Morgunblaðið - 26.10.1997, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Yið vitum að það er
gert af kærleika
Elli- og hjúkrunarheimilið Grund verður
75 ára hinn 29. október næstkomandi.
Af því tilefni gefur Grund út ágríp af
sögu heimilisins sem Guðmundur Óskar
Ólafsson heimilisprestur og stjómar-
maður hefur skráð. Súsanna Svavars-
dóttir ræddi við Guðmund Óskar og
þau Guðrúnu Gísladóttur, forstjóra og
Júlíus Rafnsson, framkvæmdastjóra.
GÍSLI Sigurbjörnsson framan við Ás.
SÉRA Guðmundur Óskar Ólafsson, Guðrún Gísladóttir og Júlíus Rafnsson.
FORELDRAKAFFIÐ svonefnda á árum áður, en það hefur
verið tengt afmæli heimilisins.
SAGAN byijar 1913, má segja. Þá tóku
tveir menn, Sigurbjöm Ásvaldur
Gíslason og Páll Jónsson það upp hjá
sér að vilja gera eitthvað fyrir börn
og gamalmenni - en í Reykjavík á
þeim tíma var erfiður fjárhagur hjá
mörgum og bágar aðstæður. Þeir Sigur-
í björn Ástvaldur og Páll báru hugmynd um
matargjafir upp í umdæmisstúku númer 1 í
Reykjavík, þar sem þeir störfuðu og var hún
samþykkt en auk þess kosinn þriðji maður,
Flosi Sigurðsson, í nefnd til að annast fram-
kvæmdina og síðar þeir Haraldur Sigurðsson,
verslunarmaður og Júlíus Ámason.
„Til að gera langa sögu stutta," segir Guð-
mundur Óskar, „þá söfnuðu þeir fjármunum
og settu upp mötuneyti þar sem útdeilt var
máltíðum daglega til barna, aldraðra og reynd-
ar fjölskyldna. Margir sjálfboðaliðar unnu við
þetta, einkum úr stúkunni. Hélt þessu fram
um árabil. Þeir kölluðu þessa starfsemi Sam-
veijann, með tilvísun til kunnrar sögu. Sumr-
in 1921 og 1922 fóru þessir sömu menn síðan
að halda skemmtanir fyrir gamalt fólk í bæn-
um og byijuðu við Ás, heimili Sigurbjöms,
við Sólvallagötu. Upp úr þessum gamalmenna-
skemmtunum var síðan smáafgangur árið
1922 sem síðan var notaður sem stofn til að
kaupa hús fyrir aldraða."
Hinn 18. ágúst 1922 skrifar Sigurbjörn
Ástvaldur grein í Morgunblaðið, Landsblað
Lögrétta, um heimsókn sína til Gimli í Kanada
þar sem gamalmennahælið Betel var honum
eftirminnilegast: „Já, það var sannarlega
ánægjulegt að kynnast Betel og þó vakti við-
kynningin stundum sársauka hjá mjer - sárs-
auka yfir því, að við skulum ekki eiga eitt
einasta slíkt hæli á öllu íslandi. Og oft hugs-
aði jeg með mjer meðan jeg var á Gimli: Það
vildi jeg óska að jeg gæti eitthvað flýtt fyrir
því að slíkt gamalmennahæli kæmist upp í
Reykjavík, þar sem þörfin er svo brýn.“
Já, fyrirmyndin var Betel í Gimli, þótt það
væri ekki eina gamalmennahælið sem Sigur-
björn hafði heimsótt. En það var ánægjan og
samheldnin í Gimli sem skipti sköpum: „Auð-
vitað aðgætti jeg af hveiju þessi ánægja og
innbyrðis góðvild stafaði, því að mjer var vel
kunnugt um að það er ekki æfmlega hægðar-
leikur að gera gömlu fólki með allskonar
krankleika til hæfis, og mundi vel að jeg hafði
einu sinni skoðað gamalmennahæli í Dan-
mörku og orðið undir eins var við óánægju
- og baktal, enda þótt jeg kæmi þar sem ferða-
maður. Það var þó reisulegra og í fegurra
umhverfí en „Betel“, og var, eða ijettera sagt
er; en það var opinber eign viðkomandi bæj-
arfjelags, en ekki stofnað af fijálsum gjöfum
eins og Betel."
Margir kölluðu þetta glópsskap
Síðsumars 1922 hafði safnast 521 króna í
sjóðinn og skrifaði þá Sigurbjörn grein í dag-
blaðið Vísi og kom þar fram að ánægjulegt
væri, ef hægt væri, að flýta fyrir stofnun elli-
heimilis með þessari upphæð. Eftir að greinin
birtist hringdi Jón Jónsson beykir í Reykjavík
í Sigurbjöm og sagði: „Ef stjórn Samveijans
lofar að stofna elliheimili í haust skal ég gefa
1.500 kr. í stofnsjóðinn og safna fé hér í
bænum.“ Auðvitað var umsvifalaust hafin fjár-
- söfnun meðal bæjarbúa og söfnuðust alls
7.826 kr. á aðeins einum mánuði og í byijun
september 1922 keypti stjóm Samveijans
steinhús sem stóð vestan við Sauðagerðistún
eða við Kaplaskjólsveg, eins og við þekkjum
þáð í dag. Húsið var nefnt Grund og vígt 29.
október sama ár.
Húsið kostaði hins vegar 35.000 krónur og
því fylgdi túnskiki og kálgarður. „Það ríkti
mikil bjartsýni í þessum kaupum og þeim
framkvæmdum sem þeim fylgdu,“ segir Guð-
mundur Óskar. „í húsinu var hvorki rennandi
vatn né rafmagn og það kostaði tíu þúsund
krónur til viðbótar að bæta úr því og gera
ýmsar aðrar lagfæringar. Enda kölluðu marg-
ir þetta glópsskap."
„í húsinu voru tíu svefnstofur fyrir 23 vist-
menn og umsóknir bárust hratt,“ segja þau
- Guðmundur Óskar, Guðrún og Júlíus. „Fyrstu
vistmennirnir fluttu inn 27. október og það
var vígt hinn 29. með pomp og prakt og
margir góðir menn ortu ljóð.
Síðan starfar heimilið i þessu húsi við mik-
il þrengsli til 1930. Grund var frá byijun
sjálfseignarstofnun og sátu fimm menn í
stjórn, þeir Sigurbjörn Ásvaldur, Páll, Flosi,
Júlíus Arnason og Haraldur Sigurðsson sem
varð síðan fyrsti ráðsmaður, eða forstöðumað-
ur, þessa heimilis en Sigurbjöm var alla tíð
stjórnarformaður.
Vandinn við húsrými á Grund var svo mik-
ill að menn íhuguðu aðgerðir á Sauðagerðist-
úninu en sáu að það var illmögulegt; þetta
þótti út úr og enginn kæmi í heimsókn. Það
var ákveðið að taka lóð sem fékkst fyrir
góðvilja borgarstjóra, Knúts Simsen, sem
studdi heimilið drengilega. Lóðin var 6.200
fm og úthlutað 1927. Jafnframt lofaði bæjar-
stjórn að lána fé úr sjóði sem hét gamal-
mennasjóður til byggingar stórhýsis og árið
1928 teiknaði Sigurður Guðmundsson bygg-
ingameistari húsið."
Kreppa og alþingishátíð
„En á þessum tíma var mjög þröngt um fé.
Þetta hús var byggt í kreppunni og meiningin
var því að byggja þetta á löngum tíma, í áföng-
um, og var byijað á u-inu sem er í elsti hluta
hússins.
Alþingishátíðin er í vændum á þessum tíma.
Það er von á mörgum gestum og ekki mikið
um hótelrými í bænum. Þá komu tilmæli frá
Þorstínu Jackson Walters um að Vestur-
íslendingar sem kæmu á alþingishátíðina 1930
fengju gistingu á elliheimilinu og myndu
greiða fyrir hana og eitthvað gæti munað um
það.
Það var allt sett af stað til að uppfylla þessi
tilmæli og peningar voru kreistir út hvar sem
þá var að fá; seld skuldabréf og hvaðeina.
En þetta gekk eftir - húsið komst upp á til-
settum tíma og hópurinn stóri að vestan gisti
í tveimur nýbyggingum, Elliheimilinu Grund
og Landspítalanum. Enda sagði einn gárung-
inn meðal Vestur-íslendinganna: „Þeir búast
ekki við ungu fólki né heilsugóðu héðan að
vestan, því þeir ætla að koma oss fyrir á elli-
heimili og sjúkrahúsi strax og vér stígum
fæti á gamla landið."
En um miðjan september 1930 fluttu fyrstu
heimilismennirnir úr gamla húsinu hingað.
Þetta þóttu feiknaleg umskipti. 125 herbergi
í húsinu og frágangur eins og á bestu gistihús-
um, sögðu blöðin. Hins vegar þótti mönnum
húsið hafa einn galla: Það þótti erfitt að rata
út úr því - og þykir enn. En upp komið kost-
aði húsið 650 þúsund og heimilismenn voru
fyrst fimmtíu og sex.
Og síðan hefur húsið staðið á þessum stað
hérna milli Hringbrautar og Brávallagötu og
oft verið allfjölmennt hér.“
Árið 1934 dó Haraldur Sigurðsson og bað
þá Sigurbjörn son sinn, Gísla, að aðstoða sig
í tvær til þijár vikur. Hann var 27 ára gam-
all og það tók þessar tvær til þijár vikur sex-
tíu ár að líða, því eins og kunnugt er stýrði
Gísli Sigurbjömsson Gmnd í sextíu ár.
„Þetta var á kreppuárunum, húsið var dýrt
og geysilegir erfiðleikar við reksturinn," segir
Guðrún og Guðmundur Óskar bætir við: „En
Gísli sneri þessu smám til betri vegar hvað
fjárhald og rekstur varðar. Fljótlega eftir að
hann tók við heimilinu var það aldrei rekið
með halla. Þegar hann tók við voru tekjur
heimilisins 150 þúsund krónur á ári og vaxta-
byrði 30 þúsund, eða 20% af árstekjum."
En hvaðan komu tekjumar?
„Tekjurnar voru daggjöld sem einstakling-
arnir sjálfir greiddu, vandamenn eða sveit-
arfélög. Það var bara til eitt annað elliheimili
í landinu og það var í kjallara Hjálpræðishers-
ins á Isafirði. Margt gamalt fólk var víða á
hálfgerðum vergangi á þessum tímum og oft
var um að ræða einstæðinga á framfæri sveit-
arfélaga."