Morgunblaðið - 01.06.1997, Side 21

Morgunblaðið - 01.06.1997, Side 21
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 1997 21 GRÍMUR Karlsson með líkan af Faxaborginni RE, en það skip var meðal annars í land- helgisgæslunni um tíma. I baksýn er Víðir II frá Garði, á því skipi kastaði Eggert Gíslason skipstjóri nót af veiði- skipinu sjálfu eftir Acstiktæki utan um síld- artorfu, en síðan hefur aðferð Eggerts verið notuð við veiðar á torfu- fiski. undan veðri og alltaf óx ferðin á honum. Báturinn hækkaði að aftan og seig niður að framan, ferðin var óskapleg, ég streðaði á stýrinu og átökin voru ægileg. Loks var ekki annað sýnna en hann færi niður að framan, það stóðu hvítir brotskaflar frá kinnungum og upp í myrkrið. Ég sá að stefnið fór niður í sjóinn og framstagið skar hafflötinn, hval- bakurinn fór niður og grænn skafl- inn kom aftur yfir bátinn að framan upp á mitt mastur. Ég heyrði voða- legar drunur fyrir aftan bátinn, leit út um kýraugað og sá ekki yfír hvífyssandi brotskaflinn sem steypt- ist yfir bátinn. Einn glugginn á stýr- ishúsinu var opinn, ég skellti honum upp og síðan kom þetta voðalega högg. Ég hélt fyrst að vélin hefði drepið á sér því ég heyrði ekki neitt, en áttaði mig svo á að þegar brotið féll fékk ég svo mikla hellu fyrir eyrun að ég missti heymina. Sjórinn sprautaðist inn með hurðunum báð- um megin á stýrishúsinu og bátur- inn lagðist á hliðina. Svo lyftist hann hægt og þegar gluggamir komu upp úr sjónum var engu lík- ara en við sigldum gegnum fann- breiðu, svo var froðan mikil á sjón- um umhverfis. En það kom bara þetta eina brot, það gerði gæfumun- inn. Við hefðum ekki þolað annað slíkt. Allt lauslegt hafði slitnað af utandyra, þar með allir bjarghring- irnir sem bundnir voru utan á stýr- ishús og víðar. Aðvörun Daníels, að flýta sér hægt, hún bjargaði mér þarna. Svipur á sjó Mig hefur ekki aðeins dreymt margoft svona drauma heldur hef ég séð framliðna menn á sjó. Sem dæmi má nefna atvik sem gerðist þegar ég var unglingur á rekneta- veiðum á Vögg. Ég fékk oft að hafa fyrstu vakt af því ég var yngstur. Vegna vosbúðarinnar gengu menn ekki með armbandsúr á sér heldur geymdu þau undir koddanum í kojunni. Fast form var á vaktáskiptunum og kokkurinn var ræstur nokkru fyrir alsheijarræs og var tilbúinn með morgunmat þegar skipsmenn komu og fengu sér að borða áður en þeir fóru að draga. Nóttinni var skipt í vaktir og ég fékk alltaf fyrstu vakt á þessum tíma, hinar vaktirnar voru látnar ganga. Ég byrjaði eins og venjulega vaktina á að setja út ufsafæri, við máttum eiga ufsan sem við drógum á handfæri á nótt- SIGURÐUR SI 90, það skip var geysimikið aflaskip á Siglufirði undir skipstjórn Ásgríms Sigurðssonar. unni. Svo settist ég undir skælett- ið, á því voru opnanlegir gluggar, kýraugu. Allt í einu finn ég að ver- ið er að horfa á mig niður úr skæ- lettinu. Ég vissi að allir voru sof- andi í kojunum sínum og enginn aukamaður um borð. Loks leit ég upp og horfði í andlit manns sem ég hafði aldrei séð. Hann var gam- all, gráhæður með úfið hár. Hann var mjög óþolinmóður á svipinn. Við horfðumst í augu nokkra stund og svo fór hann frá. Þetta endurtók sig aftur og þá varð ég hræddur. Ég íhugaði að ræsa menn og biðja um aðstoð en hvarf frá því af ótta við að verða að athlægi. Ég ákvað eigi að síður að fara upp og ná í færið. Ég harkaði af mér og sótti færið en fann alltaf fyrir manninum fyrir aftan mig en ég þorði ekki að snúa mér við. Ég gerði svo öll mín verk & vaktinni en fann á meðan andardrátt ókunna manns- ins á hálsinum. Þetta var óþægi- legt, það var óhætt að segja það. Mér tókst þó að harka af mér og standa mína vakt og ræsti að henni lokinni þann sem átti að taka við af mér, sá var mjög reyndur sjó- maðut'. Ég fór svo að sofa en var vakinn til að draga netin. Þegar það verk var langt komið fór skip- stjórinn að huga að skipunum í kringum okkur og sá þá að enginn var farinn að draga netin nema við. Hann lét okkur hætta og fór niður til að gá á klukkuna. Þá var bara mið nótt og við höfðum verið ræstir alltof snemma, vaktakerfið hafi greinilega ruglast. Skipstjór- inn öskraði á mig að koma niður og spurði mig þar hvort ég hefði ekki staðið alla vaktina mína. Jú, ég sagðist hafa gert það. „Eitthvað er að, einhver hefur flýtt vaktinni sinni.“ Þá sagði ég honum frá því sem ég hafði séð. Honum stökk ekki bros heldur hlustaði þegjandi. Svo yfirheyrði hann næsta mann sem sagði sömu sögu og ég nema að hann stóð varla hálfa sína vakt, þá ræsti hann þriðja mann en sá hafði hins vegar ekki orðið var við neitt. Allir voru lúpulegir eftir þetta og bjuggust við skömmum en Daní- el hugsaði sig þegjandi um stutta stund og sagði svo: „Jæja strákar, nú skulum við fá okkur gott kaffi og svo skulum við kippa þessum netum inn sem eftir eru.“ Þegar við komum í land beið okkar sendill á hjóli, hann var méð skeyti til mannsins sem ekki varð neins var, nákominn ættingi hans hafði dáið um nóttina og lýsing hans kom nákvæmlega heim og saman við andlit svipsins í skælettinu. Þeir voru feigir Ýmis önnur atvik einkennileg koma upp í hugann í þessu sam- bandi. Eitt sinn bað mig maður að taka son sinn í skipsrúm hjá mér. Ég var að fara á síldveiðar og lof- aði að taka strákinn með, en þegar við vorum að fara í túrinn snerist stráknum hugur og vildi með engu Ljosmynd Morgunblaðið/Golli móti koma með. Af því að pabbi hans hafði lagt svo mikla áherslu á að hann færi með þá gerði ég mér ferð heim til stráksins til þess að fullvissa hann um að hann væri mjög velkominn í skipsrúmið og ég viídi gjarnan fá hann. Ég er mikið þakklátur fyrir að hafa gert það. Strákurinn afsagði með öllu að koma með okkur á síldina. Við fór- um svo, en þegar við komum heim úr fyrsta túrnum beið okkar sú frétt að drengurinn hefði ráðið sig á ann- an bát, en hann féll útbyrðis og drukknaði í fyrsta róðrinum. Rétt á eftir gerðist svipað atvik. Við vorum búnir að ráða þá sem við vildum fá í fyrstu atrennu, oft skildi maður eftir óráðið í eitt eða tvö pláss í byijun vertíðar upp á það að hægt væri að taka inn vana menn síðar ef til kæmi og það færi að fískast. Ég hætti því eftir þetta. Það komu til mín tveir piltar sem mér leist ágætlega á, þeir báðu um pláss fyrir annan þeirra en ég sagði við þá að búið væri að ráða. Síðan fórum við út og vorum að heiman í viku. Þegar ég kom heim aftur og ópnaði Morgunblaðið þá blasti við mér mynd af unga manninum sem ég hafði hafnað. Hann hafði ráðið sig á bát úti á landi en fór út með netunum í fyrsta róðri og drukkn- aði. Mér leið mjög illa og fór til frænda míns Karvels Ögmundsson- ar. Hann var búinn að reyna margt um daganna. Hann sagði að ég skyldi hætta að hugsa um þetta, piltarnir hefðu báðir verið feigir og ég hefði ekki getað bjargað þeim.“ Með Pólstjörnuna að leiðarljósi Grímur hætti algjörlega sjó- mennsku árið 1984, hann hafði þá búið við nokkra vanheilsu um tíma. Eftir það hefur hann fengist tals- vert við að smíða skipslíkön, en slíkri smíð hafði hann byijað á löngu áður. Nú stendur yfir sýning á nokkrum líkönum hans i anddyri Norræna hússins. Þar eru til sýnis líkön af Svíþjóðarbátunum, svoköll- uðu, sem komu til landsins fyrir hálfri öld. Þetta voru 50 fiskiskip sem sérsmíðuð voru fyrir íslend- inga í Svíþjóð eftir heimstyijöldina og að auki keyptu íslendingar 30 skip af Svíum sem þeir höfðu smíð- að fyrir heimamarkað. Skip þessi reyndust mjög vel. Grímur hefur gert líkön af fjölmörgum öðrum skipum og bátum. „Ætli smíðis- gripir mínir af þessu tagi skipti ekki tugum,“ segir hann og bætir við að marga þeirra hafí hann selt, svo sem líkan að Bergvíkinni sem hann stjórnaði svo lengi. Meðan Grímur hefur fengist við smíð- arnar hefur hann látið hugann reika og meðal annars hugsað mikið um siglingar forfeðranna og fornmanna og er honum það efni mjög hugleikið. „Forfeður okkar voru ótrúlega góðir sjó- menn, þeir voru listamenn og sjósókn þeirra var sjólist. Sigling þeirra og sjómennska þeirra hefur verið eitthvað í líkinu við siglingar á brimbrettum nútímans. Sumir formenn höfðu það orð á sér að ef þeir á annað borð kæmu upp seglum þá gætu þeir ekki farist. Og þótt þeir næðu ekki landi vegna veðurs þá hieyptu þeir til hafs og sigldu í rokinu og þegar það lægði þá komu þeir að landi. Sagnir eru til um slíkar ferðir íslenskra sjó- manna, fyrir þeim urðu útlend veiðiskip, skipverjar á þeim urðu dauðhræddir við þessar litlu skeljar sem komu fljúgandi á öldutoppun- um og héldu að þar færu draugar, þeir reyndu því alls ekki að bjarga mönnunum heldur hífðu upp segl og flúðu af vettvangi. Svo mikilli snilli náðu sumir þessara manna að þeim varð ekki komið á botninn svo lengi sem ekkert bilaði hjá þeim. Fornmenn komu sumir frá héraði í Norður-Noregi sem nefnist Hrafn- ista. Hrafnistumenn voru frægir fyrir að sigla á móti vindi og voru álitnir göldróttir, en þeir sigldu bara beitivind. Þetta geta krakkar í dag sem verið hafa í siglingaskól- um en Hrafnistumenn voru fyrstir norrænna manna til að læra þessa list. Noregur gegndi mjög þýð- ingarmiklu hlutverki í siglingum fornmanna. Lega landsins er slík að hún skýrir hið forna nafn hans, Norðvegur, það heitir Noregur í bók sem ég á frá árinu 1630. Orð eins og útsynningur er heiti á vindátt frá Noregi og merkti útsunnan. Sama máli gegnir með landsynn- ing, útnyrðing og svo framvegis. Við notum þessi orð enn í dag en þau bárust hingað með landnáms- mönnum. Við notum líka orðtækið: Að fara með löndum fram. Þetta er beint komið frá Norðmönnum, norrænir menn fóru með löndum fram, þeir byijuðu á að fara suður og norður og áttuðu sig þá á Pól- stjörnunni, hvernig hún seig niður þegar þeir fóru suður eftir og reis á himninum þegar þeir sigldu norð- ur eftir. Þeir áttuðu sig líka á hvernig löndin sukku í sæ og þeir áttuðu sig á bungu jarðarinnar. Þeir áttuðu sig líka á vegalengdun- um. Þeir hafa gert sér með tíman- um grein fyrir því að jörðin var hnöttur og hver stærð hennar var og að aðeins lítill hluti hennar væri þekktur. Þessir menn kunnu ábyggilega leiðareikning ekki ver en menn gera í dag, það ger’ði þeim m.a. kleift að rata. Strönd Noregs var sjómannaskóli allra norrænna manna á víkingatímanum og Pól- stjarnan var helsta leiðarljós forn- mannanna og síðar forfeðra okkar, og það getur hún einnig verið okk- ur enn í dag ef við töpum áttum. Pólstjörnuna ættu allir að þekkja, ég hef kennt skólabörnum að þekkja hana og það er með því ánægjulegara sem ég hef fengist við um daganna."

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.