Morgunblaðið - 06.07.1997, Blaðsíða 23

j— MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 1997 23
Brottfluttir íslenskir ríkisborgarar
Fjöldi
1.800
árin 1990-1996
1.600
Danmörk
1.400
1.200
1.000
Noregur
Svíþjóð
200
Færeyjar Grænland Finnland
1990 20 21
1991 33 36
1992 17 22
1993 17 11
1994 11 26
1995 33 20
1996 24 8
Bandaríkin
að erfítt væri að búa á íslandi, því
ný kirsuber væru svo óskaplega dýr
þar, án þess að nefna að samanburð-
urinn væri Qarstæða, því kirsuber
yxu ekki á íslenskum trjám. íslend-
ingar erlendis gera sér oftast grein
fyrir að það er flókið mál að ætla
sér að bera saman kaup og kjör, ef
allt er tekið með í reikninginn, en
ekki bara einstök afmörkuð atriði.
Á íslandi er langur vinnudagur
oft nefndur til að skýra að fólk vill
heldur búa erlendis en á íslandi.
Vísast er það rétt hvað ákveðin störf
varðar, en í þeim greinum erlendis,
þar sem samkeppnin er mikil, er
vinnudagurinn einnig mjög langur.
Þeir sem eru komnir hátt á skrá í
fyrirtækjum eða í raunvísindarann-
sóknum á vegum háskóla eða fyrir-
tækja vinna öldungis ekki frá 9-16.
Ef samkeppnin á annað borð er mik-
il erlendis þá er hún meiri en þekk-
ist víðast hvar á íslandi einfaldlega
af því að það eru svo miklu fleiri
um hituna. I alþjóðlega opnum grein-
um keppa ekki bara heimamenn,
heldur hæfíleikafólk hvaðanæva að.
Ef svara á spumingunni af hveiju
fólk flytji er því nær að horfa á all-
ar aðstæður. Fólk sækir einfaldlega
í áhugaverð störf, sem ekki bjóðast
heima fyrir, leitar eftir tækifæmm,
sem þar er ekki að hafa, eða kýs
að búa í margmenni.
Aö nýta Íslendinga erlendis
íslendingar erlendis segjast flestir
fylgjast með því sem sé að gerast á
íslandi á þeirra sviði, þótt þeir fylg-
ist vart með dægurmálum eða
stjórnmálum. Myndbandsspólur og
blaðaúrklippur frá íslandi rata víða
um heim og auðvitað hefur alnetið
gjörbreytt möguleikum fólks til að
fylgjast með heimahögunum og
samskiptin ganga á báða vegu. Séu
íslendingar erlendis spurðir hvort
þeir hefðu áhuga á að gera eitt-
hvað, sem snerti ísland, svara þeir
langflestir að það vildu þeira gjarnan
gera ef tækifæri byðist.
Samheldni þeirra, sem flytja brott,
er iðulega mjög mikil. í Bandaríkjun-
um eru til dæmis Asíubúar og írar
þekktir fyrir mikla samheldni og
góðum tenjgslum við ísland og eftir
kynnin af Islandi hefur vinnuveit-
andi hans einnig fengið á huga á
íslandi. „Það situr í manni að maður
er fæddur á íslandi og þó maður búi
erlendis er hugurinn mikið á ís-
landi. Ætli maður hafí ekki gamla
góða ungmennafélagsandann í sér.
Svo er líka gaman að fylgjast með
hvað íslendingar erlendiseru að
gera. Það er heillandi við ísland að
hlutirnir geta gerst hratt, því fyrir-
tækin eru flest lítil og eiga að vera
snögg í snúningum. Hérna eru fyrir-
tækin aftur á móti oft svifaseinni
enda stærri upphæðir í veði, ríkari
hefðir og ekki eins mikill „við redd-
um þessu“ hugsunarháttur eins og
íslendingar eru frægir fyrir.“
Hvað sölu og yfírtöku fyrirtækja
varðar segir Róbert að gallinn við
ísland sé óhjákvæmilega að flest
fyrirtæki þar séu lítil. „Það er óvíða
meiri ástæða til að fyrirtæki slái
sér saman og myndi meðalstór fyr-
irtæki á alþjóðamælikvarða, en það
er erfitt, þegar það eru hundrað
smákóngar hver í sínu horni og all-
ir vilja ráða. Það er hins vegar ják-
vætt að sjá að islenska utanrlkis-
ráðuneytið hefur byggt upp við-
fyrir að rækta sambandið við heima-
landið, eins og rannsóknir á þessum
hópum sýna. Svíar og Norðmenn
hafa margir hveijir komið sér vel
fyrir I Bandaríkjunum og hafa einn-
ig nýst gömlu löndunum vel og
heima verið vilji til að nýta sambönd-
in heimalöndunum til framdráttar.
Dani I viðskiptalífínu segist hafa
mikið gagn af Dönum, sem komið
hafa sér fyrir I evrópskum banka-
heimi, og Islendingar, sem geta sér
gott orð I sínu fagi, geta líka opnað
öðrum löndum leiðir. Velgengni ís-
lenskra söngvara getur vakið at-
hygli á íslenskum söngvurum al-
mennt, rétt eins og hefur gerst með
finnska tónlistarmenn, og velgengni
Bjarkar hleður örugglega undir aðra
landa á því sviði. Hægt og bítandi
leiðir eitt af öðru.
Það eru einnig dæmi um íslenska
athafnamenn erlendis, sem hafa
nýst íslandi vel. í þeim hópi heyrist
reyndar stundum að þeim sé mætt
með tortryggni heima fyrir. Heima-
mönnum finnist þeir vita allt best
sjálfir, hlusti ófúsir á ráð „útlending-
anna“ sökum minnimáttarkenndar
og séu oft hræddir við að þeir, sem
koma erlendis frá, séu að leita til
íslands til að krækja sér I eitthvað
fyrir lítinn pening. Svo er það þessi
gamla saga, sem sífellt er ný, að
Islendingar eru slóðar að svara bréf-
um. Þeir eru ekki ófáir, sem hafa
gefist upp á viðskiptum við ísland,
af því þeir fá aldrei svar. Dani, sem
hefíir stundað viðskipti við íslendinga
og ítali, segir að mun erfiðara sé að
komast I samband við íslendinga en
ítali, sem þó séu engin fyrirmynd.
Ef íslendingum á Islandi tekst að
nýta sér þá útréttu hönd, sem íslend-
ingar erlendis rétta iðulega heim,
þá er ekki ósennilegt að það sem
við fyrstu sýn virðist atgervisflótti
geti I raun verið hin besta búbót og
skapað tækifæri, sem þeir sem
heima sitja koma ekki auga á. Er-
lendis frá geta borist sambönd og
ráð og með opnari Qármálamörkuð-
um einnig fé. Heimamenn þurfa þá
líka að vera tilbúnir að hlusta á góð
ráð I stað þess að afgreiða þau öll
sem vitleysu „útlendinganna".
skiptaskrifstofu, sem vonandi á eft-
ir að nýtast vel. Danir hafa til dæm-
is lengi nýtt sendiráðin sín vel fyrir
fyrirtæki.“ Róbert hefur mesta trú
á vöxt I upplýsingatækni og ferða-
iðnaði, þótt þessar greinar séu
miklu minni á íslandi en sjávarút-
vegurinn. „Stjórnmálamenn geta
búið I haginn fyrir upplýsinga-
tækni. í Israel hefur til dæmis orð-
ið gífurlegur vöxtur á þessu sviði,
ekki síst fyrir stuðning stjórnvalda.
Heima á íslandi ætti að byija á að
efla Háskóla íslands, sem er I fárán-
legu fjársvelti I þessum greinum.
Kerfis- og tölvufræðingar eru alltof
fáir miðað við hver þörfin er og
verður. Sérstaklega ef ísland ætlar
að tryggja samkeppnisstöðu lands-
instilframbúðar."
„Fara ekki flestir heim á endan-
um“, segir Róbert, þegar talið berst
að því hvort hann sé sestur að I
útlöndum. Það er greinilega enn of
snemmt að segja hvar hann endi.
Hann hefur áhuga á að starfa er-
lendis, en hefur líka annað augað á
því sem er að gerast heima fyrir og
vill gjarnan láta netfangið fljóta
með, ef einhver vildi hafa samband:
rrobertssondk- online.dk.
„ISLAND TOGAR ALLTAFIMANN"
I EIÐIN lá upphaflega til Kaup-
™ mannahafnar, því Þórhall Sig-
urðsson langaði til að skipta um
umhverfi. Hann byijaði I háskólan-
um, vann I byggingarvinnu, við skúr-
ingar og I þessu venjulega harki,
segir hann sjálfur. Bróðir hans,
Steinar Sigurðsson er arkitekt og
fyrstu kynnin af faginu I gegnum
bróðurinn heilluðu Þórhall, svo hann
reyndi að komast I arkitektúr I Lista-
akademíunni. Á þeim árum voru
nemendur valdir eftir hlutkesti og
þegar Þórhallur vann ekki I því
happadrætti fór hann I innanhúss-
arkitektúr á Danmarks Designskole.
Hann spreytti sig svo aftur á að
komast I arkitektúr og þá var komið
inntökupróf, sem hann stóðst og
arkitektúmum lauk hann I fyrra.
Síðan hefur hann tekið þátt I sam-
keppnum og unnið, meðal annars
um brú á Sjálandi og nú síðast sam-
keppni um byggingu leikskóla á Jót-
landi, sem hann tók þátt I ásamt
samstarfs- og sambýliskonu sinni.
Þau reka nú saman teiknistofu og I
sumar er hann búinn að vera 13 ár
I Danmörku. Hann gæti alveg hugs-
að sér til hreyfings, en ekki endilega
til íslands aftur.
Sterri
rekstrarform
„Það var ekki þannig að ég ætl-
aði mér að vera úti, heldur kom
þetta bara og ég er ekkert búinn
að ákveða hvort ég sest hér að,“
segir Þórhallur, þegar talinu víkur
að Danmerkurdvölinni. „Ég kom
hingað af því mig langaði til að
breyta um umhverfi og það fer
kannski að verða tlmi til þess aftur,
en annars er ég alveg hættur að
skipuleggja morgundaginn. Þegar
ég iauk námi I fyrra og ég hafði
hugsað mér til hreyfings tók ég þátt
I samkeppni ásamt félaga mínum
og þar sem við unnum til verðlauna
hrepptum við starfsstyrk og síðan
hefur hvað leitt af öðru. Næst er
það vinnan við leikskólann á Jót-
Íandi og brúarframkvæmdimar á
Sjálandi."
Þórhallur álítur að það sé að
mörguleyti líkt að vinna sem arki-
tekt á íslandi og I Danmörku. „Það
er mikið af ungum arki-
tektum á íslandi, sem
láta á sér bera og hlut-
fall kvenna er tiltölu-
lega hátt, sem hvort
tveggja er mjög gott.
En ég hef á tilfinning-
unni að það sé meira
hark heima við að fá
verkefni og það eru
ekki alveg sömu mögu-
leikar á íslandi og hér
að fá ferða- og starfs-
styrki úr ýmsum sjóð-
um og hér eru meiri
möguleikar á námsferð-
um og framhaldsnámi.
Ég hef til dæmis fengið
ferðastyrk til að fara til Jórdan. En
þó ramminn sé betri hér, þá er ekki
endilega betra að vera arkitekt hér.
Það er bara einstaklingsbundið hvað
hveijum hentar best.“
En líkt og á fleiri sviðum er margt
stærra I sniðum I dönskum arkitekt-
úr en á íslandi og almennt stefnir I
stærri og stærri einingar. „Það eru
til tveggja manna arkitektastofur
hér, eins ogokkar, en svo eru líka
stofur hér, þar sem vinna hundrað
arkitektar. Sama er að gerast I öðr-
um fögum.“
Sfyttra til Reyk javíkur oi
utan en fró Reykjavík og út
Um lífið að öðru leyti segir Þór-
hallur að lífið I Kaupmannahöfn og
Reykjavík hafi sína kosti og galla.
„Almennt er vinnutími hér styttri
og tekjumar hærri og almennt hefur
miðlungs Daninn það betra en miðl-
ungs íslendingurinn, en annars er
ekki auðvelt að bera lífið saman.
Tempóið er líka einstaklingsbundið.
Ég þekki hátekjufólk hér, sem vinn-
ur langan vinnudag undir miklu
álagi, en fremur af ánægju en pen-
inganna vegna. Hér er stutt I allar
áttir, auðvelt að nálgast hlutina og
menningarlega sjónarhomið vítt. En
alveg eins og landfræðileg staðsetn-
ing hér er kostur, getur hún einnig
verið kostur á íslandi, ef maður
sækist eftir náttúrunni þar.“
Og um aðstæður ungra arkitekta
segir Þórhallur líka að erfitt sé að
alhæfa, en hefðbundna ferlið sé svip-
að. „Hið venjulega er að fara að
vinna á teiknistofu. Ég
hef bara verið sérlega
heppinn. Fyrir ári datt
mér ekki annað I hug
en að ég færi á stofu
og hefði svo kannski
einhver smá verkefni
meðfram. En það er
mikilvægt að komast
út, ferðast og vinna
kannski I útlöndum og
þessi tækifæri finnst
mér ég hafa hér. Það
ætti ekki að vera neinn
munuráaðflytjatil
London eða Reykjavík-
ur, en samt finnst mér
að ef ég flyt til íslands
þá sé það til frambúðar, en ekki ef
ég flytti annað. Það er eins og það
sé sálfræðilega erfiðara að flytja
burtu frá íslandi, ef maður er einu
sinni snúinn heim. Hluti af þessu
er að hér er auðvelt að fá leigt,
meðan á íslandi er það nánast skil-
yrði að eiga húsnæði sitt sjálfur og
um leið er maður síður hreyfanleg-
ur. Það virðist styttra og ódýrara
að fara héðan til íslands en öfugt.“
Samanburðurinn við lífið á íslandi
er ekki einfaldur. „Það er I báðum
tilfellum dýrt að fara til New York,
en hér stutt I áhugaverða staði. Á
móti kemur að hér hef ég ekki dag-
legt útsýni til Esjunnar, sem ég
sakna. Áð vera án íslenskrar náttúru
og svo auðvitað fjölskyldunnar er
það verð, sem maður verður að
borga. íslendingar eru ánægðir og
stoltir með sitt og það er margt rétt
I því, en þeir halda líka margir að
lífið hér sé svo auðvelt. Það er ekki
röng túlkun, lífið hér er að mörgu
leyti auðvelt, en þetta eru bara tvær
ólíkar stærðir, sem erfitt er að bera
saman og ísland býður upp á annað
en Danmörk."
En að einu leyti er Þórhallur ekki
I vafa um að það er munur á íslend-
ingum og Dönum og það er hvað
varðar híbýli þeirra. „Danir eru bet-
ur aldir upp hvað híbýlasmekk varð-
ar, því hér er löng hefð fyrir góðum
arkitektúr og húsgagnahönnun
þeirra er á heimsmælikvarða. Sú
hefð hefur áhrif á almenning, en er
ekki til staðar á íslandi að sama
skapi.“
Þórhailur Sigurósson
„ÞAR SEM ALLIR TALA SITT EIGIÐ MAL"
HÚN FÓR ÚT í framhaldsnám og
hafði ekki hugsað sér annað en
að fara heim að því loknu, en nú
situr hún I góðri stöðu I rannsóknar-
og þróunardeild fyrirtækis, sem sér-
hæfir sig I framleiðslu ljósleiðara og
sér fram á að líklega snúi hún ekki
heim næstu árin. Bera Pálsdóttir
eðlisfræðingur segir óhikað að það
séu fyrst og fremst fjölbreyttari at-
vinnutækifæri, sem haldi I hana er-
lendis. Bera og Gunnar Gunnarsson
menntaskólakennari, maður hennar,
eru líka búin að koma sér vel fyrir
I rúmgóðri íbúð á Austurbrú með
börnin tvö og það þriðja á leiðinni.
Tengsl hóskóla
og atvinnulifs
Veturinn eftir að Bera lauk BS-
prófi I eðlisfræði frá Háskóla ís-
lands, 1986, var hún við framhalds-
nám I Ohio, en hóf síðan nám við
Hafnarháskóla 1987. Eftir kand-
idatspróf fór hún I svokallað iðnaðar-
tengt doktorsnám, þar sem rann-
sóknarvinna er stunduð að hluta til
við háskóla og að hluta I fyrirtæki
með leiðbeinendur á báðum stöðum.
Verkefnið vann hún I þróunardeild
Lycom, sem framleiðir ljósleiðara,
og þar bauðst henni vinna að námi
loknu við að þróa og koma á markað
ljósmögnurum. Hún er ekki I vafa
um að þessi tilhögun sé heppilegur
valkostur, sem ekki kæmi síður að
gagni á íslandi. „Eftir því sem ég
þekki til eru of lítil tengsl milli há-
skólans og atvinnulífsins. Ég þekki
best til I eðlisfræði og þar er ekki
sama hefðin og erlendis að eðlis-
fræðingar starfi I iðnaði. Eðlisfræð-
ingar þyrftu sjálfir að hafa meira
frumkvæði I þessum efnum.“
Með því að hafa annan fótinn I
háskólanum og hinn I fyrirtækinu
segir Bera námið bæði hafa verið
hagnýtt og faglegt. „Fyrirtækið fær
leyst rannsóknar- og
þróunarverkefni, sem
gæti leitt til fjölbreytt-
ari eða betri fram-
leiðslu. Fyrirtækið ber
úr býtum fjárhagslegan
stuðning, þar sem hluti
af kostnaði er borgaður
af opinberum aðilum og
starfsmann, sem ein-
göngu sinnir þessu af-
markaða verkefni. Auk
þessa öðlast fyrirtækin
tengls við háskólastofn-
anir og þetta er því tví-
mælalaust til að auka
nýsköpun I atvinnulíf-
inu. í háskóla er sama
Bura Pálsdóttir
hvað maður gerir svo lengi sem það
er faglega nógu gott. Hjá fyrirtæk-
inu eru sömu faglegu kröfurnar, en
I viðbót kemur sú krafa að niðurstöð-
umar séu hagnýtar og það sem ég
átti erfitt með að venjast, að niður-
stöður eru einskis virði fyrr en búið
er að kynna þær.“
Bera segist enn halda háskóla-
tengslunum frá námsárunum og þau
komi bæði fyrirtækinu og háskóla-
umhverfinu að gagni. „Ég vinn ekki
bara með eðlisfræðingum, heldur
líka með verkfræðingum og það
vlkkar sjóndeildarhringinn, því þess-
ar tværgreinar sjá hlutina á ólíkan
hátt. Á Islandi er hefð fyrir einlitu
verkfræðingaumhverfi I fyrirtækj-
um. Það myndi strax auka fjöl-
breytnina mikið ef þar væru ráðnir
eðlis- eða efnafræðingar.“
Danir gleyma
•kki smáatrióunum
Bera ætlaði sér aðeins I fram-
haldsnám og síðan heim, en að eigin
sögn dró það úr lönguninni að halda
heim að bæði hún og maður hennar
eru I vinnu, sem þau hafa ánægju
af. Um lífið erlendis að öðru leyti
segist Bera ekki alveg
geta borið það saman,
því hún hafi ekki
reynslu af að búa og
vinna sem fullorðin á
íslandi. „Sem útlend-
ingur er maður meira
sjálfum sér nógur og
þvíkann égvel. Við
værum ekki hér nema
afþví aðokkurlíður
vel hérna. Ég hef því
miður ekkert með ís-
land að gera I vinn-
unni, en vildi það auð-
vitað gjaman."
Á þeim tíma sem
Bera hefur unnið hjá
Lycom hafa nýir eigendur tekið við.
Bandaríska íjarskiptafyrirtækið
AT&T átti meirihluta I því, en á það
nú alveg, eða öllu heldur Lucent
Technologies, sem varð til er AT&T
var skipt upp. Heilmikil samvinna
er vestur á bóginn og tíðar ferðir á
milli. En vinnustaðurinn er þó með
dönskum brag og allir nema Bera,
bandarískur forstjórinn og norskur
starfsmaður eru Danir. Bera segir
að sér falli vel að vinna með Dönum,
„en ég var lengi að venjast því.
Dönsk afstaða gagnvart útlending-
um er talsvert frábrugðin því sem
ég hafði kynnst I Bandaríkjunum,
þar sem allir koma úr sitt hvorri
áttinni. Hér hafa næstum engir af
þeim sem ég vinn með búið utan
Sjálands og eiginlega finnst mér
maður ekki falla inn I hópinn fyrr
en maður er farinn að skilja mjög
vel hvemig þeir hugsa og helst að
tala og hegða sér eins og þeir. Það
tekur tíma að venjast því að vera I
hópi, þar sem allir tala sitt eigið
mál. Þótt ég hafi vanist því núna
þá finnst mér Danir enn vera mikið
fyrir að ræða málin og þeir gleyma
heldur ekki smáatriðunum.“