Morgunblaðið - 30.10.1997, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 30. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Fitubrennsla - vinsælasta
' umræðuefni 20. aldar
ÞAÐ ER oft spaugi-
legt að hlusta á fólk og
þá sérstaklega konur,
tala um fitu og fítu-
brennslu, maga, rass,
læri og megrun. Fátt
kemur manni lengur á
óvart í þeirri umræðu.
Sem íþróttafræðingi
finnst mér samt um-
fjöllunin oft villandi,
jafnvel röng og sem
konu flnnst mér hún
mjög niðurlægjandi.
Fitubrennslunám-
skeiðin í öllum heilsu-
ræktarstöðvum lands-
ins, allan ársins hring,
ættu að hafa grennt
þjóðina þannig að hér ættu allir að
vera algjörlega fltusnauðir, eða
hvað?
Eins er með leikfimi fyrir 16 ára
stúlkur og 70 ára konur. Þar er
sama hreyfíngin og sama álagið
hvort sem viðkomandi er 50 eða 90
kíló. Ráðgjöfin um fæðuval er sú
sama og hraðinn í hreyfingunni sá
sami.
Er ekki kominn tími til þess að at-
huga hvað við erum að gera í fitu-
brennslu og hvernig eða hvort hún
virkar. Nýtum við meiri fítu við
minna álag í lengi'i tíma?
Leiðir það síðan til meira þyngd-
artaps en ef æft væri undir meira
álagi í styttri tíma?
Það er talsverð vanþekking fólgin
í þeim kenningum ýmissa þolfimi-
leiðbeinenda að fólk
verði að stunda þolfími
(eróbikk) til að brenna
fitu. Það er hins vegar
enginn misskilningur að
viss tegund af þolþjálf-
un er holl og góð til þess
að viðhalda afkastagetu
hjartans og getur dreg-
ið verulega úr kyrrsetu-
sjúkdómum. Þá er átt
við leikfimi þar sem
álagið og hraðinn er í
samræmi við getu hvers
og eins. Sama hvort um
er að ræða léttar göng-
ur eða mjög erfiðar lyft-
ingar í tækjum.
Þumalfingursreglan
er sú að við 50% af hámarksálagi
koma 50% af orkunni frá fitu og 50%
frá kolvetnum. Hins vegar ef við
aukum álagið (t.d. hraðann, mót-
stöðuna, viðnámið eða hreyfivíddina)
upp í 70% af hámarksgetu koma
40% frá fitu en 60% frá kolvetnum.
Samkvæmt þessu hafa margir talið
að með auknu álagi brenni fólk
minni fitu. Það sem hins vegar
gleymist er hvað margar heildar-
hitaeiningar eru notaðar, og hver
heildarnotkun fitu og kolvetna verð-
ur þá.
Tökum sem dæmi að þú og vinur
þinn farið í skriflegt próf. Þú færð
léttara próf með 100 spurningum
(samanber minna álag), en vinur
þinn fær þyngra próf með 200
spurningum (meira álag). Þú færð
Með fitusöfnun, segir
Jónína Benediktsdótt-
ir, aukast svokallaðir
kyrrsetusjúkdómar.
50% rétt í prófinu (sbr. .fitunotkun-
in) eða 50 spurningar rétt. Hann fær
40% rétt í prófínu (fitunotkunin) eða
80 spurningar rétt.
Af þessu getum við auðveldlega
séð að fjöldi hitaeininga sem notaðar
eru við tiltekið álag er meiri eftir þvi
sem álagið er meira og þó að fítu-
brennslan sé minni í hlutfalli af
heildarbruna en bruni kolvetna, þá
er hún eftir sem áður mun meiri við
aukið álag.
Orkufrek leikfimi eða lyftingar
stuðla því einnig að fitubrennslu.
Sama gildir um röskar gönguferðir,
stutta hlaupaspretti, hjólreiðatúra
eða sundspretti, þar sem fólk mæð-
ist og fær verulega upp hjartslátt-
inn.
Mikilvægt er hins vegar að finna
rétt æfingaálag fyrir hvern og
einn, sem miðast við getu, aldur og
kyn.
Það sem við köllum loftháða
(þolfimi) þjálfun er því ekki endilega
betri fitubrennsla en loftfirrð þjálf-
un (t.d. tækjaleikfimi) en hvort
tveggja er mjög mikilvægt fyrir mis-
munandi kerfi líkamans burtséð frá
alræmdu fitutali.
Jónína
Benediktsdóttir
Er „fitubrennsla"
söluvara
Fita og fitubrennsla eru eitt vin-
sælasta umræðuefni okkar tíma og
er ekki að undra þar sem offita
barna og fullorðinna eykst stöðugt í
hinum vestræna heimi. Astæður
offitu má hiklaust rekja til velmeg-
unar, tæknivæddra heimila og
skyndimatar sem er jafnvel ekið til
heimilanna til þess að spara tíma
fjölskyldunnar.
En þá spyr maður, tíma til hvers?
Jú, tíma til þess að vinna meira, til
þess svo aftur að borga fyrir tækn-
ina og skýndimatinn. Hringur sem
að sjálfsögðu íylgir engri dóm-
greind.
Með fitusöfnun aukast svokallaðir
kyiTsetusjúkdómar, þ.e. hjarta- og
æðasjúkdómar, vöðvarýrnun og sí-
þreyta, sykursýki, stirðnun og
vöðvagigt. Auk þess sem andleg líð-
an fólks versnar, ef marka má þung-
lyndi, neikvæða sjálfsmynd kvenna
og unglingsstúlkna.
Það er ekki lengra en 10 ár síðan
fólk gekk niður á bryggju til að fá
sér í soðið, að fólk átti kartöflugarða
og ræktaði gulrætur og rófur í görð-
unum sínum. Ekki lengra síðan að
börnin sáust mikið úti í leikjum og
ekki lengra síðan að allt tal um fitu
var hallærislegt og marklaust.
Þessi andstæðukenndi lífsstíll
sem fólk í dag hefur skapað sér
dregur dilk á eftir sér. Vöðvalausar
sveltandi sýningastúlkur með
heróínútlit, pizzastaðir á hverju
götuhorni, létt þybbnar konur í fitu-
brennsluauglýsingum, fitusnauður
matur í öllum hillum við hliðina á
enn stærri sælgætisrekkum, auknar
reykingar ungi’a kvenna og eitur-
lyfjaneysla meiri en nokkru sinni
fyrr. Bjórkrár á hverju horni og
vanræktir unglingar íylla torg borg-
arinnar á nóttum um helgar. Bíddu
nú við - FITA HVAÐ?
Væri ekki nær að byggja upp
sjálfsímynd unglinganna frekar en
að brjóta hana niður. Eg sem móðir
krefst þess að hætt verði að nota
kvenlíkamann sem söluvöru og að
við hvetjum börnin okkar til þess að
vera sátt við eigin þyngd og líkams-
ímynd.
Má ef til vill rekja vanlíðan fólks
til óraunhæfra markmiða, markmiða
sem þjálfarar eða leiðbeinendur
setja fólki á námskeiðum. Þar sem
engir tveir eru eins að upplagi og
erfðum og þar sem sjálfsmynd
margra er tortímd vegna þess að
markmiðin eru óraunhæf?
Er vanlíðan sem viða leynist i
samfélaginu vegna ójafnvægis í lífs-
stíl fólksins? Er það samfélagsleg
nauðsyn að slíta okkur út með
stressi og launa okkur hins vegar
allt stritið með óreglu í mat og
drykk og misnotkun á öllu því sem
hægt er að nálgast. Erum við ef til
vill að tortíma okkur sjálfum í gæð-
um iðnaðar og tækni þess nútíma
sem við höfum sjálf skapað?
Eru dætur okkar að drukkna í
okkar eigin holdarfarskomplexum?
Það sem að heilsuræktinni snýr
spilar stórt hlutverk í lífi almenn-
ings í þessu landi. Það er því ekki
æskilegt að umræðan og upplýs-
ingamiðlunin til fólksins sé eins
grunn og raun ber vitni.
Fagfólk, íþróttakennarar, sjúkra-
þjálfarar, nuddarar, næringarfræð-
ingar og læknar eiga að snúa bökum
saman og koma í veg fyrir að heilsu-
rækt sé vanvirt af sölufólki útlits-
dýi-kunar. Er ekki heilsurækt betri
til þess að bæta vellíðan almennings
og koma í veg fyrir ótímabæra
hrörnun og sjúkdóma.
Höfundur er íþróttafræðingur.
Strákapör
ÞEIR félagarnir Orri
Hauksson og Illugi
Gunnarsson hafa undan-
farið skrifað greinar um
veiðikvótana og veiði-
leyfagjaldið í Morgun-
blaðið. Það er erfitt að
lýsa þessum greinum
svo vel sé, án þess að
grípa til grófyrða. Ein-
faldast er að segja að
þessi skrif séu mest inni-
haldslaust rugl. Ég nefni
sem dæmi þetta:
„ ... opinber stýring at-
vinnulífsins, hvaða nafni
sem hún svo kann að
nefnast, er óhagkvæm
og þar með skaðleg."
Eitt það smæsta sem
mér dettur í hug í þessu sambandi er
löggilding mælitækja. Annað dálítið
stærra er innheimta skatta til þess að
byggja fyrir vegi og brýr. En sam-
göngur eru forsenda og undirstaða
verzlunar. Og svo er það myntslátt-
an. Margt annað mætti nefna. Það er
eins og skólaböm séu að fjalla um
þessi mjög svo alvarlegu mál, en ekki
fullorðnir og menntaðir menn.
Alvöruröksemdir þeirra eru svolít-
ið veigameiri: „Margir, og þar á með-
al undirritaðir," segja þeir, „eru hins-
vegar þein'ar skoðunar, að affarasæl-
ast fyrir þjóðina sé, að láta sem mest
af arðinum eftir í iyrirtækjum sem
skapa hann.“
Hér er á ferðinni blekking, sem
gengur sífellt aftur í skrifum þeirra,
er vilja endilega gefa kvótana: Arður
eigéndanna af kvótunum er alls ekki
skapaður af íyrirtækjunum, þótt þeir
segi það.
Alvaran þarna er ekki voða mikil.
Kvótann fær útgerðarmaðurinn hjá
ríkisvaldinu - ókeypis. Hann þarf
ekki einu sinni að bíða neins. Svo til
samdægurs getur hann selt kvótann
- og það fyrir stórfé. Fyrirhafnarlítil
sköpun sá arður.
Fyrir utan greinarhöfundana geta
það ekki verið margir, sem sjái sköp-
unarmátt fyrirtækis útgerðarmanns-
ins að verki í tilurð umrædds arðs.
Hið rétta er: Arðurinn er gjöf frá
fulltrúum þjóðarinnar, sem brugðizt
hafa siðferðisskyldum sínum við hið
íslenzka samfélag.
í grein í Morgunblaðinu hinn 22.
þ.m. varpar Hannes Hólmsteinn upp
spurningunni um heiðar-
leika þeirra, sem eru að
ræða um kvótamálið á
opinberum vettvangi.
Heiðarleiki spyr um
sannleikann, sannleikur-
inn um staðreyndir. Með
svari við eftirfarandi
spumingu má fiska eina
staðreynd: Myndi ís-
lenzka þjóðin vilja, að
ágóðinn af Tóbakseinka-
sölu ríkisins yrði gefinn
kaupmönnum sem
verzla með tóbakið, og
það í hlutfalli við sölu
hvers og eins? I svarinu
kæmi fram mat og vilji
þjóðarinnar i málinu,
staðreyndin.
Þá kemur enn ein röksemd þein-a
félaga, og hún er ekki mjög ánægju-
leg: Peningarnir myndu lenda í hönd-
um stjórnmálamannanna!
Kvótarnir, segir Benja-
mín H.J. Eiríksson, eru
líkastir einkasölu ríkis-
ins á tóbaki og áfengi.
Nú er það svo, að þjóðin þarf pen-
inga, mikía peninga: Til varnar hinu
íslenzka lýðveldi, til landhelgisgæzl-
unnar og annarrar löggæzlu, til heil-
brigðisþjónustunnar, spítala og
lækna, einnig til menntamála og
margvislegrar lýðhjálpar, svo að það
helzta sé talið. Þetta fé fer allt um
hendur stjórnmálamanna. Og þekkja
andstæðingar okkar í kvótamálinu
aðra aðferð betri en lýðræðið, til þess
að afla þessa nauðsynlega fjár, þar
með taldar einkasölur eins og Tób-
akseinkasölu ríkisins og kvótana?
Kvótaeigendurnir hækka sífellt
róminn og bíta í skjaldarrendurnar,
þeir og þeirra talsmenn. Hannes
Hólmsteinn er hættur að tala um
veiðileyfagjald en er farinn að tala
um veiðigjald. Þannig gengur beitan
betur í sjómennina. Farið er að ljúga
því að þeim, að þeir eigi að greiða
veiðileyfagjaldið, ekki kvótaeigend-
urnir.
Hannes segir að enginn hafi gert
tillögu um það, hvernig gjaldið ætti
Benjamín H.J.
Eiríksson
að vera. Þetta er ekki rétt. í grein
sem ég birti í Alþýðublaðinu hinn 4.
desember síðastliðinn, gerði ég
einmitt tillögu um fyrirkomulag slíks
gjalds, í þeim tilgangi að fá fyrir-
komulag slíks gjalds rætt. Greinin
heitir Engin?, þar sem því hafði verið
haldið fram að engin knýjandi rök
væru fyrir veiðileyfagjaldi.
Hannes ræðst á okkur hagfræð-
ingana fyrir að skrifa um hagstjórn-
armál, en virðist ekki sjá neitt at-
hugavert við það, að stjórnmálafræð-
ingar séu að skrifa um það sem er
hagfræði.
Talsmönnum kvótaeigendanna
virðist hafa tekizt að ná tangarhaldi á
samtökum þeirra sem vilja veiði-
leyfagjald. Þannig vinnubrögð eru
náttúrlega til vansæmdar þeim, sem
þannig haga sér.
Nú hefur rómurinn hækkað heldur
betur, eða um sem svarar heilli átt-
und. Flokksforingjarnir, Halldór og
Davíð, eru fai’nir að tala eins og
kvótaeigendur og mála skrattann á
vegginn fyiár þjóðina, verði gjaldið
sett á. Einkum er reynt að hræða
sjómennina. Það má því segja, að
þessa dagana fái þjóðin framan í sig
mökkinn úr kolsvörtum reykháfi
stjómmálaspillingarinnar, sem aldrei
fyrr.
Ég freistast til þess að reyna að
leiðrétta enn eina vitleysuna sem þyrl-
að hefir verið upp í sambandi við
kvótamálið: Georgeismann. Þar hefir
tekizt að hræra saman tveim lítt
skyldum hugtökum: Því sem kalla
mætti jarðrentu annarsvegar, og því
sem kalla mætti landrentu, hinsvegar.
Jarðrentan myndast fyrst og
fremst vegna mismunandi landgæða,
mismunandi frjósemi jarðarinnar,
mismunandi verðmætis uppskerunn-
ar.
Landrentan myndast fyrst og
fremst vegna þrýstings frá vaxandi
mannfjölda, til dæmis í sambandi við
vöxt borga, mikla hækkun lóðaverðs.
Það var þessi hækkun landrentunn-
ar, sem George vildi skattleggja.
Honum blöski'aði hinn gífurlegi auð-
ur sem myndaðist með hækkun lóða-
verðs í vaxandi stórborgum Banda-
ríkjanna, án alls meðvitaðs mannlegs
tilverknaðar.
Fiskveiðikvótar eiga hvorki skylt
við jarðrentu né landrentu, þar sem
þeim er úthlutað af löggjafarvaldinu,
og því þess sköpunarverk. Kvótarnir
eru líkastir einkasölu ríkisins á tób-
aki og áfengi.
Höfundur er hugfræðingur.
Hverjir eru
fatlaðir?
ÞEGAR þetta er
skrifað stefnir í að
þroskaþjálfar fari í
verkfall 3. nóvember
nk., ef ekki verði búið
að semja fyrir þann
tíma.
Samkvæmt þeim
upplýsingum sem ég
hef þá eru byrjunar-
laun þroskaþjálfa í dag
rúmlega 74 þúsund kr.
á mánuði og geta farið
í ca. 88 þúsund eftir
átján ára starf, en ein
aðalkrafa þroskaþjálfa
nú er að byrjunarlaun
fara í 110 þúsund á
samningstímanum.
Einhverjum finnst kannski vera
farið fram á mikið, en þá ættu þeir
sömu að kynna sér það starf sem
þroskaþjálfar inna af hendi á ýms-
um þjónustustofnunum fyrir fatl-
aða.
í Fjöliðjunni á Akranesi og
Borgarnesi er rekinn vinnustaður
og hæfing og eru í dag 8 þjónustu-
þegar í hæfingu og 23 starfsmenn á
vinnustaðnum, og er slíkri stofnun
mjög mikilvægt að hafa þroska-
þjálfa ásamt öðru fagfólki í sínum
röðum.
í 12 manna starfsliði Fjöliðjunn-
ar er einungis einn þroskaþjálfi í
75% starfshlutfalli, sem er alltof
lítið.
Undimtaður telur að meginá-
stæðan fyrir því að ekki hafa feng-
ist fleiri þroskaþjálfar til starfa í
Fjöliðjunni þrátt fyrir auglýsingar
þar um, sé vegna lágra launa, en
þroskaþjálfar hafa sjáanlega setið
eftir í launum á meðan aðrar um-
önnunarstéttir hafa fengið leiðrétt-
ingu á sínum kjöi-um.
Það er mikið áhyggjuefni fyrir
þjóðfélag eins og okkar, hve hin
ýmsu umönnunarstörf eru lágt
metin þegar um laun er að ræða.
Nú nýverið gengu leikskóla-
kennarar frá kjarasamningi við
sína viðsemjendur þar sem 102
þúsund kr. mánaðar-
launum verður náð á
samningstímanum, og
því get ég ekki séð að
ekki verði hægt að ná
kjarasamningi við
þroskaþjálfa á svipuð-
um nótum, þó svo að
störf þroskaþjálfa séu
að mörgu leyti flóknari
og um leið meira krefj-
andi en annarra um-
önnunarstétta, þá eru
þessir aðilar að vinna
að svipuðum málum,
það er að efla þroska
og færni einstaklinga
til þátttöku í samfélag-
inu í nútíð og framtíð.
Komi til verkfalls 3. nóvember
nk. verður mest öll þjónusta við
fatlaða sett í uppnám, og ekki séð
Komi til verkfalls, segir
Þorvarður B. Magnús-
son, verður mest öll
þjónusta við fatlaða
sett í uppnám.
fyrir hvaða afleiðingar það getur
haft fyrir viðkomandi, og ekki er
það gott innlegg í þá vinnu sem á
að vera farin á stað, það er undir-
búningur á flutningi málefnis fatl-
aðra til sveitarfélaga 1. janúar
1999.
Undirritaður skorar á samn-
inganefndir deiluaðila að ganga nú
þegar af röggsemi til verka og ná
kjarasamningi sem báðir aðilar
geti verið stoltir af, þar sem starf
þroskaþjálfa verði ekki minna
metið en sambærilegra fagstétta,
og koma þannig í veg fyrir að
neyðarástand skapist í þjónustu
við fatlaða.
Höfundur er forstöðumaður Fjöliðj-
unnar á Akranesi og í Borgamesi.
Þorvarður B.
Magnússon