendingar í umferðinni ár hvert.
Bifreiðatryggingaféiögin og Umferðarráð hafa nú hafið
sérstaka átaksviku til þess áð hvetja fólk til þess að hugsa
um þessi mál, aka varlega og gæta að lífi og limum. Átakið
hófst með því að sýnt var hvernig bifreið reiddi af, væri henni
ekið á steinvegg á 90 km hraða á klukkustund.
Morgunblaðið fagnar þessari átaksviku. En átaksvika er
ekki nóg. Sífellt þarf að halda fólki við efnið og minna á þær
hættur, sem fylgja glannaakstri. Aldrei má slaka á. Miðað
við þann kostnað, sem nefndur er að þjóðfélagið hafi af um-
ferðarslysum, ætti það ekki að vera áhorfsmál, þótt áróður
fyrir siysavörnum kosti peninga.
Ráðhérrafundur Fríverslunarsamtaka Evrópu á Akureyri
Einn færasti sérfræðingur Bandaríkjanna um ofvirkni
samninga við önnur ríki. Margir slíkir
samningar hefðu verið gerðir, t.d. við
ríki í austurhluta Evrópu, Tyrkland
og ísrael, og skiptu þeir miklu máli
fyrir viðskiptalíf EFTA-ríkjanna. Nú
stæði EFTÁ frammi fyrir því að gera
samninga við ýmis viðskiptabandalög
í öðrum heimsálfum.
Delamuraz var spurður hvort að
hann teldi að Svisslendingar myndu
á ný íhuga aðild að EES-samningnum
ef ekki næðist árangur í tvíhliða við-
ræðum þeirra við Evrópusambandið.
Svisslendingar höfnuðu EES-aðild í
þjóðaratkvæðagreislu í desember
1992 með mjög naumum meirihluta.
Forsetinn sagði að í kjölfar þjóðar-
atkvæaðgreiðslunnar hefðu Svisslend-
ingar orðið að endurmeta stöðu sína
og hefði niðurstaðan verið sú að reyna
að semja tvíhliða á ýmsum sviðum
við ESB. Erfiðast væri að ná sam-
komúlagi um fijálst flæði vinnuafls
og vöruflutninga yfir Alpana, en hann
sagðist þó vonast til að árangur myndi
nást. Delamuraz sagði að það væri
hans skoðun að mikilvægast væri fyr-
ir Svisslendinga að aðlaga sig Evrópu
og útilokaði hann enga möguleika í
því sambandi.
EFTA háð ESB
Grete Knudsen, viðskiptaráðherra
Noregs, sagði að tvö mikilvæg mál
hefðu verið til umræðu á fundinum.
Annars vegar innri starfsemi EFTA
og hins vegar framtíð EFTA. „Það
er ljóst að varðandi innra starf þá
hefur mikil breyting átt sér stað nú
þegar aðildarríkjunum hefur fækkað
verulega. Hvað framtíðina varðar er
mikilvægt að við eigum náið samstarf
við ESB en einnig við ríki Norður-
Ameríku og Asíu. Við búum á tímum
alþjóðavæðingar og öll ríki eru háð
hvort öðru. Það gerist mjög auðveld-
lega að jafnlítil samtök og EFTA lendi
í þeirri stöðu að verða útundan. Það
er því brýnt hagsmunamál að ná góð-
um samskiptum við stærri eininguna
í Evrópu vegna þess hve háð henni
við erum.“
Knudsen var spurð hvort að Norð-
menn teldu EES-starfinu vera alvar-
lega ábótavant á einhveijum sviðum,
í ljósi þeirra miklu efasemda sem
norsk stjórnvöld hefðu haft uppi um
ágæti EES-samningsins fyrir þjóðar-
atkvæðagreiðsluna um ESB-aðild í
Noregi. Knudsen sagði að tekist hefði
að aðlaga EES-samninginn að nýjum
aðstæðum. „Okkur veitir ekki af öllu
okkar sameiginlega afli til að koma
málum á dagskrá og geta haft áhrif
... Við erum svo háð Evrópusamband-
inu að við verðum að hafa mjög náið
samstarf. Til þessa hefur hið end-
urnýjaða EES-samstarf hins vegar
gegnt sínu hlutverki á fullnægjandi
hátt.“
Liechtenstein ánægt með aðild
Andrea Willi, utanríkisráðherra
Liechtenstein, sagðist vilja koma á
framfæri einlægum þökkum til ís-
lensku forystunnar fyrir störf sín und-
anfarna sex mánuði en mörg mikilvæg
skref hefðu verið stigin á þeim tíma.
„Liechtenstein getur nú metið fyrsta
ár sitt sem aðili að EES-samningnum
og við erum mjög ánægð með hvernig
til hefur tekist,“ sagði Willi. Hún taldi
að á næstunni yrði að leggja áherslu
m.a. á að efla samskiptin við ESB.
„Þetta var gagnlegur fundur hér á
Akureyri sem mun lengi lifa í minni
okkar,“ sagði Willi.
Morgunblaðið/Kristján
FRÁ blaðamannafundi ráðherranna en hann sátu Jean-Pascal Delamuraz, forseti Sviss, Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra, Grete Knuds-
en, viðskiptaráðherra Noregs, og Andrea Willi, utanríkisráðherra Liechtenstein.
ast sjálfs-
traust á ný
Morgunblaðið/Kristján
HANS van den Broek, frá framkvæmdasljórn Evrópusambands-
ins, mætir til fundar við EFTA-ráðherranna í fylgd Hannesar J.
Hafstein, sendiherra Islands hjá Evrópusambandinu, og Kjartans
Jóhannssonar, framkvæmdastjóra EFTA.
Ráðherrar EFTA-ríkjanna eru ánægðir með
hvemig starfsemi samtakanna hefur þróast
eftir að aðildarríkjum fækkaði um þrjú á síð-
asta ári. Steingrímur Sigurgeirsson fylgdist
með ráðherrafundi EFTA á Akureyri og þeim
málum sem þar vom efst á baugi.
KJARTAN Jóhannsson, framkvæmdastjóri EFTA, Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra og Gunnar Snorri Gunnarsson, fasta-
fulltrúi íslands hjá EFTA.
RAÐHERRAFUNDUR Frí-
verslunarsamtaka Evrópu
(EFTA) var haldinn á Hótel
KEA á Akureyri í gær, en
ísland fer nú með formennsku innan
EFTA. Að fundinum loknum lýstu
ráðherrarnir yfir ánægju með hvernig
samstarfið hefði þróast innan EFTA
upp á síðkastið og sagði Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra, sem
stjórnaði fundinum, í samtali við
Morgunblaðið að EFTA hefði náð
sjálfetrausti á ný eftir erfitt breytinga-
skeið. Þijú aðildarríki, Svíþjóð, Finn-
land og Austurríki, gerðust fyrir D/2
ári aðilar að Evrópusambandinu og
eiga því einungis ísland, Sviss, Noreg-
ur og Liechtenstein aðild í dag.
Þrír meginmálaflokkar voru á dag-
skrá ráðherrafundarins, innri málefni
EFTA, samskipti við ESB og sam-
skipti við ríki utan EFTA og ESB.
Halldór sagði fundinn hafa verið
árangursríkan og mat manna væri
að allt gengi nú vel innan samtak-
anna. Um tíma hefði ríkt svartsýni,
en EFTA hefði tekist að yfirstíga
vandamálin.
Góð samskipti við ESB
í gær áttu fulltrúar EFTA-ríkjanna
fund með Hans van den Broek, sem
fer með utanríkismál í framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins. Halldór
sagði að almennt gengju samskipti
ESB-ríkja og EFTA vel og væru eng-
in sérstök vandamál. „Auðvitað eru
þó alltaf til staðar einstök atriði og
má þar nefna kaupskipaútgerð og
málefni er varða útflutning á laxi,“
sagði Hálldór.
Á fundinum með van den Broek
var einnig rædd aðild EES-ríkjanna
að ýmsum nefndum og þau áhrif sem
EES-ríkin hafa á starf þar. Halldór
sagði að upp á síðkastið hefðu náðst
fram lagfæringar en betur mætti gera
og yrði áherslan á það í framtíðinni.
EES-ríkin legðu mikla áherslu á hin
pólitísku samskipti og að reyna að
auka þátt sinn og áhrif. Einnig voru
rædd pólitísk samskipti EFTA-ríkj-
anna og ESB, ríkjaráðstefnan og
áform um fjölgun aðildarríkja sam-
bandsins auk framtíðarsamvinnu
EES-ríkjanna og ESB.
„Það má segja að EFTA hafi náð
sjálfstrausti á nýjan leik eftir þær
miklu breytingar sem við höfum farið
í gegnum. Við erum vissulega lítil
stofnun í samanburði við Evrópusam-
bandið en við teljum okkur hafa náð
verulegum árangri. Við höfum gengið
frá mörgum fríverslunarsamningum
og viðræður eru í gangi um margvísleg
samskipti annars staðar í heiminum.
Það nægir ekki lengur að horfa bara
til landanna rétt í kringum sig heldur
er nú nauðsynlegt að beina einnig sjón-
um að ríkjum hinum megin á hnettin-
um. Það eru breytingar sem EFTA
verður að takast á við. Við verðum
að gera það innan Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar og einnig í samskiptum
EFTA og Evrópusambandsins.
EFTA-ríkin hyggjast á næstunni
vinna áfram að gerð fríverslunar-
samninga og horfa þá meðal annars
til Asíu og Norður-Ámeríku.
Mikilvægir
fríverslunarsamningar
Jean-Pascal Delamuraz, forseti
Sviss, sagði ísland enn einu sinni
hafa staðið sig vel sem formennsku-
ríki. Hann sagði EFTA gegna mikil-
vægu hlutverki í Evrópu og vera við-
bót við það meginhlutverk er Evrópu-
sambandið gegndi í Evrópu. EFTA
gegndi ekki síst mikilvægu hlutverki
fyrir þau fjögur ríki, sem aðild ættu
að samtökunum, við gerð fríverslunar-
EFTA
hefur öðl-
Hans van den Broek
EES-ríkin hafa
hag af stækkun ESB
HANS van den Broek, sem fer með utanríkis-
mál f framkvæmdastjórn ESB, átti í gær-
kvöldi fund með EFTA-ráðherrunum. Hann
greindi m.a. fráþví hvernig samningavið-
ræðum miðaði á ríkjaráðstefnu Evrópusam-
bandsins en þar er m.a. verið að semja um
breytingar á stofnanakerfi ESB vegna fjölg-
unar aðildarríkja. Að ríkjaráðstefnunni lok-
inni hefjast aðildarviðræður við ríki í Mið-
og Austur-Evrópu og við Miðjarðarhaf og
sagði Van den Broek að hann teldi EES-rík-
in eiga eftir að hafa hag af stækkun sam-
bandsins og þar með innri markaðarins.
Innri markaðurinn stækkar
Van den Broek sagði að á fundinum hefði
m.a. verið rætt um tvíhliða samskipti EES-
ríkjanna og Evrópusambandsins og mögu-
leika á að útvikka fríverslun og fijálsræði í
viðskiptum. Þá hefði hann greint frá því
helsta sem væri að gerast innan Evrópusam-
bandsins, ekki síst á ríkjaráðstefnunni er
hófst fyrir skömmu. „Þetta voru mjög lífleg-
ar og góðar umræður milli samstarfsaðila,"
sagði van den Broek.
Aðspurður um hvort að fjölgun Evrópu-
sambandsríkja myndi hafa einhver áhrif á
EES-ríkin sagði van den Broek að EFTA-rík-
in væru að hans mati þegar farin að búa sig
undir þessa stækkun meðal annars með gerð
fríverslunarsamninga við þau ríki er sækt-
ust eftir ESB-aðild. „Ég tel líklegt að EES-
ríki á borð við ísland muni njóta mjög góðs
af stækkun hins innri markaðar. Hann nær
nú þegar til 375 milljóna neytenda en eftir
stækkun verður þetta orðinn markaður 475
milljóna neytenda. Þarna eru því líka mögu-
leikar til staðar fyrir EES-ríkin.“
Aðspurður um möguleikana á að fríversl-
un og frelsi í viðskiptum enn frekar á EES-
svæðinu sagði hann að sérfræðingar hefðu
rætt þessi mál um þó nokkurt skeið og tölu-
verður árangur hefði þegar náðst. „Við erum
saman þátttakendur á einum markaði og því
er til dæmis mikilvægt að hafa sameiginlega
staðla til að ýta enn frekar undir flæði við-
skipta," sagði van den Broek.
Á ráðherrafundi EFTA var lögð mikil
áhersla á mikilvægi þess að auka pólitisk
samskipti við Evrópusambandið og reyna að
efla vægi EFTA-ríkjanna við ákvarðanamót-
un á EES-svæðinu. Van den Broek sagði að
segja mætti að tvíhliða viðræður ættu sér
stað við öll EFTA-ríkin hvert fyrir sig auk
þess sem fundir og viðræður ættu sér stað
á grundvelli EES-samstarfsins. Til dæmis
yrði í næstu viku haldinn fundur í Lúxem-
borg þar sem til stæði að gefa EES-ríkjum
upplýsingar um ríkjaráðstefnuna.
Stöðugar viðræður ættu sér stað milli
EFTA og ESB og það að fulltrúa fram-
kvæmdastjórnar ESB hefði verið boðið að
mæta á þennan fund segði margt um hversu
náin samskiptin væru.
Að meðaltali
eitt ofvirkt
barn í hverj-
umbekk
Barnageðlæknafélag íslands og Bama- og
unglingageðdeild Landspítalans stóðu fyrir
ráðstefnu um ofvirkni sl. mánudag í samvinnu
við Russel A. Barkley, einn helsta sérfræðing
Bandaríkjanna um ofvirkni, misþroska og af-
leiðingar þroskatruflana.
RAÐSTEFNUNA um of-
virkni sóttu um 90 manns
og var meðal annars fjall-
að um kerfi til að greina
ofvirkni, meðferðarmöguleika og
nýjustu rannsóknir á þessu sviði.
Morgunblaðið ræddi við Dr. Bar-
kley, en hann er prófessor í geð-
lækningum og taugasjúkdómum við
Háskólann í Massachusetts og veit-
ir forstöðu alhliða göngudeildar-
starfi fýrir ofvirka og misþroska í
Worcester í Massachusetts. Hann
hefur um nokkurra ára skeið átt
samvinnu við Barna- og unglinga-
geðdeild Landsspítalans. Dr. Barkl-
ey hefur gefið út fjölda bóka 0g
skrifað ótal greinar, auk þess sem
hann hefur verið eftirsóttur fyrirles-
ari víða um lönd. Hann hefur auk
þess margoft komið fram í fjölmiðl-
um og fjallað um ofvirkni.
Einbeitingarskortur
og eirðarleysi
Hvað er ofvirkni?
„Á ensku er notað hugtakið
ADHD (Attention Deficit Hyperact-
ivity Disorder) til að lýsa þessum
vanda, en á íslensku útleggst það
sem athyglisbrestur með ofvirkni.
Ofvirkni kemur yfirleitt í ljós hjá
börnum um fjögurra til sjö ára ald-
ur. Helstu einkennin eru einbeiting-
arskortur, athyglisbrestir og eirðar-
leysi, léleg sjálfstjórn og hömlulaus
tjáning tilfinninga. Einkennin koma
einkanlega fram þegar barnið á að
gera eitthvað sem því fínnst ekki
skemmtilegt eða spennandi, eins og
t.d. að læra eða sinna húsverkum.
Allt virðist hins vegar vera með
felldu þegar barnið er að gera eitt-
hvað sem það hefur gaman af, eins
og að horfa á sjónvarp, spila tölvu-
leiki eða lesa spennandi bók.
Vegna þess að barnið hagar sér
eðlilega eina stundina, en ræður svo
ekki við sig þá næstu eiga aðstand-
endur oft í erfiðleikum með að
greina sjúkdóminn. Rannsóknir
okkar Páls Ásgeirssonar benda til
þess að ofvirk börn eigi í erfiðleikum
með að gera hluti sem fela ekki í
sér styrkingu eða verðlaun. Þau
eiga oft erfitt með nám, ekki vegna
þess að þau vilji ekki læra eða geti
ekki lært, heldur vegna þess að það
hefur engin verðlaun í för með sér
fyrir þau.
Nýlega hefur komið í ljós að of-
virkt fólk hefur brenglað tímaskyn,
því finnst tíminn líða hægar en
hann gerir í raun og mætir því iðu-
lega seint í skóla og vinnu. Þetta
skapar auðvitað mörg vandamál í
daglegu lífi. Minnið getur einnig
verið truflað. Ekki svo að skilja að
ofvirkt fólk geti ekki lagt staðreynd-
ir á minnið, heldur á það í erfiðleik-
um með að koma skipulagi á þær
og nota í daglegu lífi. Ef maður
Morgunblaðið/Þorkell
DR. RUSSEL A. Barkley er
einn færasti sérfræðingur
Bandaríkjanna um ofvirkni.
biður t.d. ofvirka manneskju að
gera fimm ólíka hluti tiltekinn dag,
er mjög líklegt að hún leysi þessi
verkefni ekki af hendi.
Vegna skorts á sjálfstjórn er al-
gengt að ofvirkir einstaklingar leið-
ist út í fíkniefnaneyslu á unglings-
árunum, og þeir leiðast oft út í af-
brot og sýna aðra andfélagslega
hegðun. Á íslandi er ástandið hins
vegar betra en i Bandaríkjunum
hvað þetta varðar, enda ríkir hér
meiri velmegun. Hér er líka betra
félagslegt kerfi en í Bandaríkjunum,
og það skiptir miklu máli fyrir of-
virka, m.a. hvað varðar ellilífeyri.“
Hversu algeng er ofvirkni?
„í Bandaríkjunum er talið að
5-7% barna séu ofvirk og sænskar
rannsóknir sýna svipað hlutfall, en
það þýðir að í hverjum bekk er að
meðaltali eitt ofvirkt barn. Ég veit
ekki hver prósentan er á íslandi en
búast má við að hún sé svipuð.
Gæta verður að því að sú tíðni sem
mælist í hveiju landi ræðst að ein-
hverju leyti af því hvaða skilgrein-
ing er notuð. Tvö kerfí eru aðallega
notuð til að greina ofvirkni, banda-
ríska kerfið DSM 4 og alþjóðlega
kerfið ICD 10, og hafa þau færst
nær hvort öðru á undanförnum
árum.“
Erfðir ráða mestu
um ofvirkni
Hverjar eru orsakirnar?
„Orsakir ofvirkni geta verið
margvíslegar, en allar eru þær af
líffræðilegum, taugafræðilegum
eða erfðafræðilegum toga. Á síð-
ustu tíu árum hefur komið í ljós að
það er afskaplega ólíklegt að of-
virkni eigi sér rætur í uppeldi eða
félagslegum aðstæðum, s.s. fátækt
eða mataræði. Það er útbreiddur
misskilningur að ofvirkni stafi af
of mikilli sykurneyslu eða agaleysi
í uppeldi. Þessir þættir eru algjör-
lega ótengdir og það er mikilvægt
að almenningur geri sér grein fyrir
því.
Ofvirkni gengur í erfðir og það
er líklega orsökin í u.þ.b. 70% til-
fella. Það eru miklar líkur á að of-
virkni erfist milli kynslóða, t.d. eru
35% líkur á að systkini barns sem
hefur greinst ofvirkt séu það líka,
og helmingslíkur eru á að annað
foreldri ofvirks barns sé sjálft of-
virkt. Hópar vísindamanna í Bret-
landi, Ástralíu og Bandaríkjunum
keppast nú við að finna genin sem
valda ofvirkni, og reyndar hefur
þegar komið í ljós að nokkur gen
eru algengari í ofvirkum einstak-
lingum en öðrum. Þetta eru mjög
forvitnilegar rannsóknir og það er
spennandi að sjá hvað þær munu
leiða í ljós.
Þau 30% tilfella sem ekki orsak-
ast af erfðum eiga flest rætur að
rekja til einhvers konar skaða á
fremri hluta heilans. Slíkur heila-
skaði getur t.d. orðið ef barn fær
höfuðhögg, eða ef móðir verður fyr-
ir sýkingu, neytir áfengis eða reykir
sígarettur á meðgöngutíma. Því
meiri sem neysla móðurinnar á
áfengi og tóbaki er, því meira auk-
ast líkurnar á að fóstrið verði fyrir
skaða. Fyrirburar eiga frekar á
hættu en önnur börn að verða fyrir
taugaskemmdum, og eru því lík-
legri til að verða ofvirk.“
Lyfjagjöf
er árangursrík
Hvað er til ráða?
„Ekki er hægt að lækna of-
virkni, en hægt er að halda henni
niðri með lyijum og sérstökum að-
ferðum. Nýjustu rannsóknir sýna
að 80% þeirra sem greindir eru of-
virkir í æsku eiga ennþá við þetta
vandamál að stríða sem unglingar
og 60% ennþá á fullorðinsárum.
Hingað til hefur verið litið á of-
virkni sem barna- og unglingasjúk-
dóm og almenningur hefur ekki
gert sér grein fyrir að fullorðnir
geta einnig þjáðst. í Bandaríkjunum
er nú farið að opna meðferðarstöðv-
ar sem einbeita sér að fullorðnum.
Lyfjagjöf getur verið mjög
árangursrík, og milli 70 og 90%
þeirra sem taka lyf fá einhveija bót
meina sinna. Sökum þess útbreidda
misskilnings að ofvirkni stafi af lé-
legu uppeldi eru margir andvígir
því að ofvirkum einstaklingum séu
gefin lyf, en mikilvægt er að fólk
geri sér grein fyrir því að orsakirn-
ar eru læknisfræðilegar og lyfjagjöf
getur því borið góðan árangur. Hér
á íslandi er erfitt fyrir lækna að
gefa lyf við ofvirkni því þau eru
skyld amfetamíni og flokkuð með
ávanabindandi efnum, svo nauðsyn-
legt er að fá samþykki landlæknis.
Þessi lyf eru hins vegar ekki ávana-
bindandi séu þau tekin eins og
mælt er fyrir um. í Bandaríkjunum
þurfa læknar ekki að fá samþykki
stjórnvalda, en geta aðeins skrifað 1
lyfseðil fyrir einn mánuð í senn. , I
Fræða þarf foreldra
um vandann
Nauðsynlegt er að fræða foreldra
ofvirkra barna um þann vanda sem
við er að etja. Hér á íslandi eiga
foreldrar kost á 10 vikna fræðslu-
námskeiði, sem getur hjálpað þeim
mikið. Ekki er síður mikilvægt að
kennarar kunni skil á þessum
vanda, því ef þeir átta sig ekki á
því hvað er að, er mikil hætta á að
börnum sé refsað fyrir hegðun sem
þau ráða ekki við og fái ekki þá F
aðstoð og skilning sem þau þurfa.
Ofvirk börn eiga gjarnan erfitt með
að eignast vini og flosna oft upp
úr skóla vegna hegðunarvanda-
mála. Þegar börnin eldast fá þau
sjálf fræðslu um vanda sinn og at-
riði sem að gagni geta komið til að
halda einkennum niðri.“