Morgunblaðið - 26.10.1997, Page 8

8 B SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Bandaríski leikstjórínn og samsærís-
kenningasmiðurinn Oliver Stone hef-
ur í bili horfíð frá stórmyndunum
um sögulegar persónur sjöunda ára-
tugarins og gert litla spennumynd,
U-beygju. Arnaldur Indríðason
segir hér frá nýjustu mynd hins
umdeilda leikstjóra og þeim myndum
sem hann ýmist langar eða langar
ekki að gera.
NÝJASTA bíómynd
Olivers Stones heitir
U-beygja og er eins-
konar u-beygja á hans ferli.
Hann hefur hrært upp í am-
erísku þjóðarsálinni meira en
nokkur annar leikstjóri und-
anfarin ár með ofsóknar-
kenndum myndum um at-
burði sjöunda áratugarins á
þann hátt að ekki hefur öllum
líkað svo ekki sé meira sagt;
morðið á John F. Kennedy,
forsetatíð Richards Nixons,
dóplifnað Jim Morrison í
hljómsveitinni „The Doors".
Hann hefur fjallað um Víet-
namstríðið í a.m.k. tveimur
stórmyndum og deilt á of-
beldisdýrkun í bandarísku
samfélagi í kannski sinni
umdeildustu mynd, „Natural
Born Killers". Það hefur aldr-
ei verið markmið Stones að
gera myndir sem öllum líkar.
Hann hefur miklu frekar val-
ið að fjalla um umdeild efni
og gert það á afar umdeildan
hátt til þess beinlínis að vekja
viðbrögð og umræður. Það
er óhætt að segja að honum
hafi orðið talsvert ágengt í
þeim efnum. En nú hefur
hann sumsé tekið u-beygju,
gefíð samsæriskenningunum
og stórmyndunum frí, og
gert litla, persónulega
spennumynd með góðum
hópi leikara í Arizona-eyði-
mörkinni.
Svört kómedía
in Luther King en þar eru
settar fram efasemdir um að
James Earl Ray, sem dæmd-
ur var fyrir morðið á svert-
ingjaleiðtoganum, hafi verið
að verki.
Myndir Stones hafa alltaf
kallað fram hörð viðbrögð.
Þegar fremsti kvikmynda-
gagnrýnandi Bandaríkjanna,
Pauline Kael, hætti að skrifa
fyrir The New Yorker árið
1991 sagði hún: Tilhugsunin
um að þurfa að sitja undir
enn einni myndinni eftir Oli-
ver Stone er bara of mikið
fyrir mig! Engin bíómynd,
sem tekið hefur fyrir fræga
atburði í sögu Bandaríkj-
anna, hefur fengið eins mikla
umfjöllun og JFK ef undan
er skilin Fæðing j)jóðar eftir
D.W. Griffith. I myndinni
réðst Stone á niðurstöður
Warren-nefndarinnar á
Kennedy-morðinu og fann
morðsamsæri í hveiju horni
og gekk jafnvel svo langt að
tengja Lyndon B. Johnson
forseta Bandaríkjanna við
málið. Stone tók heilshugar
þátt í þeim deilum sem mynd-
UMDEILDASTI leikstjóri samtímans; Oliver Stone.
U-BEYGJA
in vakti og varði myndina
með kjafti og klóm. „Hann
þurfti ekki að halda því fram
að allt væri satt sem kom
fram í myndinni," er haft
eftir framleiðandanum Don
Murray, sem vann síðar með
Stone við „Natural Born Kill-
ers“. „Myndin setur fram
mörg haldgóð rök sem benda
til þess að niðurstaða morð-
rannsóknarinnar geti ekki
staðist og hann hefði átt að
láta þar staðar numið. En
hann vildi að áhorfendur féll-
ust á sínar kenningar og þær
voru ekki jafn jarðbundnar."
Vfnsælt kennsluefni
Síðan þetta var hefur
Stone skilið við eiginkonu
sína og býr með kóreanskri
stúlku og hefur eignast barn
með henni. Hann er kominn
á kaf í tíbetískan búddisma
og nú í haust kemur út eftir
hann skáldsaga, „A Child’s
Night Dream“, sem hann
skrifaði þegar hann var 19
ára á milli þess sem hann
hætti námi í Yale-háskóla og
skráði sig í herinn og fór til
Víetnam. „Ég er að finna
jafnvægi aftur í lífi mínu,“
segir hann. „Það voru í mér
margir púkar og þeir höfðu
áhrif á verk mín. En þeim
fer fækkandi." Bíómyndir
Stones og þær skoðanir sem
hann setur fram í þeim eru
vinsælt kennsluefni í háskól-
um í Bandaríkjunum. í sagn-
fræði við háskóla í Washing-
ton er t.d. námskeið sem
heitir Bandaríkin með augum
Olivers Stones og frægur
dálkahöfundur vestra, Gary
Wills, kennir líka námskeið
um sagnfræði Stones í öðrum
háskóla (hann skrifaði einnig
lærða grein um leikstjórann
í The Atlantic Monthly þar
sem hann hélt því fram að
Stone væri Dostoyevskí tutt-
ugustu aldarinnar).
OLIVERS STONES
Hún er 13. mynd leikstjór-
ans og kostar ekki nema um
20 milljónir dollara en tök-
urnar stóðu ekki jrfír nema í
um sex vikur, sem er helm-
ingi minni tími og peningar
en farið hafa í fyrri myndir
Stones. Leikararnir sem fram
koma í myndinni eru m.a.
Sean Penn, Nick Nolte,
Jennifer Lopez, Jon Voight,
Clare Danes, Joaquin Phoen-
ix og Billy Bob Thomton.
Henni er lýst sem svartri
kómedíu í nýnoir stíl sem
gerist í dularfullum amerísk-
um smábæ. Stone notaði eins
og venjulega 25 sinnum
meira af fílmu en hann þurfti
á að halda, sem yfirleitt
hendir fremur við upptökur
á myndum sem eru tvisvar
eða þrisvar sinnum lengri.
Síðdegi eitt tókst honum að
filma samtal á milli Penn og
Voight frá 20 ólíkum sjónar-
hornum.
Svo virðist sem samstarfs-
menn Stones hafi verið nokk-
uð ánægðir með að taka sér
frí frá stóru, umdeildu mynd-
unum.„Ég vildi að Oliver
Stone gerði bíómynd sem
ekki yrði rifíst um á leiðara-
opnum dagblaðanna," er haft
eftir meðframleiðanda Sto-
nes, Dan Halsted, sem gerir
U-beygju með honum. Það
er ekki þar með sagt að Stone
sé hættur að gera pólitískar
samsærismyndir. Ein ástæða
þess að Stone gerði U-beygju
er sú að honum hefur ekki
ennþá tekist að fá fjármagn
í mynd sem hann hefur haft
í undirbúningi um nokkurt
skeið og heitir „Memphis“
og fjallar um morðið á Mart-
STONE við tökur á U-beygju í Arizona-eyðimörkinni ásamt Töru dóttur sinni og kvikmyndatökumanni sinum
til margra ára, Robert Richardson.
Stone hefur ekki síst vakið
athygli fyrir nýstárlega frá-
sagnartækni í myndum sín-
um en hann blandar saman
margskonar upptökutækni,
svart/hvítu og lit, 35 mm
filmum og 8 mm filmum,
sjónvarpsupptökum og
myndbandsupptökum svo að-
eins fátt eitt sé nefnt í eina
samstæða heild. Samspil
forms og efnis er honum’
mjög hugleikið og tengist í
hans huga samspili draums I
og veruleika. „Ég hef ailtaf
kunnað að meta drauma-
ástandið og ef ég á að vera
alveg heiðarlegur hef ég efa-
semdir um raunveruleikann.
Einkanlega þegar við er að
eiga menn eins og Nixon eða
morðið á John F. Kennedy.
Ég er allur fyrir staðreyndir
en það eru svo miklar deilur
um staðreyndirnar . að fyrir
mér er Kennedy-morðið á I
mörkum þess að vera draum- j
ur eða martröð. Og það
martraðarástand sem gekk '
yfír landið í kjölfar morðsins
ýtir undir þá tilfinningu. Það
er sama hvað þeir segja, eitt-
hvað gerðist þennan dag.
Hann var skotinn í höfuðið
um hábjartan dag, að ég
held, vegna ákveðinna
ástæðna. Hvað sem því líður
nær þessi martröð yfír Víet- I
nam-stríðið og Watergate og |
allt til stjórnarára Reagans i
forseta, það er eins og þjóðin '
hafi lifað í draumaheimi. Og
hvað gera kvikmyndagerðar-
menn í því? Við lifum í þessu
draumaástandi. Og góðar
myndir eru á sinn hátt lif-
andi draumar. Ég man aldrei
söguþráð mynda. Ég man
hins vegar andrúmsloft
mynda og tilfinninguna sem I
þær skapa. Og ég býst við )
því að með því að eiga við k
raunveruleikann eins og
draum hafi ég móðgað
ákveðinn hóp bókstafstrúar-
manna sem finnst að söguna
eigi að skrifa innan fyrirfram
ákveðinna marka. Ég er ekki
viss um að þannig eigi það
að vera.“
Sendiförin II
Stone er einn fremsti leik- þ
stjóri draumaverksmiðjunnar k
í Hollywood og áður en hann
gerði U-beygju voru honum
boðin verkefni á vegum stóru
kvikmyndaveranna en hann
hafnar einatt tilboðum um
að gera mögulegar metsölu-
myndir, 100 milljón dollara
hasarmyndir sem eiga að
skila 200 milljóna dollara ,
gróða. Honum var boðið að J
leikstýra fyrstu mynd
DreamWorks fyrirtækisins, |
pólitíska tryllinum „The
Peacemaker", en fyrirtækið
er í eigu m.a. Stevens Spiel-
bergs, en Stone hafnaði því.
Hann er að velta því fyrir sér
hvort hann eigi að ósk vinar
síns Toms Cruise að leikstýra
framhaldi Sendifararinnar,
„Mission: Impossible", en k
Cruise hefur leitað eftir tæki-
færum til þess að starfa aft- I
ur með Stone síðan þeir |
gerðu Fæddur fjórða júlí.
Fyrri myndin, sem byggðist
á þekktum sjónvarpsþáttum,
naut gríðarlegra vinsælda
um allan heim og líkur eru
á að framhaldið verði ekki
síður vel sótt. Stone hefur
hugsað svolítið um fram-
haldsmyndina og sér tæki- ,
færi í henni til þess að slappa
aðeins af og gera það sem
öllum ætti að líka. Að hans
viti gefur hún færi á að beita
sjónum „að stórfyrirtækja-
kúltúrnum og tækniþróun- |
inni og stöðu heimsstjórn-
málanna á 21. öldinni. Þetta
er stór, söluleg mynd og Tom
Cruise er kvikmyndastjarna
og það er að sumu leyti
ákjósanleg staða fyrir mig. I
Ég get ekki alltaf verið að
predika."
Heimild: The New York Times
Magazine.