Morgunblaðið - 08.09.1996, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LYFOG
SPRAUTUR
Frumbólusetn-
ing á börnum
hefur fallið niður
vegna heimilis-
læknadeilunnar.
Taldi landlæknir það háskalagt
og skapa hættu á því að farsótt-
ir eins og kíghósti og barna-
veiki skjóti hér upp kollinum á
ný. Maður hrökk við. Varð lík-
lega enn meira um eftir að
hafa að undanförnu verið að
skoða lífið á síðustu öld vegna
bókarskrifa og hinn skelfilegi
ungbarnadauði þá blasað við.
Mislingafaraldur gekk og börn-
in hrundu niður, fullorðnir líka.
Eitt árið seint á síðustu öld
voru öll þau börn sem fæðst
höfðu um veturinn í viðkomandi
sveit dáin að vori. Fyrir góða
heilsugæslu erum við búin að
steingleyma því hvað skæðir
faraldrar barnasjúkdóma geta
verið. Nú vaknar maður upp
við vondan draum. Ætli ár-
gangar ungbarna verði ekki
bólusettir gegn svona sjúkdóm-
um af því að læknar hafa sagt
upp vinnu sinni - með réttu eða
röngu? Hlýtur maður þá ekki
að spyija: Ef það er í svona
föstum skorðum hvenær á að
bólusetja ungbörn og með
hverju, því í ósköpunum geta
þessir háskólamenntuðu hjúkr-
unarfræð-
ingar í fag-
inu ekki
bólusett
blessuð
bömin?
Hjúkrunar-
fræðingar
hafa hlotið æ
meiri mennt-
un með þeim
rökum að nú
orðið þyrftu
þeir að
kunna svo mikið í heimi með æ
flóknari lyfjum og aðgerðum.
Hvers vegna geta þeir þá ekki
gefið hefðbundnar og marg-
prófaðar bólusetningar þegar
mikið liggur við? Gera hjúkrun-
arfræðingar það aldrei ef þörf
krefur?
Á okkar hraðfleygu tímum
uppgötvana og nýrra lyfja er
sjálfsagt aldrei of varlega farið
- af hvaða heilbrigðisstétt sem
er - enda alltaf að koma upp
við langtímanotkun allra lyfja
aðrar aukaverkanir en menn
áttu von á. Við því er ekki ann-
að að gera en treysta í hverju
tilfelli á dómgreind læknanna,
sem hafa verið í til þess gerðu
námi í mörg ár eða áratugi.
Og að stilla sig um að vera að
segja þeim fyrir verkum og
þykjast vita betur.
En nær samtímis berast svo
fréttir um ofnotkun lyfja, sem
ekki fást nema að læknisráði.
Rannsóknir sýna að ofnotkun
sýklalyfja sé hér vaxandi
vandamál. Sérlega vel hafi
hentað að rannsaka sýni úr
nefi barna á Islandi og leita
að algengustu sýkingavöldum
fyrir eyrnabólgur, kinnholu-
bólgur og lungnabólgur af því
að hér sé notkun sýklalyfja
meiri en í nágrannalöndunum.
Niðurstöður að vaxandi út-
breiðsla ónæmra ákveðinna
baktería á íslandi tengist mik-
illi notkun sýklalyfja. Við höf-
um einfaldlega farið svo óspart
með þessi góðu lyf, tekið of
mikið af þeim, svo að sýklarnir
hafa komið upp vörnum og lyf-
in koma ekki lengur að gagni
þegar á ríður
I annan stað kom fram á sl.
ári meiri notkun á
geðlyfjum hér en
annars staðar. í
nýjum niðurstöð-
um norrænu lyfja-
nefndarinnar segir að notkun
Islendinga á þunglyndislyfjum
sé áberandi meiri en nágranna-
þjóða okkar og að aukninguna
megi að miklu leyti rekja til
nýrra tegunda geðdeyfðarlyfja.
Og í könnun heilbrigðis og
tryggingaráðuneytis 1989-94
kom fram að neysla nýrra geð-
lyfja, sem komu á markað fyrir
6-7 árum og hér hafa m.a.
gengið undir framleiðsluheitun-
um Fontex eða Serol, hafi auk-
ist gífurlega. í umræðunni hef-
ur mér heyrst helsta afsökunin
fyrir þessari ómældu notkun
hér á landi vera sú „að þau
hafi færri óþægilegar auka-
verkanir“ en fyrri geðlyf. En í
umræðuþætti í útvarpi upplýsti
virtur geðlæknir að aðeins 17%
ávísana á þessi lyf væru útgef-
in af geðlæknum að undan-
genginni rannsókn. Hitt þá
væntanlega af læknum án sér-
þekkingar á geðsjúkdómum,
heimilislæknum og sérfræðing-
um um aðra sjúkdóma.
Vinsældir þessara lyfja hafa
ekki verið minni hér á landi en
annars staðar. Alenningur í
vestrænum löndum hefur grip-
ið þessi geðdeyfilyf sem „ham-
ingjulyf“. Til að tryggja sér
vellíðan í lífinu og losna við
að þurfa að vera að takast á
við þetta leiðinda daglega kíf.
Ef maður er eitthvað ónógur
sjálfum sér, skortir sjálfs-
traust, finnst maður ljótur og
leiðinlegur, kvíðir því að vera
í nýrri vinnu eða skóla, sé bara
að fá geðlyf. Ef of mikil skulda-
söfnun heldur fyrir manni vöku
megi taka við því geðdeyfilyf,
og í blaðafréttum sagði að lyf
þetta sé talið geta læknað sjúk-
lega kaupáráttu. Er það
kannski ein ástæðan fyrir því
að íslendingar sækja af meiri
ákafa að fá þessi geðdeyfilyf
en aðrar þjóðir? Og á meðan
ekki er tilvísanakerfi frá heim-
ilislækni sem á að þekkja inn-
viði í sjúklingi sínum og vita
hvaða lyf hann hefur fengið,
er þá ekki hægt að ganga á
milli og fá sitt lítið hjá hveijum
til að deyfa geðið?
Varla bendir þetta til vark-
árni eða þeirrar hugsunar að
aldrei sé of varlega farið með
lyf og sprautur. Mætti kannski
stinga upp á að ekki verði síður
gefið eftir þegar hugsanlega er
um líf ungbarna að tefla, ef
farsóttir berast svo sem barna-
veikin landlæga frá Austur-
Evrópu eða viðvarandi kíghóst-
inn.
Vel á minnst, eitthvað kosta
nú þessir umframskammtar af
lyfjum! Mætti kannski í öllu
talinu um áformaðan sparnað í
heilbrigðiskerfinu spara nokkr-
ar krónur með minni notkun á
þessum nútíma lífselexír við
leiðindum lífsins?
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
MANNLÍFSSTRAUMAR
VERALDARVAFSTUR///^oa/ skiptir meira máli, líf
sjúklings eba kenningar lœknavísindanna?
Vtsindin fyrir rétti
ÞAÐ ER EKKI oft sem vísindastörf
eru hluti af réttarrannsókn, en þó
var það tilfellið í máli ákæruvalds-
ins í Québec í Kanada gegn vísinda-
manninum Gaston Naessen árið
1986.
ÆKNASAMTÖK þess fylkis
ákærðu Naessen, sem er
franskur Kanadamaður, fyrir að
vera valdur að dauða konu sem
leitaði aðstoðar hans á seinustu
stigum krabbameinsferlis sins eftir
að hafa fengið
hefðbundna með-
ferð en án árang-
urs og fékk
nokkra aðstoð
hans en lést
skömmu síðar.
eftir Einor Hámarksrefsingin
Þorsteinn var ævilangt fang-
elsi. En auk þess náði ákæran til
margra fleiri atriða en þó ekki til
skottulækninga í bili. Kerfíð lagði
því á ráðin með að stöðva þennan
mann í eitt skipti fyrir öll.
En hver var þessi
stórhættulegi maður?
Naessen stundaði nám í heima-
landi sínu í eðlisfræði, líffræði og
efnafræði við háskólann í Lille fyr-
ir stríð en vegna hertöku Þjóðveija
á landinu fluttist nám hans til Nice
þar sem hann lauk prófi undir
umsjá prófessora sem einnig voru
á flótta. Prófskírteini hans er frá
Union Nationale Scientifique
Francaise en þar sem hann hirti
ekki um að fá hernámsnámið stað-
fest af nýju ráðuneyti eftir stríð
varð sá pappír honum harla lítils
virði.
En í örstuttu máli heppnaðist
honum með þrálátu starfi í 50 ár
að fínna upp nýja gerð smásjár og
með aðstoð hennar að uppgötva
alveg nýja undirstöðu líffræðinnar:
Áður óþekktar örsmáar somatid-
lífverur, sem eru milljörðum saman
í öllum lifandi frumum. Grunur
leikur. á að þær sé undirstaðan
undir DNA og þar með arfgengi
og í raun um leið undir öllu iífí á
jörðinni og jafnvel í alheimi. Þeim
er ómögulegt að eyða í sínu frum-
formi, hvorki með geislun né eitri.
En þær geta breytt um form vegna
breyttra aðstæðna og þá orðið að
sýklum, sveppum og fleiri þekktum
lífverum innan í okkur öllum. Þetta
er m.ö.o. fjölforma- eða sýkla-filt-
er-kenning líffræðinnar.
Þetta er í raun aðeins staðfesting
á þrálátum grun manna allt frá
1870 og liðsauki í reyndar hávær-
um deilum um: Að það eru ekki
sýklarnir né aðrar örverur sem
skipta meginmáli við tilkomu sjúk-
dóma heldur aðstæðurnar sem
vexti þeirra er skapaður innan í
okkur.
En vegna þessarar uppgötvunar
sinnar gat Naessen kannað einmitt
það hvernig á að bæta „sjúk-
dómsslæmar" innri aðstæður
líkamans. En einnig séð í blóði allt
að 18 mánuðum áður en ýmsir
nútímasjúkdómar koma til með að
heija á blóðgjafann. M.ö.o. hann
fann lausn á að byggja upp ónæm-
iskerfið á ný eftir að það er lamað,
t.d. vegna krabbameinsmyndunar.
Og hér er sem sagt fallið nafnið á
ógurlega sjúkdómnum sem ekki
má lækna, þ.e.a.s. ef einhver getur
það á annan hátt en kenningin
segir til um. Því þá er hann óðara
ákærður eins og Naessens var. En
reyndar var hann sýknaður í þess-
um fyrstu réttarhöldum þar sem
veijandi hans kallaði sem vitni á
úrval manna og kvenna sem Naess-
en hafði læknað af krabbameini
eins og læknaskýrslur þeirra báru
ótvírætt vitni um.
Það er með ólíkindum að lesa
um þau undanbrögð og falsanir
sem fulltrúar læknakerfisins báru
fram undir eiði fyrir rétti á móti
Naessens. Allir sem höfðu læknast
af krabbameini voru þar að auki
að þeirra áliti nytsamir og trúgjarn-
ir sakleysingjar burtséð frá lækna-
skýrslum þeirra! Kviðdómurinn
felldi þó réttlátan úrskurð en það
létu kanadísku læknasamtökin sér
ekki nægja. Talsmaður þeirra taldi
ákærandann hafa sýnt allt of mikla
linkind, enda fylgdu tvær aðrar
ákærur á Naessen svo í kjölfarið
um minni kæruatriði. En allt þetta
varð til þess að gera manninn fræg-
an langt útfyrir Kanada og lækn-
ingaraðferð hans er nú notuð á
örfáum stöðum í Kanada, Mexíkó
og Evrópu. En hver er þá hin um-
deilda lækningaraðferð? Kerfið trú-
ir ekki þessum nýju kenningum
Naessens enda þótt það hafi svo
sannarlega horft ofan í ofursmá-
sjána hans. Því gerði kerfið það,
þyrfti það að henda öllu sínu gamla
lækningardóti gegn krabbameini,
sem felst í því að brenna, skera
og eitra, beint á haugana. Og trill-
jarðaiðnaðurinn sem á þeim bygg-
ist væri fyrir bí eins og Ralph W.
Moss, fyrrverandi tengslafulltrúi
Sloan-Ross, einnar stærstu krabba-
meins-rannsóknarstöðvar heims-
ins, kallaði það í bók sinni: Krabba-
meinsiðnaðurinn.
Um meðferð sína segir Naessen:
„Ég get ekki læknað krabbamein.
Én ég get hjálpað líkamanum til
að vinna sjálfur bug á því með því
að gera ónæmiskerfið aftur starf-
hæft. Daglega myndast krabba-
meinsfrumur í líkömum okkar allra.
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR/Afó ekki ofmikib af öllugera?
Undir mætikeri
ÞEIM tilmælum hefur oft verið beint til kvenna í blaðamannastétt að
þær leiti til kvenna til að svara fyrir mál þar sem það má eðlilegt
teljast og því verður við komið. Þessi tilmæli hafa einkum komið frá
konum sem standa framarlega í kvennabaráttu. Ég veit að margar
konur í blaðamannastétt hafa reynt að sinna þessum tilmælum eftir
föngum án þess þó að ganga óeðlilega langt í þá veru.
Það er skemmst frá að segja
að það gengur stundum ekk-
ert sérstaklega vel að fá konur
til þess að láta ljós sitt skína. Of
oft hafa þær konur sem beðnar
eru að tala eða láta í ljós álit á
hinum ýmsu mál-
um verið úr hófi
fram hlédrægar
og hafa sagt sem
svo að það væru
ábyggilega ýmsir
aðrir heppilegri
til þess að segja
eitthvað um til-
tekið mál, en ein-
mitt þær. Fyrir kemur að hlé-
drægnin keyrir svo úr hófi fram
að undrun vekur. Það hefur kom-
ið fyrir að konur í opinberum
embættum hafa sagt mér í fyllstu
einlægni að þær treystu sér ekki
til að tala um þetta eða hitt mál-
efnið sem embætti þeirra varð-
aði. Ég minnist þess ekki að hafa
heyrt karlmann í opinberu emb-
ætti taka svo ti! orða að hann
treysti sér ekki til að tala um ein-
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
hver málefni sem vörðuðu emb-
ætti hans. Slík orð hef ég aðeins
heyrt konur mæla. Ekki hef ég
heldur heyrt karlmenn tala um
að einhveijir aðrir væru ábyggi-
lega hæfari til að tala en þeir
sjálfir. Þvert á móti hafa þeir
stundum verið fullákafir að tala.
Svona er nú þetta.
Þrátt fyrir að konur séu fyrir
löngu farnar að leggja stund á
flest þau verk sem karlar áður
unnu þá virðast þær sumar hverj-
ar eiga nokkuð í land með að ná
því sjálfstrausti sem æði mörgum
karlmönnum sýnist eiginlegt.
Þetta kemur fram í ýmsu, t.d.
eins og áður var nefnt að konur
hafa tilhneigingu til að draga sig
í hlé þegar til þeirra er leitað eft-
ir opinberu áliti. Svo hefur verið
sagt að konur hugsi á stundum
innan þrengri hrings en karlmenn
gera, t.d. við stjórnun fyrirtækja,
og séu tregari en þeir til að taka
áhættu. Samviskusemin virðist
þannig mörgum konum svo í blóð
borin að þær mega gæta sín að
hún verði þeim ekki að fótakefli.
Þótt samviskusemi sé dyggð þarf
að vera hóf á henni eins og öllu
öðru, fólk verður að grilla í skóg-
inn fyrir tijánum eigi það að geta
tekið rétta stefnu.
Ég veit ekki hvers vegna sumar
konur verða yfir sig hlédrægar
og samviskusamar. Sennilega er
lögð meiri áhersla á gildi þessara
eðlisþátta í uppeldi kvenna en
karla. Það var lengi talið til fyrir-
myndar að konur „þegðu á fund-
um“ fremur en að þær létu um
of að sér kveða. Það eimir ótrú-
lega mikið eftir af þessum gamla
hugsunarhætti. Það er auðvitað
kurteisi að leyfa öðrum að njóta
sín en of mikið má af öllu gera.
Slíkt viðhorf getur orðið til vand-
ræða, a.m.k. í ýmsum geirum at-
vinnulífsins. Þar er ekki víst að
þögnin sé gulls ígildi.
Það hefur verið lögð mikil
áhersla á að fá konur til þess að
sækja um ýmis embætti og hafi
þær ekki fengið umrædd embætti
en talið sig mjög vel hæfar hafa
þær í sumum tilvikum kært máls-
meðferðina til Jafnréttisráðs. Mér
finnst skjóta skökku við ef þær
konur sem komast þangað sem
þær ætla sér, setji að því loknu
ljós sitt undir mæliker og fáist
ekki til að opna sinn munn fyrir
hæversku eða kjarkleysis sakir.