Morgunblaðið - 26.03.1997, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 26. MARZ 1997 33
Y
I
I
1
J
B
I
I
I
I
I
AÐSENDAR GREINAR
Jónas í hvalnum
ÞAÐ var athygli
vert að lesa ritstjóra-
pistil Jónasar Krist-
jánssonar í Dagblað-
inu þriðjudaginn 4.
mars. Ekki fyrir það
að innihaldið væri
málefnalegt og flutt
með rökstuðningi,
heldur vegna þess að
það er áhugavert að
fylgjast með því
hvernig ritstjóri hjá
áhrifamiklum fjöl-
miðli getur tekið
penna í hönd og látið
frá sér fara nánast
hvaða vitleysu sem er
til að hafa áhrif á umræðu í þjóð-
félaginu.
Svo mikla hugsjónamenn telur
hann þá vera sem hér vilja að
hvalveiðar hefjist á nýjan leik,
samkvæmt nýlegri skoðanakönn-
un, sem unnin var af hans eigin
fjölmiðli, um 83% þjóðarinnar, að
okkur yfirsjáist algerlega um
efnahagslega og tæknilega erfið-
leika við framkvæmd málsins. Það
er svo skýrt með því að fyrir liggi
að Japanir séu skuldbundnir til
að kaupa ekki af okkur hvalaaf-
urðir.
Þetta er alrangt eins og þeir
vita sem fylgst hafa með og kynnt
sér málið. Sú ákvörðun sem rit-
stjórinn vitnar í er ályktun Al-
þjóða hvalveiðiráðsins frá áttunda
áratugnum um að þjóðir innan
þess versluðu eingöngu innbyrðis
með hvalaafurðir. Þetta sam-
komulag var gert til að reyna að
stöðva verslun við þá aðila sem
stunduðu á þessum tíma hvalveið-
ar án þess að gefa nokkrar upp-
lýsingar um þær tegundir hvala
sem veiddar voru og fjölda dýr-
anna. Þessi ályktun fjallaði ekki
um bann við viðskiptum með
hvalaafurðir við þær
aðstæður sem nú e/u
uppi enda hafa Is-
lendingar ekkert að
fela í þessum málum.
Það hefur verið stað-
fest af hálfu sjávarút-
vegsráðherra, Þor-
steini Pálssyni, að í
samtölum hans við
japanska embættis-
menn hafi komið fram
að ef við værum aðilar
að ráðinu gætu Jap-
anir keypt af okkur
hvalaafurðir.
Allavega er það
staðreynd að enn er
nægur markaður fyrir hvalaaf-
urðir í heiminum og er það auðvit-
að grundvallaratriði málsins. Það
er síðan tæknileg úrlausn að opna
þann markað ef hann er þá yfir-
leitt lokaður. Á það hefur ekki
reynt enn sem komið er.
Varðandi þær fullyrðingar rit-
stjórans að barátta gegn hvalveið-
um þjóða sé einn besti málstaður
sem umhverfisverndarsamtök
geti hugsað sér til að láta á sér
bera meðal almennings er rétt að
skoða eftirfarandi.
Nú þegar íslendingar ákveða
að hefja hvalveiðar að nýju er
ekki eins og þeir séu að finna upp
hjólið í þeim efnum. Það eru
margar þjóðir sem veiða hvali nú
þegar og hafa gert undanfarin
ár. Við sem styðjum hvalveiðar
íslendinga höfum reynt að benda
mönnum á reynslu þessara þjóða
af mótmælaaðgerðum samtaka
sem kenna sig við náttúruvernd.
Næst er okkur að líta til reynslu
nágrannaþjóða okkar í þessum
málum. Við höfum bent á að eft-
ir að Norðmenn ákváðu árið 1992
að hefja hvalveiðar að nýju árið
1993 barst þeim fjöldi hótana um
Jón
Gunnarsson
mikla eyðileggingarstarfsemi í
ferðamálaiðnaði og öllum útflutn-
ingsgreinum þeirra. Margir
heimamenn voru að vonum
áhyggjufullir vegna þessara hót-
ana en það breytti í engu stað:
festu stjórnvalda í þessu máli. í
stuttu máli sagt, höfðu þessar
hótanir, og þær aðgerðir sem efnt
var til engin merkjanleg áhrif á
útflutning eða ferðamálaiðnað í
Noregi. Þvert á móti hefur verið
mikill og góður vöxtur undanfarin
ár hjá Norðmönnum. Sérstaklega
skal nefnt hér vegna þeirrar um-
Enn er nægur markað-
ur, segir Jón Gunnars-
son, fyrir hvalaafurðir
í heiminum.
ræðu sem verið hefur um hval-
skoðurnarferðir að þrátt fyrir að
Norðmenn ykju hvalkvóta sinn
næstum um 100% á milli áranna
1995 og 1996 þá varð um 40%
aukning í þessar ferðir á sama
tímabili.
Þegar við höfum nefnt reynslu
Norðmanna segja einhveijir að
ekki sé hægt að bera saman Norð-
menn og íslendinga vegna stærð-
armunar þjóðanna og mismun-
andi mikiívægis atvinnugrein-
anna fyrir þessar þjóðir. Þar kom
að því að við værum ekki saman-
burðarhæf við nágrannaþjóðir
okkar. En þá biðjum við menn
að líta til reynslu Færeyinga sem
varla eru of smáir í samanburði
við okkur íslendinga. Þaðan er
sömu sögu að segja. Þrátt fyrir
mikinn áróður þessara samtaka á
hendur Færeyingum vegna hval-
veiða þeirra kemur í ljós að aukn-
ing í ferðaþjónustu og útflutningi
er jöfn og góð og þá ekki síst í
þeim löndum þar sem mótmælin
hafa verið hvað hörðust.
Þær ábendingar og áhyggjur
sem fram hafa komið hér á landi
má fyrst og fremst rekja til aðila
í ferðaþjónustu og sölumanna
fiskafurða. Þessum aðilum líkar
best sú kyrrstaða sem er í málinu
og telja tímann vinna með sér.
Það er ekki til nein kyrrstaða í
málum til lengdar og þess vegna
verður ekki beðið með að taka
ákvörðun. Enginn þessara aðila
hefur komið mér vitanlega fram
með dæmi sem sýna fram á þann
skaða sem hugsanlega kann að
verða í þessum greinum þegar við
hefjum hvalveiðar að nýju eða
bent á þann skaða sem varð hjá
þessum atvinnugreinum þegar við
stunduðum vísindahvalveiðar,
gegn kröftugum mótmælum
ýmissa samtaka, á árunum 1986
til 1989. Staðreyndin er að á þess-
um árum höfðu mótmælaaðgerðir
svokallaðra umhverfiverndarsam-
taka ekki merkjanleg skaðleg
áhrif á útflutning íslendinga eða
ferðamannaþjónustu. Ferða-
mannastraumur jókst verulega til
Islands eða um 40% á þessu tíma-
bili og útflutningur okkar gekk
vel.
Það er því ekki gott að gera
sér grein fyrir því á hverju rit-
stjórinn byggir þær fullyrðingar
sínar að, „þessi þjóð sé reiðubúin
að gefa dauðann og djöfulinn í
þvæluna úr útlendingum og neita
að horfast í augu við hrikalegt
efnahagshrun í landinu af völdum
viðskiptaþvingana“, eins og hann
kýs að orða það. Eg vil nú ráð-
leggja manni með slíkan mál-
flutning að líta í eigin barm og
skoða aðeins bullið hjá sjálfum
sér áður en hann fer að slá frá sér.
Ritstjórinn gleymir því í um-
ræðu sinni um málið, eins og
andstæðingum hvalveiða er
gjarnt þegar þessi mál ber á
góma, að nefna það að hér er um
mjög ábatasama atvinnugrein að
ræða. Það hefur komið fram hjá
forstjóra Þjóðhagsstofnunar að
við hvalveiðar og vinnslu hvalaaf-
urða megi reikna með a.m.k. 150
störfum og að útflutningstekjur
okkar af sölu þessara afurða
gætu numið a.m.k. einum og hálf-
um milljarði. Þessu mætti líkja
við lítið náttúruvænt áiver.
Einnig kom fram hjá forstjóra
Þjóðhagsstofnunar að ef miðað
væri við upplýsingar Hafrann-
sóknastofnunar um hversu mikið
við yrðum að draga úr veiðum á
helstu nytjastofnum og því tekju-
tapi sem af því hlýst, ásamt því
tekjutapi sem verður við að nýta
ekki hvalastofnana, má þá reikna
með því að þjóðin sé að verða af
allt að fimm milljarða króna í
útflutningstekjur árlega.
Rannsóknir á hvalastofnum við
ísland hafa staðið yfir í áratugi.
Hafa íslenskir og erlendir vísinda-
menn unnið frábært starf við að
afla ítarlegustu upplýsinga um
ástand hvalastofnanna, sem til-
lögur þeirra um veiðiþol byggjast
á. Rannsóknarvinnu sem þessari
lýkur aldrei en forsenda hennar
er að veiðar séu stundaðar sam-
kvæmt tillögum vísindamann-
anna. Það er samdóma álit allra
sem kynna sér þessi mál að þeir
hvalastofnar sem nýttir voru hér
við land á árum áður þola vel
veiðar. Þetta er því ekki spurning
um veiðiþol stofnanna heldur er
það pólitískt áræði sem þarf til.
Nú er mál að linni biðinni og
að fulltrúar okkar niðri við Aust-
urvöll taki ákvörðun í þessu máli.
Ákvörðun sem byggð er á vísinda-
legum forsendum, skynsemi og
áræðni. Það hæfir okkur best að
standa á rétti okkar þegar
ákvarðanir eru teknar um nýtingu
náttúruauðlinda hér á landi og
við land. Það hefur ekki reynst
okkur farsæl leið að skríða upp í
hjá þeim sem vilja ráða fyrir okk-
ur og við hefðum ekki náð þangað
sem við erum í dag með því að
sigla alltaf lygnan sjó.
Höfundur framkvæmdastjóri og
formaður Sjávarnyija.
:
!
i
i
l
i
f
i
í
i
i
i
i
Lifandi Buddha, lifandi Kristur
IDYMBILVIKU er eðlilegt að kristnir menn íhugi
Krist í alvöru og örlög hans í lífi og dauða - og
í þeim trúarbrögðum sem menn hafa skapað um
nafn hans og kenningar. íhugi annars vegar hinn
sögulega Jesú og það sem varðveitt er af boðskap hans
meðan hann kenndi og fræddi, og hins vegar hinn lif-
andi, eilífa Krist sem er alls staðar nálægur og býr
innra með þeim er á hann trúa, hvort sem það er með
táknrænum hætti eða annars konar átrúnaði. íhugi
ímynd vegarins, sannleikans og lífsins er getur gert
mönnum kleift að nálgast þau hinstu rök er við köllum
Guð, hvernig svo sem við skiljum hann.
En í þessum hugleiðingum þurfum við að vera gæt-
in, við sem teljum okkur með einhveijum hætti kristin,
gætin, auðmjúk og lítillát. Og umfram allt verðum við
að gera okkur grein fyrir því hvað við vitum lítið, hvað
skilningur okkar nær skammt. Enginn maður veit hvað
Guð er né hvers eðlis, hann verður hvorki vitaður né
skilinn og nálgun við hann hlýtur að felast í hljóðri lotn-
ingu, skynjun á friði Guðs sem er öllum skilningi æðri.
essar hugleiðingar vöknuðu hjá mér, þegar ég
sá að tímarit lagði þá spurningu fyrir einn prest
þjóðkirkjunnar, hver skoðun hans væri á öðrum
trúarbrögðum, hvort Guð væri þar að verki líka
eða hvort menn væru þar á villigötum. Svarið sem tíma-
ritið hefur eftir prestinum er svona: Þar eru menn á
villigötum eins og þeir eru líka innan kristninnar. Synd-
ugur maður er alltaf á villigötum.
Vitaskuld veit ég ekki hvort þetta svar er rétt eftir
haft, en í því felst sá hroki sem alltof oft einkennir
kristna menn og þó sérstaklega guðfræðinga og forystu-
menn hinnar ytri kirkju, sem er mannastofnun og ytri
umgjörð um innri trú, og leitast því miður alltof oft við
að skammta mönnum skilning með samþykktum sínum
um trúarkreddur. Þar birtist því miður alltof oft sá
hroki sem segir: Vér einir vitum. Þú átt að trúa því sem
vér segjum þér að trúa.
Ég get ekki tekið það gott og gilt, að einhver prest-
ur telji sig geta skorið úr um það hvort Guð sé eða sé
ekki að verki í ákveðnum trúarbrögðum. Ég hef leyft
mér að segja: Sá sem heldur að aðeins ein leið liggi til
Guðs, mun ekki rata þá leið. Og ég hef líka leyft mér
að segja: Sá sem heldur sig hafa fundið hinsta sann-
Meðal annarra orða
Ég hef leyft mér að segja:
Sá sem heldur að aðeins ein leið liggi
til Guðs, mun ekki rata þá leið,
Njörður P. Njarðvík skrifar
um trúarbrögð.
leika, veit varla mikið um eðli sannleikans, og allra síst
um hinn hinsta sannleika. Ludwig Wittgenstein sagði:
„Um það sem er óumræðilegt, skyldum við ekki segja
neitt.“
Enginn maður getur gert tilkall til þess að hafa rétt
til að skilgreina Guð. Og enginn maður á rétt á því að
skilgreina Krist og „réttan“ skilning á honum.
Við þessar hugleiðingar rifjaðist einnig upp fyrir
mér, að eitthvað það fegursta, sem ég hef les-
ið um Krist og kristindóm, er ritað af búdda-
munki frá Víetnam sem heitir Thich Nhat Hanh
og bókin Living Buddha, Living Christ (Riverhead Bo-
oks, New York 1995, ISBN 1-57322-018-3). Strax í
fyrsta kafla bókarinnar víkur höfundur að nauðsyn þess
að virða hefðir annarra í stað þess að krefjast yfirburða
eigin hefðar, með tilvitnun í Hans Kiing: „Fyrr en frið-
ur næst milli trúarbragða verður ekki friður á jörðu.“
Og hann heldur áfram: „Menn drepa og eru drepnir
vegna þess að þeir halda of fast í eigin trú og hug-
myndafræði. Þegar við trúum því að okkar trúarbrögð
ein geymi sannleikann, mun ofbeldi og þjáning óhjá-
kvæmilega fylgja í kjölfarið" (bls. 2). Og á öðrum stað
segir hann: „Til þess að geta orðið að raunverulegu liði
í kirkju þinni eða Sangha, verður þú fyrst að kveikja
eigin eld skilnings, kærleika, áreiðanleika og kyrrðar.
Þá getur þú orðið öðrum innblástur, hvort heldur er í
grónum söfnuði eða nýjum. Ástundaðu ekki „trúarlega
heimsveldisstefnu". Þótt þú eigir fagurt musteri eða
kirkju, með vönduðum skreytingum og listaverkum, -
ef þar er ekki umburðarlyndi, hamingja, skilningur eða
kærleikur, þá er það fölsk Sangha, fölsk kirkja“ (69).
Og ennfremur: „Þröng bókstafstrú og kreddubundin
ástundun mun ævinlega hrekja fólk burt, og einkum
þá sem þjást“ (178).
Grundvallaratriðið í afstöðu Thich Nhat Hanh til
trúar er fólgið í áherslu á eigin leit, á persónu-
lega skynjun eða upplifun, það sem ég leyfi
mér að kalla kirkjusókn í hinni innri kirkju.
Hanh segir: „Þegar trú okkar er reist á eigin beinni
reynslu veruleikans og ekki á viðhorfum annarra, getur
enginn tekið þá trú frá okkur“ (135). Hann lýsir þeim
skilningi sínum að líf Jesú sé grundvallarkenning hans,
af því að hann lifði nákvæmlega eins og hann kenndi,
og þess vegna sé líf hans meira virði en jafnvel trú á
upprisuna. Það líf hafi endurspeglað kærleika, hugrekki
og trúnað og með Jesú Kristi hafi Guð kunngjört sig
mönnum. Af þessum sökum telur Hanh tryggara að
nálgast Guð um Heilagan Anda, sem sé sú orka er Guð
sendi mönnum, en um dyr guðfræðinnar. Jafnframt
segir hann, að í leitinni að hinum lifandi Kristi sé nauð-
synlegt að losa sig undan þrældómi fyrirfram ákveðinna
skoðana og leita í sínu eigin innra frelsi: „Eini staður-
inn þar sem við getum snert Jesú og guðsríki, er innra
með okkur“ (44).
Hér hefur aðeins verið tæpt á nokkrum atriðum
í bók Thich Nhat Hanh, en af þessum vitra
búddamunki getum við lært margt um lifandi
trú, andlega leit manns í frelsi hugans að innsta
kjarna tilveru sinnar, að hinum hinstu rökum, að tengsl-
um við Guð með íhugun, kyrrð og persónulegri skynjun
og innri reynslu. Slík leit er í eðli sínu fullkomlega óá-
reitin og kreddulaus, og gerir engar kröfur til þess að
aðrir menn þurfi að hafa sama skilning og leitandinn.
Þar er ekki ástunduð nein „trúarleg heimsveldisstefna".
Við megum líka minnast þess, að Jesús Kristur neyddi
ekki kenningum sínum og boðskap upp á nokkurn mann.
Hann verðum við að þiggja sjálfviljug innra með okkur
í þögulli lotningu.
Höfundur er prófessor í íslenskum bókmenntum við
Hiskóla íslands.