Morgunblaðið - 29.01.1997, Síða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
„Það er alltaf
mikið í húfi“
Petrí Sakarí aðalstjómandi Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands er kominn til landsins til að
stjóma hljómsveitinni á tónleikum í Háskóla-
bíói annað kvöld og í upptökum fyrír Naxos
útgáfufyrírtækið í næstu viku. Orri Páll
Ormarsson tók hann tali af þessu tilefni.
Morgunblaðið/Ásdis
PETRI Sakari í hita leiksins á æfingu ásamt Snorra Sigfúsi Birgissyni, tónskáldi og píánóleikara,
sem flytur á morgun pianókonsert sinn í annað sinn á sinfóníutónleikum í þessum mánuði.
PETRI Sakari varð í senn glaður og
undrandi þegar forráðamenn Sinfó-
níuhljómsveitar íslands báðu hann á
liðnu hausti um að taka að nýju við
starfi aðalstjómanda hljómsveitar-
innar en því gegndi hann áður á
árunum 1988-93. „Það er harla
óvenjulegt að listrænir stjórnendur
séu fengnir í tvígang til starfa hjá
sömu sinfóníuhljómsveitinni, sér-
staklega með svona stuttu millibili.
Boðið kom því flatt upp á mig. Engu
að síður þurfti ég ekki að hugsa mig
um tvisvar enda er verkefnið spenn-
andi og ekki spillir það fyrir að sam-
starf mitt við hljómsveitina hefur frá
upphafi verið ákaflega gott.“
Þótt Sakari, hinn finnski, legði tón-
sprotann (hendur landa sínum, Osmo
Vanská, haustið 1993 má með sanni
segja að hann hafi aldrei horfið úr
augsýn enda gegndi hann, fyrstur
manna, starfi aðalgestastjómanda
Sinfóníuhljómsveitar íslands árin
1993-96. Stjómaði hann hljómsveit-
inni meðal annars í íjölmörgum upp-
tökum fyrir Chandos útgáfufyrirtæk-
ið, auk þess sem hann var við stjóm-
völinn á tvennum til þrennum tónleik-
um á vetri. „Skyldi því engan undra
að mér finnist ég ekki vera að koma
aftur - ég fór aldrei í burtu.“
Á efnisskrá tónleikanna annað
kvöld eru þijú verk - hvert úr sinni
áttinni. í upphafi skellur á Ofviðri,
konsertsvfta eftir Jean Sibelius,
landa Sakaris, sem unnin var upp
BÆKUR
Skáldsaga
SJÁLFSTÆTT FÓLK
eftir Haildór Laxness. J.A. Thomp-
son þýddi á ensku. Inngangur eftir
Brad Leithauser. Vintage Intemat-
ional. Vintage Books. New York,
1997.
SKÁLDSAGA Halldórs Laxness,
Sjálfstætt fólk, kom nýlega út í
Bandaríkjunum í þýðingu J.A.
Thompsons. Er þetta önnur útgáfa
bókarinnar vestra en sú fyrri var
gefm út 1946. Eftirfarandi ritdóm-
ur um bókina birtist í The Washing-
ton Post 12. janúar sl. og er höfund-
ur hans ritstjórinn og rithöfundur-
inn Dennis Drabelle:
Þessi nýja útgáfa af einu mesta
skáldverki Halldórs Laxness og sú
fyrsta á ensku frá 1946 er kynnt
lesendum með mjög lofsamlegum
ummælum. Brad Leithauser, sem
skrifar formálann, talar um hana
sem „bók lífs míns“; að mati E.
Annie Proulx er hún ein af „tíu
bestu bókum allra tíma“ og Jane
Smiley telur hana „eitt af bestu
ritverkum tuttugustu aldar". Ekki
spillir svo fyrir hár aldur höfundar-
ins og orðstír hans - Halldór Lax-
ness er fæddur 1902 og hlaut Nób-
elsverðlaunin í bókmenntum 1955.
Ég fagna því að fá tækifæri til
að bætast í þennan hóp. Sjálfstætt
fólk hefur næstum allt, sem skáld-
sögu má prýða: Meistaralegt sögu-
svið, persónur, sem fanga hug les-
andans, ástríðuþunga, mikla breidd
og frásagnarkraft. Þýðingin er list-
rænt afrek í óbundnu máli ensku.
Samt getur verið, að hér sé ekki
um að ræða „söguna einu“ í lífi
mínu eða lesenda, þar ræður mestu
smekkur manna og skapferli, en
hér er vissulega á ferðinni áhrifa-
mikið listaverk.
úr verki sem tónskáldið samdi við
uppfærslu Konunglega leikhússins í
Kaupmannahöfn á samnefndu leik-
riti Williams Shakespeares árið 1926.
Vann Sibelius tvær konsertsvítur upp
úr leikhústónlistinni og verður sú
fyrri flutt nú.
Því næst beinist kastljósið að
Snorra Sigfúsi Birgissyni, tónskáldi
og píanóleikara, sem flytja mun
glænýjan píanókonsert sinn í annað
skipti á tónleikum í þessum mánuði
en verkið var frumflutt á nýárstón-
leikum Sinfóníuhljómsveitar Norður-
lands á Akureyri 5. janúar síðastlið-
inn. Er það harla fátítt að íslenskur
konsert sé fluttur með svo stuttu
millibil og sennilega einsdæmi, svo
sem Snorra og Helgu Hauksdóttur
tónleikastjóra SÍ ber saman um. „Það
eru forréttindi að fá tækifæri til að
spila konsertinn tvisvar á tónleikum
á svona skömmum tíma en verk
verða yfirleitt ekki „til“ fyrr en búið
er að flytja þau dálítið oft,“ segir
Snorri sem samdi konsertinn að
beiðni Sinfóníuhljómsveitar Norður-
lands. Er hann tileinkaður aðalhljóm-
sveitarstjóra hennar, Guðmundi Óla
Gunnarssyni.
Loks heldur sinfóníuhljómsveitin
áfram að minnast Johannesar
Brahms en á þessu ári eru eitt hund-
rað ár liðin frá andláti þessa höfuð-
tónskálds. Að þessu sinni verður flutt
fjórða og síðasta sinfónía hans, sam-
in á árunum 1884-85. Var sinfónían
Aðalpersónan, Bjartur í Sumar-
húsum, er sjálfstæður eins og sögu-
heitið vísar til, þrákelknislega og
stundum jafnvel heimskulega sjálf-
stæður. Honum fyrirgefst samt mik-
ið vegna þess, að líf hans er erfitt
og hann fær ekkert upp í hendurnar
fyrirhafnarlaust. Auk þess er hann
skáld í anda hinnar fomu, norrænu
hefðar. Þegar aðrir gefa sig dag-
draumunum á vald við fjárgæsluna
eða annað búskaparbasl, þá setur
hann saman kvæði og leggur á
minnið. Vegna þessarar skáld-
skaparástar sinnar stingur Bjartur
í stúf við aðra, til dæmis í jarðarför
Rósu, móður Ástu Sólliþ'u: „Menn
beygðu höfuð sín, allir nema Bjart-
ur, sem aldrei gat til hugar komið
að beygja sig fyrir órímaðri bæn.“
Þegar sagan hefst (einhvem tíma
um síðustu aldamót) hefur Bjartur
verið vinnumaður í 18 ár en er nú
búinn að festa kaup á Sumarhúsum
og er kominn með bústofn. Nú er
það baslið, sem bíður hans, að halda
í jörðina í baráttunni við hina óblíðu,
íslensku náttúru, duttlunga ullar-
markaðarins og fjandann Kólum-
killa, sem fylgir kotinu.
Sami krafturinn og dreif Bjart
áfram veldur því, að sambúðin við
hann er hreinasta martröð. Konum-
ar hans deyja ungar og börnin líka
- komist þau á legg, forða þau sér
frumflutt undir stjórn höfundar í
október 1885. Viðbrögð áheyrenda
voru ekki uppörvandi en Hans von
Bulov, hljómsveitarstjórinn kunni,
hreifst á hinn bóginn af tónsmíðinni
sem hann sagði stórkostlega, frum-
lega, fulla af nýjum hugmyndum og
hlaðna einstökum krafti frá upphafi
til enda. Óx þeirri skoðun fljótlega
fiskur um hrygg.
En tónleikarnir eru ekki eina verk-
efni Sakaris í íslandsheimsókninni að
þessu sinni því á mánudag hefst þriðja
upptökuhrina Sinfóníuhljómsveitar
íslands fyrir hljómplötufyrirtækið
Naxos, sem er eitt hið stærsta sinnar
tegundar í heiminum. Gengu þessir
aðilar til samstarfs á liðnu ári og mun
hljómsveitin fyrsta kastið hljóðrita
mörg af þekktustu hljómsveitarverk-
um Jeans Sibeliusar, meðal annars
allar sinfóníur tónskáldsins. Þegar
hafa Lemminkainen-svítan, Karelia-
svítan og þriðja sinfónían verið teknar
upp en í þessari lotu er ætlunin að
híjóðrita sinfóníur nr. 1 og 2, auk
áðumefnds Ofviðris.
En hvernig skyldi vera að taka
upp verk eftir höfuðtónskáld Finna
með íslenskri hljómsveit? „Mjög gott.
ísland er norræn þjóð og fyrir vikið
burt strax og þau geta. Öll nema
Ásta Sóllilja, sem er þó kannski
alls ekki dóttir hans (hvíslað er og
Bjartur trúir því eða trúir ekki eft-
ir því hvemig á honum liggur, að
sonur hjónanna á Útirauðsmýri
hafi fengið sínu framgengt við konu
Bjarts skömmu áður en þau gift-
ust) en Bjartur elskar hana heitt
með sínum stirðbusalega hætti.
Samband þeirra feðginanna
breytist samt eftir ferðina til
Reykjavíkur, höfuðborgarinnar. Til
að spara sér útlátin leggjast þau
til hvílu í sama rúmi með þeim af-
leiðingum, að við liggur sifjaspell-
um. Vegna þessa fyllist Ásta Sól-
lilja mikilli sektarkennd og faðir
hennar þjáist af hugarkvöl, sem
ekki yerður tjáð með orðum. Þegar
svo Ásta Sóllilja verður ófrísk eftir
gestkomandi mann hafnar Bjartur
faðeminu og rekur hana úr kotinu.
Hann fréttir af henni annað veifíð
- hún býr ekki fjarri í sárustu fá-
tækt - en reynir að halda sínu
striki. Sagan vekur þá spumingu
hvort Bjartur getur haldið kotinu
(og þar með sjálfstæði sínu) eða
hvort hann vegna þrjósku sinnar
hafnar tækifæri til að sættast við
Ástu Sóllilju.
Þau feðginin eru áhrifamiklar
persónur en lýsingar Laxness á
aukapersónunum eru jafnvel enn
skilur fólk hér um slóðir Sibelius
betur en til að mynda íbúar Mið-Evr-
ópu. Nefni ég sem dæmi að Sibelius-
ar-platan hefur að líkindum fengið
besta dóma af öllum plötunum sem
SÍ hefur gert fyrir Chandos."
Segir Sakari reyndar fjölmargt
fleira en tónlistaráhugann sameina
íslendinga og Finna - menning þjóð-
anna og lundemi íbúanna séu um
margt lík. „Þið eruð reyndar ekki
eins þunglyndir og við,“ segir hljóm-
sveitarstjórinn og glottir í kampinn,
„en drykkjusiðimir eru á hinn bóginn
nauðalíkir."
Ottast ekki aðra
Að sögn Sakaris verður fyrsta
geislaplata SÍ undir merkjum Naxos
líkast til gefín út í mars næstkom-
andi. Mun hún hafa að geyma svít-
umar tvær. Hinu efninu verði síðan
skipt niður á tvær plötur sem verði
vonandi komnar í búðir undir lok
ársins, ! það minnsta önnur.
Og ekki ætti að vanta samkeppn-
ina og samanburðinn en margar
heildarútgáfur á hljómsveitarverkum
Sibeliusar em í gangi um þessar
mundir, nægir þar að nefna Sinfóníu-
hljómsveit Lahti undir stjóm Osmos
listrænni. Sem dæmi má nefna
Rauðsmýrarfrúna en lofsöngur
hennar um íslenska bændastétt er
snilldarleg lýsing á skinhelgi, sem
minnir mest á Pecksniff hjá Dick-
ens; Gvend, son Bjarts, sem missir
af Ameríkuskipinu vegna daðurs
við fallega stúlku og kemst síðan
að því, að útþráin er horfín; ömmu
Ástu Sóllilju, sem er jafn stirð í
lund sem liðamótum en með tuldr-
inu í sér tekst henni að setja öll
áföll fjölskyldunnar í kímilegt ljós,
og hreppstjórann, sem lét sér ekki
bregða þótt hann væri sakaður um
mannsmorð. „En við einn glæp gat
hann ekki þolað að láta bendla sig,
þann að hann græddi fé, þá kastaði
hann ísbrynjunni og losnaði um
málbeinið á honum, slíka svívirð-
íngu sat hann ekki neinum þegj-
andi.“ Svo er líka eins konar grísk-
ur kór bænda og minniháttar emb-
ættismanna, sem eiga sér tvö og
alveg óþijótandi umræðuefni:
Sauðféð og veðrið.
Jafnvel í þýðingunni leynir sér
ekki, að Laxness er frábær rithöf-
undur. Hann getur sagt ýmsan
sannleik, sem ekki liggur í augum
uppi, með fáum orðum. Mælska
hans rís þó einna hæst þegar hann
lýsir landinu og veðrinu: „Nokkru
síðar tók að rigna, fyrst ofurmein-
leysislega um stund, en himinninn
nokkurs Vanská. Sakari kveðst hins
vegar ekki hafa neitt að óttast: „Sin-
fóníuhljómsveit íslands er frábær
hljómsveit og ef við náum að gera
okkar besta sé ég enga ástæðu til
að hafa áhyggjur af því sem aðrir
eru að gera.“
Sakari blandast þó ekki hugur um
að næsta vika verði strembin. „Hljóð-
ritanir skipta sköpum fyrir sinfóníu-
hljómsveitir enda eru þær heimild sem
unnt er að grípa til um ókomna fram-
tíð. Það er því eins gott að allt gangi
upp, ekki síst ef verið er að taka upp
fyrir alþjóðamarkað eins og í þessu
tilfelli. Svo er Chandos fyrir að þakka
að umheimurinn veit í dag að á ís-
landi er starfrækt góð sinfóníuhljóm-
sveit og það er því brýnt að halda
rétt á spöðunum þegar risavaxin fyr-
irtæki á borð við Naxos, sem vaxið
hefur verulega að virðingu undanfar-
in misseri, eru komin inn í myndina.
Plötunum sem við erum að taka upp
núna verður með öðrum orðum dreift
um heim allan, þannig að í næstu
viku verður mikið í húfi, ekki bara
fyrir hljómsveitina heldur íslenska
menningu í heild sinni - gildir það
reyndar alltaf þegar Sinfóníuhljóm-
sveit íslands á í hlut.“
var allur uppgróinn, og innan
skamms stækkaði regnið og þýngd-
ist, það er rigníng haustsins sem
fyllir heiminn sínum þúnga niði,
niði sem í ömurleik sínum minnir á
óendanleg fallvötn bakvið heiminn,
hún þekur í gráma sínum allan him-
ininn, legst einsog bijóstþýngsli
yfír hreppinn í krafti sinnar köldu
ofstækislausu grimdar, tilbrigða-
laus og án áherslu, jafnt, jafnt, yfir
alla sýsluna."
Það er dæmigert fyrir Bjart, sem
er yfirleitt úti við vinnu sína, að
hann er orðinn sáttur við slagviðrið
og rigninguna: „Það er ekki annað
en hver önnur helvítis sérviska að
vilja vera þur, sagði hann, ég hef
verið votur meiren helmínginn af
ævinni, enda hefur mér aldrei orðið
misdægurt.“
Um miðja bókina kemur sam-
vinnuhreyfingin fram á sjónarsvið-
ið. Margir nágranna Bjarts ætla að
sameinast og verða sér þannig úti
um sitt eigið ijármagn og nauðsynj-
ar í stað þess að þurfa að leita til
kaupmannanna og bankastjóranna,
sem þeir saka um okur. Laxness
er samt meiri listamaður en svo,
að hann láti hugmyndafræðina
fjötra ímyndunarafl sitt. Samvinnu-
félagið er heldur ekki nein allra
meina bót og þótt Laxness eða
Bjartur hafi neitað að taka þátt í
því, þá reynist það ekki sú skamm-
sýni, sem ætla mætti.
Komið hefur fyrir - og raunar
nýlega - að Nóbelsverðlaunin hafí
farið til lítt kunnra rithöfunda, sem
við það hafi orðið frægir til þess
eins að gleymast aftur. Sem betur
fer gegnir öðru máli um Halldór
Laxness: Hann er mikill rithöfundur
frá litlu landi en hætt er við, að
bækur hans væru ekki mikið þekkt-
ar utanlands ef ekki hefðu komið
til dómaramir í Nóbelsverðlauna-
nefndinni. Það er gott að fá hann
aftur.
Kraftbirtíng
norðursins